Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۷۱ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪171‬‬
‫جمعه ‪ 5‬تا پنجشنبه‪ 11‬مردادماه ‪1397‬خورشیدی‬

‫ايـن «دو سـنگ آسـيا» درك گردد‬ ‫دکترمح ّمدمص ّدق؛آسیبشناسییکشکست‬ ‫نوشـتن دربـارة زندگـی و کارنامة‬
‫و اگـر بپذيريـم كه سياسـت را «هن ِر‬ ‫مـردان سیاسـی ایـران‪ ،‬کار آسـانی‬
‫تح ّقـق ممكنـات» تعريـف كـرده­‬ ‫* نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق بخش (‪)1‬‬ ‫نیسـت و اگر این مردان سیاسـی‪ ،‬از‬
‫انـد‪ ،‬بـا توجـه بـه سـلطة سياسـي‬ ‫همروزگاران ما باشـند‪ ،‬دشواری کار‪،‬‬
‫ـ نظامـي روسـيه و انگليـس در‬ ‫* دکتر جلال متینی * ناشر‪ :‬شرکت کتاب‪ ،‬آمریکا‪1384 ،‬‬ ‫دوچنـدان م ‌یشـود چـرا کـه بخاطر‬
‫منطقه‪ ،‬بسـياري از سياسـتمداران و‬ ‫فقـدان فاصلـه از رویدادهـا‪ ،‬ذهـن و‬
‫دولتمـردان ايـران در ايـن دوران بـه‬ ‫=ما میراث خوار یک تاریخ عصبی و عصبانی هستیم و چه بسا حال و آینده را فدای این عصبیّت ویرانساز کرد ­‌هایم‪.‬‬ ‫زبان نویسـنده ـ چه بسـا ـ م ‌یتواند‬
‫دنبـال تح ّقق «ممكنـات» بوده­اند و‬ ‫=در فضائی از عصب ّیت و احساسات و افسانه سازی و افسون که تاریخ عمیق ًا به تع ّصبات سیاسی آغشته است پرداختن‬ ‫آغشـته به غرض ورز ‌یها و تع ّصبات‬
‫نـه «مطلوبات» و آنان كه خواسـته­‬ ‫سیاسـی ـ ایدئولوژیک باشـد‪ .‬در این‬
‫انـد در‌هاله­ـاي از آرمان گرائـي‬ ‫ منصفانه به زندگی و کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق‪ ،‬جرأت یا جسارت فراوانی طلب م ‌یکند‪.‬‬ ‫میـان‪ ،‬زندگـی و کارنامـة سیاسـی‬
‫و مطلوب خواهـي عمـل كننـد‪،‬‬ ‫=درتاریخمعاصرما‪،‬سرنوشتایرانرادومسألةاساسیرقمزدهاست‪،‬یکی‪،‬نفت‪،‬ودیگری‪،‬همسایگیبادولتروسیه(شوروی)‪.‬‬ ‫دکتـر مح ّمـد مصـ ّدق‪ ،‬بیـش از هـر‬
‫نـه تنهـا خـود‪ ،‬بلكـه جامعـة ايـران‬ ‫دولتمـرد یـا سیاسـتمدار دیگـری‪،‬‬
‫را بـه پرتگاه‌هـاي بي بازگشـت‬ ‫=بی معنا نیست اگر بگوئیم‪ :‬تاریخ معاصر ایران با «نفت» نوشته شده است‪.‬‬ ‫موجـب بح ‌ثهـا و مجـادلات پایـان‬
‫سـوق داده انـد‪ ،‬وقايـع ‪ 28‬مـرداد‬ ‫ناپذیـر اسـت آنچنـان کـه م ‌یتـوان‬
‫‪ 32‬و سرنوشـت دكتـر مصـدق و‬ ‫افزايش يابد‪.‬‬ ‫مختلـف را ـ اعـم از موافـق و مخالـف‬ ‫هستند‪ ،‬و ارزش کتاب اردشیر زاهدی‬ ‫آنچنـان پـاک و بی بدیـل و بی عیب­‬ ‫گفـت کـه وقایـع ‪ 28‬مـرداد ‪،32‬‬
‫نتايـج بعـدي آن‪ ،‬نمونه­ـاي از ايـن‬ ‫پيشنهاد سرجان كدمن با مخالفت‬ ‫ـ دربـارة موضـوع واحـد نقـل کنـد‪،‬‬ ‫نیـز در اینسـت کـه وی در جریانـات‬ ‫انـد کـه تـن بـه «امامـان معصـوم» و‬ ‫سـقوط دولت دکتر مص ّدق‪ ،‬تفرق ‌هها‬
‫«آرمان گرائي» و «مطلوب خواهي»‬ ‫شدید هيأت نمايندگي دولت ايران (به‬ ‫چنـان کـه دربـارة سـ­یام تیـر ‪،1331‬‬ ‫منجـر بـه ‪ 28‬مـرداد ‪ ،32‬یکـی از‬ ‫«قهرمـان صحـرای کربلا» م ‌یزننـد‬ ‫و کینـه ورز ‌یهـای سیاسـی بعـداز‬
‫سرپرستي سيد حسن تقي زاده‪ ،‬وزير‬ ‫انتخابات دورة هفدهم مجلس شورای‬ ‫بازیگـران اصلـی بـوده و خاطـرات‬ ‫(ماننـد میـرزا تقـی خـان امیرکبیـر‪،‬‬ ‫آن‪ ،‬زمینـه سـاز انقلاب اسلامی‬
‫مي­توانـد باشـد‪.‬‬ ‫دارائي) روبرو گرديد بطوري كه اعلام‬ ‫ملـی‪ ،‬موضوع کسـب اختیارات قانونی‬ ‫او پرتـ ِو تازه­ـای بـر ایـن جریانـات‬ ‫دکتـر مح ّمـد مص ّدق و دکتر حسـین‬
‫بعد از رضاشـاه‪ ،‬مسـألة اسـتيفاي‬ ‫شد كه دولت ايران قرارداد ‪1901‬‬ ‫دکتـر مص ّدق‪ ،‬مسـافرت شـاه در نهم‬ ‫فاطمـی) و بر عکس‪« ،‬شـخص ّی ‌تهای‬ ‫بوده اسـت!‬
‫حقوق ايران از شـركت نفت انگليس‬ ‫دارسي را ـ كيطرفه ـ لغو خواهد كرد‬ ‫اسـفند به خارجه‪ ،‬ر ّد اولین پیشـنهاد‬ ‫م ‌یتوانـد باشـد‪.‬‬ ‫نادلپسـند» مـان آنچنـان سـیاه و‬ ‫در ایـران‪ ،‬بـا وجـود یـک ُسـ ّنت‬
‫در دول ‌تهـاي سـاعد‪ ،‬قـوام‪ ،‬رزم آرا‬ ‫زيرا كه منافع ايران را تأمين نمي­كند‪ .‬با‬ ‫مشـترک آمریـکا و ا نگلیـس‪ ،‬مسـألة‬ ‫نگارنـدة این مقال‪ ،‬نه دوران مص ّدق‬ ‫ناپـاک و نابکارنـد کـه فاقـد هرگونـه‬ ‫دیرپـای تاریخ نویسـی (مانند تاریخ‬
‫و دكتـر مح ّمـد مصـ ّدق نيـز دنبـال‬ ‫اين تهديد‪ ،‬دولت انگليس طي يادداشت‬ ‫رفراندوم و جز اینها‪ ،‬آراء افراد مختلف‬ ‫را دیـده و نه شـاهد وقایـع و جریانات‬ ‫خصلـت انسـانی یـا عملکـرد مثبـت‬ ‫طبـری‪ ،‬تاریخ یعقوبی‪ ،‬تاریخ بیهقی‪،‬‬
‫تندي ضمن اعتراض به دولت ايران‪،‬‬ ‫را‪ ،‬به شـرح یا بـه اجمال‪ ،‬نقل کرده تا‬ ‫مربـوط بـه «‪ 28‬مـرداد ‪ »32‬بـوده‬ ‫اجتماعـی م ‌یباشـند (مانند رضاشـاه‪،‬‬ ‫ُمـروج ال ّذهـب‪ ،‬اخبارالطـوال ‪ )...‬بـه‬
‫گرديد‪.‬‬ ‫رضاشاه را به «اقدامات نظامي» تهديد‬ ‫خواننـدگان‪ ،‬خود دربارة آنها به داوری‬ ‫اسـت‪ ،‬و بـا ایـن فاصلـه از رویدادهـا‪،‬‬ ‫محمدرضا شـاه‪ ،‬قوام السـلطنه‪ ،‬سـید‬ ‫علـت حملات قبایـل مختلـف و‬
‫گفتنی اسـت كه قـرارداد معروف‬ ‫كرد و حتي به آرايش ناوگان جنگي‬ ‫سـا ‌لها پیـش دربـارة دکتـر مصـ ّدق‬ ‫حسـن تقی زاده‪ ،‬سـاعد‪ ،‬رزم آرا‪ ،‬و ‪)...‬‬ ‫ُگسسـ ‌تهای متعدد‪ ،‬تاریـخ و تاریخ‬
‫«گس ـ گلشـائيان» زمانـي از طرف‬ ‫خود در خليج فارس پرداخت و كوشيد‬ ‫بپردازنـد» (مقدمـه‪ ،‬صفحـات قـ ر)‬ ‫و دوران حکومـت وی به نکاتی اشـاره‬ ‫مـا میـراث خـوا ِر یک تاریـخ عصبی و‬ ‫نویسـی نیـز رو بـه زوال گذاشـت‪.‬‬
‫دولـت سـاعد بـه مجلـس ارائه شـد‬ ‫تا اعراب جنوب ايران را به شورش و‬ ‫بنابرایـن‪ ،‬مؤلف محترم‪ ،‬با فروتنی و‬ ‫کـرده اسـت (‪ )2‬و اینک با نیم نگاهی‬ ‫عصبانـی هسـتیم و چـه بسـا حـال و‬ ‫اسـتیلای دیرپـای حکومت‌هـای‬
‫كـه فقـط چهـار روز بـه پايـان دورة‬ ‫طغيان وادارد‪ .‬اين تهديدات و تحركيات‬ ‫تکیـه بر آگاهی و انصـاف خوانندگان‪،‬‬ ‫بـه آن نـکات و اشـارات‪« ،‬نگاهـی‬ ‫آینـده را فـدای این عص ّیت ویرانسـاز‬ ‫قبیلـ ‌های‪ ،‬نوعـی اخلاق و عصب ّیـ ِت‬
‫پانزدهـم مجلـس باقـي مانـده بـود‪.‬‬ ‫نظامي‪ ،‬رضاشاه را هراسان ساخت و با‬ ‫آنـان را بـه ارزیابـی و داوری کارنامـة‬ ‫بـه کارنامـة سیاسـی دکتـر مح ّمـد‬ ‫کرد ­هایـم‪ ،‬وگرنـه رهائـی منابع نفتی‬ ‫ایلـی ـ قبیلـ ‌های را در جامعـة مـا‬
‫آيـا ايـن مسـأله‪ ،‬آگاهانه يـا عامدانه‬ ‫توجه به نيازهاي مالي دولت ايران‪ ،‬در‬ ‫سیاسـی دکتر مص ّدق‪ ،‬فـرا م ‌یخواند‪.‬‬ ‫مصـ ّدق»‪ ،‬نوشـتة دکتر جلال متینی‬ ‫خوزسـتان از چنـگ شـیخ خزعـل‬ ‫نهادینـه کـرد (‪ .)1‬در رفـت و آمدها‬
‫و ناشـي از هوشـياري سياسي ساعد‬ ‫مذاكرات بعدي‪ ،‬خود سرپرستي هيأت‬ ‫(تحـت الحمایه انگلیس) توسـط رضا‬ ‫و کشـاک ‌شهای حکوم ‌تهـای ایلی‪،‬‬
‫مراغ ­هـاي بـود؟ آيـا او مي­خواسـت‬ ‫را بر عهده گرفت و در نهايت پيشنهاد‬ ‫غوغای نفت‬ ‫را مـرور م ‌یکنیـم‪.‬‬ ‫شـاه و سـر لشـگر زاهدی‪ ،‬و یا اهم ّيت‬ ‫جامعـة ایـران از یک عصب ّیت به یک‬
‫كـه در كشـمكش‌ها و بحث‌هـا و‬ ‫انگليس ‌يها را پذيرفت‪ .‬در اين قرارداد‬ ‫در تاريخ معاصر ما‪ ،‬سرنوشـت ايران‬ ‫دکتـر جلال متینـی ـ اسـتاد‬ ‫سياسـي ـ تاريخي اقدام قوام السلطنه‬ ‫عص ّبیـت دیگـر پرتاب شـده اسـت‪.‬‬
‫جدا ‌لهـاي مرسـوم مجلـس در بارة‬ ‫(كه به قرارداد ‪ 1933 /=1312‬معروف‬ ‫را دو مسـألة اساسـي رقـم زده اسـت‪،‬‬ ‫زبان و ادبیات فارسـی‪ ،‬رئیس پیشـین‬ ‫در مذاكرات نفت با شـورو ‌يها‪ ،‬خروج‬ ‫تاریـخ اجتماعـی و سیاسـی ایـران‬
‫اينگونـه قراردادهـا‪ ،‬عمر چهـار روزة‬ ‫است) با اينكه ايران توانست به سهم‬ ‫كيـي‪ :‬نفـت‪ ،‬و ديگـري همسـايگي با‬ ‫دانشـکدة ادبیـات مشـهد و سـردبیر‬ ‫سـربازان روسـي از ايـران و در نتيجه‪:‬‬ ‫ـ عمومـاً ـ بازتـاب ایـن عصب ّی ‌تهـا‬
‫مجلـس بپايـان رسـد تـا او از فشـار‬ ‫بيشتري دست يابد و منطقة عمليات‬ ‫دولت روسـيه (و بعد اتحاد شـوروي)‪.‬‬ ‫فصلنامة معتبر ایرانشناسـی در آمریکا‬ ‫نجـات آذربايجـان‪ ،‬كمتـر از اهم ّيـت‬ ‫و عصبان ّیت‌هاسـت‪ .‬ایـن گذشـتة‬
‫دولـت انگليـس در تحميل قـرارداد‬ ‫شركت نفت را نيز از ‪ 500‬هزار مايل‬ ‫بي معنـا نيسـت اگـر بگوئيـم تاريـخ‬ ‫ـ بـا تکیه بر اسـناد و مدارک مختلف‪،‬‬ ‫ملـي كـردن صنعـت نفـت نيسـت‪.‬‬ ‫ایلـی ـ قبیلـ ‌های‪ ،‬روان اجتماعـی ما‬
‫«گـس ـ گلشـائيان» رهائي يابد؟ در‬ ‫معاصـر ايـران با «نفت» نوشـته شـده‬ ‫کوشـیده اسـت تـا تصویـری واقعـی‪،‬‬ ‫را شـکل داده و در عرصـة سیاسـت‪،‬‬
‫هـر حال‪ ،‬در این جریـان‪ ،‬مص ّدق در‬ ‫منصفانـه و معتدل از زندگی و کارنامة‬ ‫عامـ ِل مهمی در چگونگی کردارهای‬
‫نامـة خـود بـه مجلس شـورای م ّلی‪،‬‬
‫نـه از ر ّد قـرارداد الحاقـی « َگـس ـ‬ ‫مـا به شـمار مـ ‌یرود‪.‬‬
‫گلشـائیان» سـخن بـه میـان آورد‬ ‫بـا پیـروزی انقلاب کمونیسـتی‬
‫و نـه از م ّلـی شـدن نفـت‪ ،‬ولـی بـا‬ ‫در شـوروی سـابق (اکتبـر ‪)1917‬‬

‫سپهبد رزم آرا‬ ‫محمد ساعد مراغه ای‬ ‫دکتر محمد مصدق‬

‫سـخنراني ‪ 4‬روزة حسـين م ّكـي در‬ ‫مربع به ‪ 100‬هزار مايل مربع كاهش‬ ‫اسـت! مسألة نفت و خصوصاً استيفاي‬ ‫سیاسـی دکتر مصـ ّدق بدسـت دهد‪.‬‬ ‫جالب اسـت كه در قضية نفت شـمال‬ ‫نوعـی «تاریـخ حزبـی» و یـا «تاریخ‬
‫مجلس و در نتيجه‪ ،‬با پايان رسـيدن‬ ‫دهد و حق انحصاري شركت نفت‬ ‫حقوق ايران از شركت نفت انگليس از‬ ‫و نجـات آذربایجـان‪ ،‬دكتـر مصـ ّدق‪،‬‬ ‫ایدئولوژیـک» به عنصـر عصب ّیت در‬
‫عمـر مجلـس پانزدهم‪ ،‬اين قـرارداد‬ ‫انگليس را در ساختن لول ‌ههاي نفت‬ ‫ديرباز آرزوي بسياري از سياستمداران‬ ‫روش تحقیق نویسنده‬ ‫شـخص قوام السـلطنه را بهتريـن و‬ ‫فرهنـگ سیاسـی مـا جـان تـازه ای‬
‫فرصـت تصويـب يـا رد نيافـت و بـه‬ ‫تا سواحل خليج فارس لغو كند‪ ،‬اما‬ ‫ايـران بـوده (از رضاشـاه و محمـد‬ ‫روش دکتر جلال متینی در بررسی‬ ‫شايسـته ترين فـرد بـراي پيشـبرد‬ ‫بخشـید‪ .‬با چنین خصلتی اسـت که‬
‫تمديد مدت قرارداد به ‪ 30‬سال ديگر‪،‬‬ ‫رضاشـاه تـا سـاعد و قوام السـلطنه‬ ‫کارنامة سیاسـی دکتر مح ّمد مص ّدق‪،‬‬ ‫مسـألة نفـت شـمال و ختـم غائلـة‬ ‫ما به تاریخ و شـخصی ‌تهای تاریخی‬
‫رأي گذاشـته نشد‪.‬‬ ‫اقدامات رضاشاه را با يك اشتباه بزرگ‬ ‫و رزم آراء و دكتـر مصـدق)‪ ،‬مثل ًا‬ ‫در واقـع بـه چالـش کشـیدن روایات‬ ‫آذربايجـان مي­دانسـت‪ ،‬هـر چنـد كـه‬
‫از ايـن گذشـته‪ ،‬بايـد اشـاره كنم‬ ‫همراه ساخت‪ .‬خطائي كه سيد حسن‬ ‫رضاشـاه در جلسـة هيـأت وزيرانش با‬ ‫دسـت ا ّول (نوشـتة دکتـر مصـ ّدق)‬ ‫بعـد ـ در حـوادث منجـر بـه ‪ 30‬تيـر‬ ‫مـان نـگاه م ‌یکنیم‪.‬‬
‫كـه اوليـن «تحریم مذاکـرات نفت»‬ ‫تقي زاده (وزير دارائي رضاشاه) از‬ ‫عصبانيت‪ ،‬متن قرارداد ‪ 1901‬دارسي‬ ‫و یـاران و همـروزگاران وی اسـت‪ .‬او‬ ‫‪ 1331‬ـ اين دو سياستمدار كهنه كار‬ ‫اينكـه در کتـب تاريخـي مـا از‬
‫و سياسـت «موازنـة منفـي» (كـه‬ ‫نقش خود در آن بعنوان «آلت فعل»‬ ‫را پـاره كـرد و در ميـان شـعل ‌ههاي‬ ‫کوشـش دارد تـا «نـکات پنهـان»را از‬ ‫بعضـي دولتمـردان و سياسـتمداران‬
‫بعدهـا بـه سياسـت اساسـي دكتـر‬ ‫آتـش انداخـت و بـه دنبـال آن ـ از‬ ‫درون ایـن روایـات مختلف و متناقض‬ ‫در برابـر كيديگـر قـرار گرفتند‪.‬‬ ‫خدمتگـزار بـه نكيـي يـاد نشـده و‬
‫مصـ ّدق در بـارة نفـت بـدل گرديد)‬ ‫ياد كرده است‪.‬‬ ‫طريـق مصطفـي فاتـح ـ بـه سـرجان‬ ‫اسـتخراج کند‪ .‬بنابراین‪ ،‬شـیوة مؤلف‬ ‫در چنیـن فضائـی از عصب ّیـت و‬ ‫يـا نسـ ‌لهاي بعـدي كمتـر آنـان‬
‫از نخسـت وزيري سـاعد آغـاز شـد‪.‬‬ ‫نكتـ ‌­هاي را كـه بايـد بـه آن توجـه‬ ‫كدمـن (رئيس شـركت نفت انگليس)‬ ‫محتـرم با ُسـ ّنت مـدح و مرثیـة رایج‬ ‫احساسات و افسانه سازی و افسون که‬ ‫را شـناخته­اند‪ ،‬ناشـي از همـان‬
‫او ضمـن مخالفت شـديد با تقاضاي‬ ‫داشـت اين اسـت كـه در ايـن هنگام‪،‬‬ ‫پيغـام داد كـه‪« :‬ايران ديگـر نمي­تواند‬ ‫دربـارة دکتـر مصـ ّدق‪ ،‬تفاوت آشـکار‬ ‫«تاریـخ» عمیقـاً به تع ّصبات سیاسـی‬ ‫« َع َصب ّیت» و «سـياه و سـپيد ديدن‬
‫شـورو ‌يها در بارة امتياز نفت شمال‬ ‫ايـران در بيـن دو سـنگ آسـيای‬ ‫تح ّمـل كند و ببيند درآمدهاي عظيم‬ ‫دارد و چه بسـا «خوشـایند» بسـیاری‬ ‫آغشـته اسـت‪ ،‬پرداختـن منصفانه به‬ ‫شـخصي ‌تها» و حاصل همان فضاي‬
‫(در سال ‪ ،)1323‬بررسي پيشنهادات‬ ‫قد ر ت‌هـا ي ا سـتعما ر ي ( ر و س‬ ‫نفـت بـه جيـب خارجيـان سـرازير‬ ‫از دوسـتداران دکتـر مص ّدق نباشـد‪.‬‬ ‫زندگی و کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد‬ ‫جادوئـي «يـزدان» و «اهريمـن»‬
‫شـرك ‌تهاي نفتـي كشـورهاي ديگر‬ ‫و انگليـس) قـرار داشـت و هرگونـه‬ ‫شـود در حالـي كـه خـود‪ ،‬محـروم از‬ ‫دکتر متینی که خود‪ ،‬در سنین‬ ‫مصـ ّدق‪ ،‬جـرأت یـا جسـارت فراوانی‬ ‫اسـت‪ .‬از ايـن گذشـته‪ ،‬بخشـي از‬
‫را نيـز بـه بعـد از خـروج نيروهـاي‬ ‫قـراردادي بـا توجـه بـه موقعيـت و‬ ‫آنهاسـت»‪ ...‬در واقع اولين گلوله براي‬ ‫جوانـی‪ ،‬ناظـر بسـیاری از رویدادهـا و‬ ‫نسـل‌هائي كـه در تاريـخ معاصـر‬
‫م ّتفقيـن از ايـران موكـول كـرد (در‬ ‫ملاحظـات سياسـي ايـن دو قـدرت‬ ‫ملـي كـردن صنعـت نفـت از هميـن‬ ‫مباحثـات سیاسـی ایـن دوران بـود‪،‬‬ ‫طلـب می‌کند‪.‬‬ ‫ايـران زيسـت ­هاند‪ ،‬قربانـي نوعـي‬
‫آن زمان سـي هزار سـرباز روسي در‬ ‫بـزرگ اسـتعماري انجـام مي­گرفـت‪.‬‬ ‫کوشـش کـرده کـه «بـا بیطرفـی‪ ،‬بر‬ ‫در سـال‌های اخیـر کتاب‌هـای‬ ‫«تاريـخ ايدئولوژيـك» شـده­اند‪.‬‬
‫بنابراين مواضع سياسي سياستمداران‬ ‫لحظه شـليك شـد‪.‬‬ ‫اسـاس اسـناد و مـدارک‪ ،‬کارنامـة‬ ‫منصفانـه و ارزشـمندی دربـارة دکتـر‬ ‫در واقـع بخـش مهمـي از تاريـخ‬
‫ايـران مسـتقر بودند)‪.‬‬ ‫وقـت مي بايسـتي در كادر فشـارهاي‬ ‫با تهديدات رضاشاه‪ ،‬سرجان كدمن‬ ‫سیاسـی دکتـر مصـ ّدق را در پانـزده‬ ‫مصـ ّدق و ‪ 28‬مـرداد ‪ 32‬منتشـر‬ ‫معاصـر ايران در سـيطره و سـيادت‬
‫سرانجام پذيرفت كه شركت نفت ‪30‬‬ ‫بخـش‪ ،‬همـراه ‪ 5‬پیوسـت‪ ،‬از نظـر‬ ‫شـده­اند کـه از آنجمل ­‌هانـد‪ :‬زندگـی‬ ‫«ايدئولوژ ‌يهـاي فريبـا» (خصوصـاً‬
‫«ادامه دارد»‬ ‫درصد از سهام را بطور رايگان به ايران‬ ‫خواننـدگان بگذرانـد‪ .‬الب ّتـه بـا توجـه‬ ‫سیاسـی مص ّدق در متـن نهضت ملّی‬ ‫حـزب توده) مانند آئينة شكسـته­اي‬
‫واگذار كند و بابت هر تن نفت توليد‬ ‫بـه اهم ّیـت دوران نخسـت وزیـری‬ ‫ایـران‪ ،‬دکتـر فـؤاد روحانـی‪)1366( ،‬‬ ‫اسـت كـه تصاويـر كـج و معوجي از‬
‫‪1‬ـ مفهوم « َع َصبیّت» را از بحث جالب ابن خلدون دربارة پیدایش و زوال دول ‌تها گرفت ­‌هام‪.‬‬ ‫شده‪ ،‬دو شلينگ به ايران پرداخت‬ ‫دکتـر مصـ ّدق‪ ،‬صفحـات بیشـتری به‬ ‫خواب آشـفتة نفـت‪ ،‬دکتر محمد علی‬ ‫سياسـتمداران مـا به دسـت مي­دهد‪.‬‬
‫نگاه کنید به‪ :‬مق ّدمة ابن خلدون‪ ،‬ترجمة محمد پروین گنابادی‪ ،‬ج‪ ،1‬تهران‪ ،1362 ،‬صص ‪،248‬‬ ‫نمايد‪ .‬از اين گذشته متعهد شد كه‬ ‫ایـن دوره ـ در بخـش نهـم و دهـم‬ ‫مو ّحـد (‪ )1378‬و خاطـرات اردشـیر‬
‫منطقة امتياز استخراج نفت را به ميزان‬ ‫کتاب ـ اختصاص داده شـده اسـت‪ .‬به‬ ‫زاهـدی (‪ .)1385‬علاوه بر داور ‌یهای‬ ‫بقـول سـعدي‪:‬‬
‫‪ 253‬و ‪294‬ـ‪.295‬‬ ‫قابل توجهي كاهش دهد و در عوض‪،‬‬ ‫علاوه‪ ،‬در هر مورد کوشـیده آراء افراد‬ ‫منصفانـه‪ ،‬اهم ّیـت دو کتـاب نخسـت‬ ‫‪...‬کهاينيكبختايننهشكلمناست‬
‫‪2‬ـ نگاه کنید به‪ :‬نشریة راه آزادی‪ ،‬شمارة ‪ ،39‬آلمان‪ ،‬بهمن و اسفند ‪1373‬؛ فصلنامة کاوه‪،‬‬ ‫خواست كه مدت امتياز‪ ،‬سي سال‬ ‫در اینسـت کـه نویسـندگان آن از‬
‫شمارة ‪ ،82‬آلمان‪ ،‬بهار ‪1375‬؛ فصلنامة کاوه‪ ،‬شمارة ‪ ،92‬زمستان ‪79‬؛ نشریة تلاش‪ ،‬شمارة ‪،11‬‬ ‫علاقمنـدان صدیـق دکتـر مصـدق‬ ‫ولكيـن قلــم‪ ،‬در كــف دشمن است‬
‫آذرـ دی ‪1381‬؛ نشریة تلاش‪ ،‬شمارة ‪ ،14‬خرداد ـ مرداد ‪ .1382‬مجموعة این «اشارات» در‬ ‫«شـخص ّیت‌های دلپذیـر» مـان‬
‫کتا ‌بهای زیر منتشر شده است‪ :‬گفتگوها‪ ،‬علی میرفطروس‪ ،‬آلمان‪1998 ،‬؛ هفت گفتار‪ ،‬آلمان‪،‬‬

‫‪2001‬؛ برخی منظر‌هها و مناظر‌ههای فکری در ایران‪ ،‬آلمان‪.2004 ،‬‬