Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۷۸ (دوره جديد
P. 14
صفحه - Page 14 - 14شماره 1644
جمعه 23تا پنجشنبه 29شهریورماه 1397خورشیدی
قانون اساسی رفتار نماید .مص ّدق در دکترمح ّمدمص ّدق؛آسیبشناسییکشکست دکتر مح ّمد مص ّدق ،سخنگوی
یکسال گذشته ،قانون اساسی را زیر خشم و خروش تاریخی م ّلت ایران
پا گذاشته است و او (شاه) متأسفانه علیه تحقیرها و اجحافات درازم ّدت
در موقع ّیتی نبوده که دخالت کند. استعمار انگلیس بود و در این راه،
عموم طبقات و اقشار اجتماعی
3ـ به شاه گفتم که مایلم نظرش بخش ()8 * نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق ایران در کنار وی بودند و مح ّمدرضا
را بی پرده و صریح دربارة سرلشگر شاه نیز -که هنوز شهریور 1320
زاهدی بیان کند .شاه گفت که علی میرفطروس * دکتر جلال متینی * ناشر :شرکت کتاب ،آمریکا1384 ، و تبعید خ ّفت بار ِ پدرش توسط
به نظر او سرلشگر زاهدی مرد انگلیسیها را بخاطر داشت -با
َفکوری نیست (not intellectual =شاه ،خطاب به هندرسون (سفیر وقت آمریکا در ایران)« :من هرقدر که بخواهم قوی و قاطع باشم ،نم یتوانم برخلاف وجود همة کدورتها و اختلافاتش
،)giantبا این وجود ،برای شاه، قانون اساسی و بر ضد جریان نیرومند احساسات م ّلی ،حرکت کنم». با دکتر مص ّدق ،م یتوانست نسبت به
زاهدی به سه شرط قابل قبول مبارزات وی ،همدل و همراه باشد
=گزارش هندرسون« :شاه مایل نیست اقدامی برخلاف قانون اساسی انجام دهد .شاه در یک کودتا شرکت نم یکند». بطوریکه هندرسون (سفیر آمریکا در
میباشد: =شاه« :ح ّل مسالة نفت با خو ِد دکتر مص ّدق آسان تر خواهد بود تا با جانشین او .چنین راه ح ّلی – ح ّتی اگر به ادامة ایران) در گفتگوی خصوصی خود با
الف :زاهدی باید از راه قانونی
و پارلمانی به قدرت نشانده شود، حکومت مص ّدق منجر شود – باز ،ارز ِش آنرا دارد که حداکث ِر تلاش در این راه بکار رود». شاه گزارش میدهد:
« ...شاه تأکید کرد که احساسات
نه از راه کودتا. مص ّدق را بی اعتبار خواهد ساخت ... علا مرتب به شاه توصیه م یکرد که شاه در گزینش و انتصاب یک نخست تلگراف1153-4/788.00 : ملّی علیه انگلیس و به حمایت از
ب :زاهدی باید با پشتیبانی بنابراین برکنار کردن مص ّدق از راه در برابر مص ّدق قاطعیت بخرج دهد وزیر ،بدون کسب رأی تمایل مجلس، بک ّلی س ّری مص ّدق -به عنوان یک مدافع
گستردة سیاسی به قدرت برسد ... قانونی در آیندة نه چندان دور، و ضمناً شروع به اقداماتی بکند که شجاع منافع ایران -برانگیخته
ج :دولت زاهدی باید برای آمریکا عملی خواهد شد .خو ِد شاه این منجر به تغییر دولت شود .هر چند غیر ممکن است. از :تهران به :وزیر خارجه شده است .به دلیل رواج شایعاتی
شیوه را ترجیح میدهد تا مثل ًا علا زاهدی را چندان نمیپسندد با مبنی بر تجاوز احتمالی انگلیس
ودولت بریتانیا مقبول باشد ... یک کودتای نظامی یا فرما ِن دلبخواه این همه معتقد است که در شرایط امضاء :هندرسون 3ـ علا گفت که هر چند او مرتّب در جنوب ایران و پیاده کردن
... 4-شاه گفت که (دربارة شاه مبنی بر عزل مص ّدق و انتصاب فعلی ،زاهدی تنها شخصی است که به شاه توصیه میکند تا با قدرت نیرو ،موقع ّیت مص ّدق به میزان
زاهدی) تغییر عقیده نخواهد داد، شخص دیگری به نخست وزیری ،یا میتواند جای مص ّدق را بگیرد .در شمارة پیام4093 : در برابر مص ّدق بایستد ولی تردید زیادی تقویت شده است ...در مورد
ولی مهم این است که شرایطی که زندانی کردن مص ّدق یا تبعید وی یا این پنج شش هفتة گذشته ،علا دائماً از :تهران به :وزیر خارجه .تاریخ 19 دارد که شاه شخص دیگری را نفت ،احساسات م ّلی ایرانیان علیه
قبل ًا به آنها اشاره کرده به روشنی ح ّتی مرگ او به دست بلوائیان تهران. تلاش کرده بود تا شاه را متقاعد کند آوریل 30[ 1953فروردین ]1332 بجای مص ّدق منصوب کند ،یا ح ّتی انگلستان است .این احساسات را
درک و رعایت گردد .اگر زاهدی با در هر یک از این موارد ،از مص ّدق یک که گامهایی بردارد و علاقة خود را تمایل به شخص دیگری جهت عوامفریبان شعله ورتر ساخت هاند .من
یک کودتا س ِر کار بیاید ،شاه در شهید ساخته خواهد شد و سرچشمة نسبت به زاهدی نشان دهد .شاه تلگراف1953-4/788.00 : نخست وزیری را ،پیش از اینکه هرقدر که بخواهم قوی و قاطع
حمایت از او دو دل خواهد بود، دردسرهای ج ّدی در آینده خواهد ب ُکلّی س ّری مجلس رأی تمایل به آن شخص باشم ،نمیتوانم برخلاف قانون
مگر اینکه مطمئن باشد پشت س ِر اساسی و بر ضد جریان نیرومند
او طیفی نیرومنداز رهبران سیاسی 1ـ علا وزیر دربار ،امروز صبح به داده باشد ،ابراز نماید. احساسات م ّلی حرکت کنم »...
قرار دارد و نیز وی از حمایت گستردة دیدار من آمد .وی گفت با وجود همة (آرشیو ملّی آمریکا :شمارة پیام:
تلاشهای او و دوستان دیگر شاه، ،1215گزارش گفتگوی خصوصی
مردم برخوردار است. هندرسون با شاه30 ،سپتامبر 1951
5-شاه افزود که بهر حال فکر [ 8مهرماه 5 ،]1330بعد از ظهر،
نمیکند که زاهدی بتواند از راه
تلگراف3051-9/888.2553 :
کودتا قدرت را بدست گیرد. ***
به شاه گفتم که مایلم ،شاه
بار دیگر موضع خودش را دربارة گفتیم که بر اساس طرح «ت .
سرلشگر زاهدی اعلان کند .چون پ .آژاکس» ،موافقت و همکاری
برای دولت آمریکا لازم و ضروری شاه ،محور اساسی کودتا علیه دولت
است ،زیرا به تصمیماتی که مص ّدق بود ،ا ّما با مخالفت آشکار
باید گرفته شود مربوط است. شاه ،ط ّراحان کودتا در سازمان سیا
اعلیحضرت گفت به دولت متبوع کوشیدند تا با «افزایش فشار بر شاه»
خود ،آمریکا بگویم که شاه نخست موافقت و همکاری وی با طرح کودتا
وزیری زاهدی را خواهد پذیرفت را به دست آورند (گزارش ویلبر،
منوط به اینکه شرایطی که قبل ًا
در این مورد برای من عنوان بخش .)5
گزارشهای متعدد هندرسون
کرده بود رعایت شود. (سفیر وقت آمریکا در ایران) نیز
شواهد گویائی در مخالفت شاه با
6-شاه گفت :هنوز بر این عقیده کودتا میباشند .نمونههائی از این
است که حل مسالة نفت با خو ِد گزارشها را مرور میکنیم (:)20
دکتر مص ّدق آسان تر خواهد بود شمارة پیام ،3771 :بیستم مارس
29 [ 1953اسفند ماه ]1331
تا با جانشین وی .شاه همچنین
تلگراف2053-3/788.00 :
معتقد است که اگر حل مسالة نفت از :تهران به :وزیر خارجه
با خو ِد مص ّدق صورت بگیرد ،وی 2ـ ...علا (وزیر دربار) میگوید
که با وجود همة توصیهها ،شاه
امتیازات بیشتری برای انگلیسیها ایستادگی منفعلانهای دارد.
علاء تردید دارد که بتوان شاه
ملحوظ خواهد داشت تا هر کس را به کاربُر ِد اقدامی ف ّعال بر ضد
مص ّدق ترغیب کرد ح ّتی اگر
دیگری که به جای او بیاید .البته مصدق علناً شاه را بر کرسی اتهام
شاه متو ّجه است که معامله کردن بنشاند.
با مص ّدق کار بسیار دشواری است، 6ـ بنظر ما بعید مینماید که
شاه تقاضای استعفای مص ّدق
با این وصف ،به نظر شاه اگر راه و
را بکند....
مف ّری برای حل مشاجرة نفت
امضاء :هندرسون
با مص ّدق پیدا شود ،غنیمت
شمارة پیام ،3153 :تهران31 ،
خواهد بود .چنین راهی ح ّتی مارس 11[ 1953فروردین ،]1332
ساعت یک بعد از ظهر ،تلگراف
اگر به ادامة حکومت دکتر مص ّدق لوی هندرسون دکتر مح ّمد مص ّدق
3153-3/788.00
منجر شود ،باز ،ارزش آنرا دارد چنین وانمود میکرد که از این شد ... اعلیحضرت نسبت به رویدادهای
داخل کشور همچنان در یک 3ـ علا میگوید که در هفتة
که حداکثر ِ تلاش در این راه به حالت انفعالی و تقریب ًا وازده مانده امضاء :هندرسون گذشته گروهی از سیاستمداران با
شاه ترجیح م یدهد که خود هیچ کار رود. نصیح تها دلخور شده است. است .ترس علا این است که مبادا آن وی تماس گرفته و اصرار داشتند
دسته از نمایندگان مجلس که سعی شمارة پیام ،4027 :تاریخ 15آوریل تا وی به شاه بگوید که تع ّلل
ابتکاری علیه مص ّدق بخرج ندهد و 7ـ شاه همچنین گفت که وضع در حفظ اختیارات قانونی شاه ،داشته 26[ 1953فروردین ]1332 بیشتر در اقدام علیه مص ّدق ممکن
علا بسختی کوشیده بود شاه را احساس م یکرد که مص ّدق چون از مالی و اقتصادی ایران آنقدر خراب اند در برابر تاخت و تاز مص ّدق و نیز است برای نجات ایران بسیار دیر
متقاعد کند که به او اجازه دهد تا طریق پارلمان به قدرت رسیده ،است که نیاز فراوان به کمک آمریکا بخاطر سستی شاه سرخورده شده و وزارت خارجه تلگراف دریافتی باشد .به عقیدة علا اکثر این افراد
بعنوان وزیر دربار به اتهامات مص ّدق باید از همان طریق سرنگون شود دارد ح ّتی با حضور دکتر مص ّدق از سفیر آمریکا در تهران ،تلگراف: معتقد بودند که تنها فردی که
نسبت به شاه و دربار پاسخ دهد .شاه و بهتر است که از طرف شاه هیچگونه در قدرت و حتی اگر چنین تسلیم شوند. میتواند جانشین مص ّدق باشد،
قسم تهای اساسی متن را حذف کرده مداخلة آشکاری صورت نگیرد ...کمکهایی از جانب آمریکا به 2ـ علا گفت که شاه هر روز دیدار 1553-4/788.00 تیمسار زاهدی است .زاهدی از
بود و بعد به علا گفته بود که دیگر با زاهدی را به عقب میاندازد .علا 1ـ علا (وزیر دربار) امروز صبح زود حمایت رهبران سیاسی مانند
امضاء :هندرسون حمایت از دولت مص ّدق تل ّقی فکر نم یکند که شاه آنطوری که شایع به دیدار من آمد .وی اظهار داشت که کاشانی ،حائری زاده ،بقائی و
مسئول پاسخ دادن به مص ّدق نباشد .شود. است نسبت به زاهدی بی تفاوت و دیروز طی یک گفتگوی طولانی با شاه برادران ذوالفقاری و سایر محافظه
وقتی مص ّدق و اطرافیانش فهمیدند شمارة پیام4573 : سرد باشد ،ولی فعل ًا برای انتخاب سعی کرده بود شاه را متقاعد کند تا کاران و ارتش برخوردار است .م ّکی
زاهدی به نخست وزیری حرارتی نشان نسبت به حوادث داخل کشور اقدامات نیز ممکن است که از او پشتیبانی
که ستون اصلی مقاومت شاه ،خو ِد علا گزارش گفتگوی هندرسون با 9ـ ....شاه سپس پرسید که مثبتی انجام دهد .شاه در پاسخ گفته نماید ...علا به زاهدی گفته بود که
است نیروهای خود را برای کوبیدن او محمدرضا شاه نمیدهد.... . بود که او موضع خود را قطعی کرده وی اطمینان دارد که شاه مایل
آیا من قبول ندارم که نفع همه 3ـ علا گفت که شاه از مجار ِی است ،تا زمانی که مجلس رأی عدم نیست اقدامی برخلاف قانون
تاریخ 30مه 9[ 1953خرداد در این است که دعوای نفت به بسیج کردند. مختلف با رایزنیهای متضاد روبرو اعتماد به مص ّدق ندهد و تمایلی اساسی انجام دهد .شاه در یک
است .و در چنین شرایطی بجای به جانشین وی ابراز نکند ،شاه
]1332ساعت 1بعد از ظهر ،تلگراف :صورتی با دکتر مص ّدق فیصله تصمیم گیری ترجیح میدهد که کودتا شرکت نمیکند ...
اوج فشار بر شاه ،زمانی بود که 3053-5/788.11 دست روی دست بگذارد و کاری پیشگام نخواهد شد.
یابد؟ گفتم که :نظر من همیشه شاه دو دلیل ک ّلی برای اتّخاذ چنین امضاء :هندرسون
دکتر فاطمی وزیر خارجه در روز 19 نکند.
همین بوده ،ولی بتدریج احساس ا ین عد م ت ّحر ِک شا ه با عث موضعی ابراز کرده است: شمارة پیام ،3994 :تهران11 ،
آوریل ( 30فروردین )1332به دیدار 2ـ شاه اظهار کرد :انگلیسیها در م یکنم که تا زمانی که مص ّدق، سرخوردگی و نگرانی دوستان اوست الف -شاه گفت که وی به آوریل 23[ ،1953فروردین ،]1332
شاه رفت .این دیدار بدون صلاحدید گذشته کوشیده بودند که وی را قانع نخست وزیر است این ماجرا که بدون رهبری و دستورالعمل شاه انگلیسیها مظنون است و معتقد
علا و بدون اطلاع وی انجام گرفت و کنندتا مانند یک پادشاه مشروطه حل شدنی نباشد .انگلیسیها برای حفظ تعادل و نظم در کشور در است که آنها مسئول اختلاف فعلی
دو ساعت طول کشید .فاطمی در این بر اساس قانون اساسی به مفهوم دیگر به این نتیجه رسیدهاند بین دولت و دربار هستند و قصد
دیدار با مداهنه از شاه ،به او گفته اروپائی رفتار نموده و از مشارکت در که هرگونه معاملهای با مص ّدق تلاش اند. دارند تا با ایجاد یک جنگ داخلی،
بود که رایزن یهای علا به ضرر شاه زندگی سیاسی ایران خودداری نماید .ب یثمر است .بنابراین اگر قرار است ایران را تجزیه و بین خود و روسها
است و اگر او از س ِر کار برداشته شود شاه گفت که بنظر میرسد سیاست دولت مص ّدق بماند و مسالة نفت هم امضاء :هندرسون
تمام اختلافات شاه و مص ّدق قابل حل انگلیسیها در این باره ،اینک در حال حل شود باید مص ّدق پیشگام شود تقسیم کنند ...
خواهد بود .بعد از شرفیابی فاطمی ،تغییر است .شاه ،شخصاً متقاعد شده و پیشنهاداتی به انگلیسیها بکند شمارة پیام 25 ،4192 :آوریل ب -او (شاه) نم یخواهد آلت دست
شاه نسبت به علا ناراحت بود و از است که اگر وی فقط نقش محدود که آنها را متقاعد کند که او مساله [ 1953پنجم اردیبهشت ،]1332 سیاستمداران جاه طلب و بی صفت
و مع ّینی در زندگی سیاسی و بویژه را ج ّدی گرفته است .با تجربة دو گفتگو با وی پرهیز میکرد. ایرانی شود .نمایندگان مجلس از یک
تلگراف2553-4/788.00 : در ،نز ِد او میآیند و داستانی میبافند
امضاء :هندرسون حیات نظامی کشور ایفاء کند ،کشور سال گذشته ،مشکل است مص ّدق و از د ِر دیگر ،نزد مص ّدق میروند و
دچار آشوب و آشفتگی و هرج و مرج بتواند انگلیس یها را قانع کند که او ب ُک ّلی س ّری
خواهد شد. شمارة پیام953 : از سفیر آمریکا در تهران به وزیر دروغ دیگری م یسازند.
واقعاً طر ِف آنها برای حل منصفانه و
گزارش گفتگوی سفیر و اعضاء شاه گفت :باید صادقانه و صریح معقو ِل مسئلة نفت میباشد ... خارجه 3ـ ...به عقیدة علا بدبختانه به نظر
برجستة سفارت آمریکا با محرم شاه اعتراف کند که تاکنون نتوانسته میرسید که قانع کردن و قبولاندن به
امضاء :هندرسون
14مه 24[ 1953اردیبهشت مطابق سوگند خود دربارة حراست از
«ادامه دارد»
،]1332تلگراف1953-5/788.00 :
شاه معتقد است که گذشت زمان–20 ،علامت...نشانةحذفجملاتیاعباراتیازگزار شهاتوسطنویسندةاینمقالاست.