Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و ششم ـ شماره ۲۳۰ (دوره جديد
P. 12
صفحه - Page 12 - 12شماره ۱۶۹۶
جمعه ۵تا پنجشنبه ۱۱مهرماه 139۸خورشیدی
تأملات بهنگام؛ «هنر جنگ» و متفکران دو قرن فراز و نشیب مطبوعات درایران ()۱۳۸
جن گاندیش؛بهترینراه:کسبپیروزیبدونجنگ!
احمد احـرار ( کیهان لندن شماره ) ۱۳۱۹
از نکات مطروحه در آنها ،قابل تعمیم چینی ،نیکولو ماکیاولی (Niccolò = بر ا ی تما م ا نقلا ب ر و سیه خو ا ه نا خو ا ه که به عدم مالکیت معتقد شده بود ،دو عامل.
به زمان حاضر و قابل دریافت در )Machiavelliایتالیایی ،بارون جنگ‌اندیشانی که نامشان
عرصه‌های مختلف زندگی نوع بشر آنتوان ژومینی (Antoine Henri در این مطلب آمده ،منتهای در کشورهای همسایه نیز اثر قیام کردند و نزدیک بود کار بیرون «بهار» که خود عمری در قلمرو
هستند .سون‌تزو و کلاوزویتس، )baron de Jominiسوئیسی آمال و اوج موفقیت یک
جنگ را چون پدیده‌ای عقلانی، و کارل فون کلاوزویتس (Carl ژ نر ا ل ،کسب پیر و ز ی می‌گذاشت .دولت جدید روسیه مجلس و درون یکی شده ،به‌هم مطبوعات استخوان ُخرد کرده و
ضروری و اجتماعی می‌بینند که )von Clausewitzآلمانی .این بدون وارد شدن در جنگ
چون در نهایت ،گریز از آن ممکن متفکران «جنگ‌اندیش» ،هر کدام، است .در تخاصم میان چنان درگیر مسائل داخلی بود که بپیوندد و غائله بزرگ شود .باز هم تجربه‌ها اندوخته بود می‌نویسد:
نیست ،بایستی به کاوش در آن رساله‌ای درباره جنگ و هنر رزم دولت‌ها ،دولتی شایسته‌ی
پرداخت و به کمک اندیشه ،نظم را نوشته‌اند که نه تنها در تاریخ بیشترین احترام است که رغبتی به صرف وقت و سرمای هگذاری متانت و آزادیخواهی مرحوم مدرس «باید اقرار کرد که فاصلۀ بین
نظامی‌گری و تدریس استراتژی‌های
بر آن تحمیل کرد. نظامی در دانشکده‌های افسری دنیا برای صدور انقلاب به آن سوی مرز و قدرت ایشان بود که این غائله را یک نهضت مرتجعانۀ «روحانی» و
از چنین چشم‌اندازی ،جنگ
نداشت .با این حال بادی که از خوابانید و نگذاشت مجلس مرکز «اصلاح‌طلبی» بسیار قلیل می‌نمود.
شمال می‌وزید رایحۀ انقلاب را در و مضمار نبرد کفر و ایمان واقع استعداد قسمتی از افراد اکثریت
ایران به مشام آرمانخواهان افراطی گردد .حرکت و نهضت بیرون را هم برای قبول حلیۀ «فاناتیزم» و
می‌رساند و آنان را به قیام و طغیان رئیس دولت به‌خوبی خاتمه داد و استعمال این سلاح قدیمی خیلی
تحریک می‌کرد .دولت مشیرالدوله سر و صداها را خوابانید اما واکنش شدت داشت و سهلترین وسیله برای
در حالی که از حمایت اصلاح‌طلبان
اعتدالگرا برخوردار بود ،در مجلس و
مطبوعات هدف حملۀ بی‌وقفۀ وکلا
و روزنامه‌نگاران تندرو قرار داشت.
ملک‌الشعرای بهار در «تاریخچه
مختصر ا حز ا ب سیا سی » ا ز
شکل‌گیر ی حز ب سو سیا لیست
چنین یاد می‌کند« :در مجلس
چهارم حزبی به‌نام سوسیالیست از
جمعی لیدرهای دو حزب دموکرات
و اعتدال به‌وجود آمد اما چنان نبود
که این حزب تمام آزادیخواهان
را شامل شود .چه ،در آن وقت
عناصر عاقل و درس‌خواندۀ ملی
طالب اصلاحات فوری اداری از
قبیل قشون و مالیه و معارف و
اوقاف بودند و اصول حزب‌سازی و
فرقه‌بازی و جار و جنجال لیدرها و
پادوها و هتاکی جراید همه را خسته
کرده بود و ایجاد مرکز ثقلی برای
مملکت و به‌وجود آوردن حکومت
نافذالکلمۀ مقتدر و بسط امنیت و
برای همه متفکران «جن گاندیش» ،بهترین راه پیروزی ،کسب آن بدون جنگ است! میرزا ابوالقاسم عارف قزوینی رونق تجارت و کشاورزی منتهای
آمال و مرام وطنخواهان بود ...اما
موضوعی کاملا عقلانی است و تنها نقشی برجسته دارند بلکه برخی بدون درگیری مستقیم و این حقایق مانع از آن نیامد که حزب پار‌های تندرو یها این بود که از طرف خرد کردن حریف بود .اما مرحوم
باید به مدد خرد با آن روبرو شد. از آن رساله‌ها ،در دانش مدیریت تنها با تضعیف استراتژی
اهمیت عقلانیت در جنگ برای و ف ّن رهبری ،تأثیراتی انکارناپذیر دشمن و فشار بر نقاط سوسیالیست تشکیل شود .جمعی از روحانیون نمایندۀ شرعی در ادارۀ مدرس اهل این حرفها نبود .وسعت
سون‌تزو چنان است که هر تصمیم ضعف او ،به پیروزی برسد.
یا حتی مشاهده در موضوع جنگ داشته‌اند. آنچه امروز در تقابل میان مشرب او در سیاست ،او را از طبقۀ رفقا نشسته ،آن حزب را ساختند و انطباعات گماشته شد»...
را مشمول بررسی عقلانی آن از صا حب ا ین صفحه‌کلید ،د ر ایالات متحده و جمهوری
همه جنبه‌های ممکن می‌داند. ایامی از دوران طولانی و متنوع اسلامی به وضوح به چشم سیاست خارجی خود را هم بر طبق بها ر ،د ر ا ینجا بر پد ید ه‌ا ی «فاناتیک» بکلی جدا ساخته بود.
نزد او ،بررسی همه احتمالات دانش‌آموزی‌اش ،ترجمه انگلیسی م یخورد ،تلاش دولتمردان
و سنجیدن همه نیروهای مؤثر هر چهار رساله این جنگ‌اندیشان ایالات متحده برای کسب مرامنامۀ مزبور تعیین کردند و به ا نگشت می‌نهد که د ر تا ر یخ مدرس خود را مرد سیاسی و عالم
در نبرد ،مهمترین راهبرد برای را به دقت خوانده و بسیار از آنها پیروزی بدون وارد شدن
پیروزی است .علت تأکید سون‌تزو آموخته است .بنا به فهم نگارنده روسها نزدیک شدند و جرایدی هم معاصر ایران همواره یکی از موانع به رموز تمدن می‌دانست .بنابراین
بر استفاده مستمر از خرد در جنگ، از این چهار متن ،رساله‌هایی در جنگ است.
بر این امر بدیهی مبتنی است که که سون‌تزو و کلاوزویتس درباره راه انداختند و در مجلس نظر به استمرار دموکراسی و ریشه گرفتن معنی ،حتی یک بار هم اجازه نداد
کوچکترین حرکت در وضعیت جنگ نوشته‌اند ،به دلیل روش یوسف مصدقی -این روزها ،در
جنگی می تواند منجر به نتایجی طرح و تحلیل مطالب ،روزآمدتر از سی و نه سالگی رخدا ِد جنگ ایران این که در اقلیت بودند شروع به «لائیسیته» بوده است .مسل کگرایان که رفقای او این اسلحۀ کهنه را
هولناک و غیرقابل جبران شود. نوشته‌های ماکیاولی و ژومینی در و عراق ،بیش از همیشه ،از امکان
رساله «هنر جنگ» او با این جملات آغاز یک درگیری نظامی میان انتقاد نمودند و بدیهی است که پایۀ و مذهب‌گرایان افراطی ،اگرچه دو ب هکار برند .نط قهای مدرس در مجلۀ
این موضوع هستند. جمهوری اسلامی و ایالات متحده،
آغاز می‌شود: هر چند عظمت اندیشه ماکیاولی می‌شنویم .اینکه آیا به زودی جنگ انتقاداتشان به‌مناسبت حزبی که قطب مخالف را تشکیل می‌دهند ،رسمی مجلس و در ادارۀ تندنویسی
«سون‌تزو گفت :جنگ برای کشور در رساله‌های مشهورش یعنی خواهد شد یا نه ،یا اینکه اگر جنگی
اهمیتی حیاتی دارد .راهی است که «شهریار» و «گفتارها» بارز و نمایان رخ دهد میزان گستردگی و وسعت ساخته بودند برخلاف «اشرافیت» هر زمان فضای مساعدی برای موجود است .او هیچوقت متوسل به
یا به سلامت راهبر است یا به نابودی. است اما رساله «هنر جنگ» او که آن تا چه حد خواهد بود ،حتی برای
از این رو ،چنان باید به کاوش در آن به سیاق دیالو گهای افلاطون نوشته نظامیان مطلع درگیر در ماجرا هم و «ارتجاع» بود و بدین نغمه به بیان آزادانۀ افکار و عقاید به‌وجود حربۀ دین و سلاح مذهب نگردید
پرداخت که از هیچ جنبه‌ای از آن شده ،آن ژرف‌اندیشی در تحلی ِل چنان روشن نیست؛ چه برسد به
ذهن و رفتا ِر نوع بشر را که در دیگرانی که به عنوان «تحلیلگر» و کمال ملاحظه را در این باره
غفلت نشود». «شهریار» آمده و یا آن تاری خاندیشی از بام تا شام لحاف و تشک‌شان
سون‌تزو و کلاوزویتس ،هر دو، نمایان را که در «گفتارها» دیده در رسانه‌های کذایی فارسی‌زبان مبذول می‌داشت خاصه که اعتماد
جنگ را نه غایتی نهایی بلکه می‌شود ،ندارد؛ به ویژه که تکیه پهن است و بدون کوچکترین
ابزاری برای حصول اهداف سیاسی این رساله بیشتر بر سخت‌افزارهایی دانشی در موضوع مورد بحث، او در مجلس چهارم و در میان افراد
می‌دانند .برای توصیف این ادعا، است که پس از انقلاب صنعتی و مشغول لفاظی هستند .موضوع این
می‌توان به نقل قول مشهوری از به‌خصوص با تحولات شگرف در جستار اما ،پیش‌بینی و گمانه‌زنی اکثریت به کسانی بود که با انفکاک
کلاوزویتس استناد کرد که در نهایت تولید سلاح‌های کشتار جمعی و درباره احتمال وقوع جنگ و تبعات
ایجاز رابطه جنگ و سیاست را بیان الکترونیک در قرن اخیر ،کاملا از حاصل از آن نیست .این چند سطر ق ّوۀ سیاسی از روحانی موافق بودند
می‌کند .او در پاره ۲۴از کتاب یکم و دنباله‌های احتمالی آن ،درباره
رساله «در باب جنگ» ،می‌نویسد: رده خارج شده‌اند. اندیشه در پدیده «جنگ» است فارغ و نمی‌توانست به‌خلاف عقیدۀ آنها
«جنگ صرفا ادامه سیاست به رساله «هنر جنگ» بارون ژومینی
طریقی دیگر است» .چنین نگرشی نیز کمابیش به سرنوشت «هنر از شعار ،عواطف و اخلاق. سیاستی به‌دست گیرد و خودش
هنوز نگرش غالب بر اندیشه سیاسی جنگ» ماکیاولی دچار شده است. پیش ا ز آ نکه و ا ر د مبحث
این کتاب ،برای دهه‌ها بر مواد اصلی شویم ،یادآوری این نکته همچنان که گذشت ،این کاره نبود.
قدرت‌های بزرگ عالم است. درسی دانشکده‌های افسری دنیا خالی از فایده نیست که عبارت
برای تمام جنگ‌اندیشانی که حکومت داشت و حتی مهمترین «جنگ‌اندیش» ،در این مطلب، یعنی در مجلس سوم مضا ّر این
نامشان در این چند سطر آمد، متن قابل تدریس در آکادمی نظامی معنایی نامطلوب و منفی ندارد.
منتهای آمال و اوج موفقیت یک ایالات متحده -وست‌پوینت (West واژه «اندیشه» در زبان فارسی سیاست را درک کرده بود.
ژنرال ،کسب پیروزی بدون وارد –)Pointمحسوب می‌شد .به مرور هم به معنای «تفکر»« ،تدبیر»
شدن در جنگ است .در تخاصم زمان اما ،پس از بررسی نبردهای و«تأمل» است و هم «بیم»، مع‌هذا ،رفقای ما ،سوسیالیست‌ها
میان دولت‌ها ،دولتی شایسته‌ی فراوان و به واسطه شکس ت‌های «نگرانی»«،هراس» و «پروا» معنی
بیشترین احترام است که بدون پیاپی ارتش فرانسه (که بر مبنای می‌دهد .مراد از «جنگ‌اندیشی» مضا یقه ند ا شتند که با حر بۀ
درگیری مستقیم و تنها با تضعیف استراتژ یهای ژومینی عمل م یکرد) در این جستار ،هم تفکر و تأمل در
استراتژی دشمن و فشار بر نقاط در جنگ‌های متعدد در مقابل قوای پدیده جنگ و هم بیم و پروا از این «آزادی» برضد «ارتجاع» مبارزه
ضعف او ،به پیروزی برسد .چون آلمانی (که مبتنی بر اندیشه‌های پدیده است .بنابراین از دید نویسنده
نیک بنگریم ،آنچه امروز در تقابل کلاوزویتس نبرد می‌کردند) ،از تأثیر این مطلب« ،جنگ‌اندیشی» به هیچ کنند و جراید آنها هم به بهانۀ هجوم
میان ایالات متحده و جمهوری اندیشه‌های ژومینی بر آکادمی‌های وجه مترادف با «جنگ‌افروزی»
اسلامی به وضوح به چشم می‌خورد، به «آخوندبازی» و «کهن هپرستی» به
تلاش دولتمردان ایالات متحده نظامی کاسته شد. نیست.
برای کسب پیروزی بدون وارد در مورد رسالات سون‌تزو و میان اندیشمندان و متفکرانی اکثریت نیش بزنند» ...
شدن در جنگ است .اینکه چنین کلاوزویتس ،گفتنی بسیار است و که به گونه‌ای ویژه به موضوع
راهبردی تا چه حدی در مقابل نگارنده امید دارد که در جستارهایی «جنگ» و «رزم» پرداخته‌اند، محمدتقی بهار (نفر اول سمت راست) و مدرس (نفر اول سمت چپ) مشیرالدوله می‌کوشید از کنار این
باورهای عقل‌ستیز ،آخرالزمانی و جداگانه به تفصیل به آنها بپردازد. چهار نفر بیش از دیگران مشهور و قضایا به‌ملایمت عبور کند و راه
شهادت‌طلبانه سپاهیان پاسدار نقدا و به اختصار می‌شود چنین معروفند .این چهار فیلسوف جنگ
جمهوری اسلامی نتیجه خواهد داد حکم کرد که این دو رساله ،برخلاف عبارتند از سون‌تزو ()Sun Tzu مخالفان خود حمله می‌کردند و بار آمده است ،عملا یکدیگر را تقویت حل‌های مسالمت‌آمیز را بر اقدامات
را حوادث چند هفته آینده مشخص آثار ماکیاولی و ژومینی درباره
جنگ ،تنها مشمول مطالعات تاریخ دیگر بازار جنجال و هجوم جراید کرد‌هاند .دوران بعد از کودتای 1299قهرآمیز ،ولو به‌استناد قانون ،ترجیح
خواهند کرد. نظامی‌گری نمی‌شوند بلکه بسیاری
یکی از آن موارد است .پس از سقوط می‌داد اما وزیر جنگ ،که تدریجاً به گرم گردید...
روزی از طرف مرحوم عارف کابینۀ سید ضیاء‌الدین و به‌دنبال آن قدرتی مستقل از دولت تبدیل شده
(قزوینی) اشعاری در جریدۀ ناهید استعفای قوا مالسلطنه ،بار دیگر بخت بود تندروی‌ها را هضم نمی‌کرد و
منتشر شد ولی بدون امضاء ،و در بازگشت به مشروطۀ واقعی دست برخلاف رئیس‌الوزرا ،اهل مماشات
این اشعار ،شعری یا شعرهایی بود داد و کسانی مانند مشیرالدوله و نبود.
که نشر آنها مصلحت نبود .علما و مستوفی‌الممالک که از وجاهت بیانیۀ سردار سپه (دوم اسفند
ملاها و جماعتی از مردم و قسمت عمومی برخوردار و دارای تجربه و )1300که در آن آمده بود «آیا با
بزرگی از نمایندگان عصبانی شدند سابقۀ مدیریت کشور در ادوار دشوار حضور من ،مس ّبب حقیقی کودتا را
و صحبت‌هایی خشونت‌آمیز و بلکه بودند ،در رأس دولت قرار گرفتند تج ّسس کردن مضحک نیست؟» با
قصۀ تکفیر به‌میان آمد ولی متانت اما به‌محض آن که پنجره‌ها را برای یک اخطار تند خطاب به مدیران
و نفوذ کلمۀ مرحوم مدرس طاب وارد شدن هوای تازه به فضای بسته جراید خاتمه می‌یافت« :صریحاً
ثراه و اقدامات بنده وسایر افرادی گشودند ،طوفان ارتجاع از یک سو و اخطار می‌کنم که پس از این
که مالک احساسات خود بودند مانع طغیان قلمهای ه ّتاک از دیگرسو ،در برخلاف ترتیب فوق در هر یک از
از عمل حضرات شد .اما باری دیگر ،و پنجره را به‌هم کوفت و در نهایت روزنامه‌ها از این بابت ذکری بشود،
دو سه فقره مقالات دیگر در سایر امر ،یا استبداد از این اغتشاش سود بنام مملکت و وجدان آن جریده را
توقیف و مدیر و نویسندۀ آن را هم جراید که منجمله مدیر یکی از آنها برد و یا ارتجاع.
آقای کمال‌زاده بود ،درآمد که باز میرزا حسن خان مشیرالدوله از هر که باشد تسلیم مجازات خواهم
داد و قال ملاها و علما و کسبه را پایه‌گذاران حکومت مشروطه و یک نمود».
درآورد و این نوبت ،اختیار از دست ترقیخواه راستین و مق ّید به اصول با دریافت این پیام ،کند و کاو
مجلس به‌در رفت و عملیات بیرون آزادی و دموکراسی بود اما به اقتدار دربارۀ کودتا و مس ّبب آن در
شدید شد و از دولت وقت توقیف و دولت و امنیت مملکت نیز همان روزنامه‌ها متوقف شد اما مقالات
بلکه حبس و تعزیر مدیر آن روزنامه اندازه اهمیت می‌داد که به وجاهت تند و تیز الها مگرفته از انقلاب روسیه
خواسته شد .انقلابی مرتجعانه برپا و حیثیت شخصی .او می‌خواست آب همچنان ادامه داشت و سرانجام به
گردید و به مجلس هم سرایت کرد رفتۀ مشروطیت را به جوی بازگرداند نخستین برخورد دولت و مطبوعات
و بعضی وکلا ،که تندتر از همه در حالی که با دو عامل مزاحم روبرو و تح ّصن گزیدن مدیر «طوفان» در
آقا سید یعقوب انوار بود ،برضد بود :تعصب مذهبی و تهاجم مسلکی سفارت شوروی منجر شد.
« ادامه دارد» سلیمان‌میرزا رئیس سوسیالیست‌ها و بهره‌برداری افراط‌گرایان از این
