Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و ششم ـ شماره ۲۴۹ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 12 - 1۲‬شماره ‪1۷1۵‬‬
‫جمعه ‪ ۲۵‬بهمنماه تا پنجشنبه‪ ۱‬اسفندماه ‪۱۳۹۸‬خورشیدی‬

‫تأملات بهنگام؛ «هامون»‪ ،‬سی سال بعد؛ دوم‪:‬‬ ‫دو قرن فراز و نشیب مطبوعات درایران (‪)1۵۷‬‬
‫آب ِگلآلود‬
‫احمد احـرار‬ ‫( کیهان لندن شماره ‪) 1338‬‬

‫کتاب «ترس و لرز» (‪Fear and‬‬ ‫مهرجویی سه فیلم دیگر کارگردانی‬ ‫= « ها مو نیسم » چیز ی‬ ‫عمده در طهران کردهاند و یک دکان‬ ‫خاطرات سیاسی عباس خلیلی‬ ‫از وقایع قابل تأمل در این دوره‬
‫‪ )Trembling‬سورن کییرکگارد‬ ‫کرد که تنها یکی از آنها‪ -‬فیلم بسیار‬ ‫نیست جز ژرفنمایی و ادای‬ ‫اسلحه را هم زده و مسلح شدهاند و‬ ‫(مدیر اقدام) راجع به این موضوع‪،‬‬ ‫بازداشت قوامالسلطنه و تبعید او به‬
‫(‪ )Søren Kierkegaard‬موجود‬ ‫خوب «اجارهنشینها»‪ -‬موفق از کار‬ ‫دانایی در آوردن‪ .‬هامونیسم‬ ‫چندین قتل بهدست آنها واقع شده‬ ‫حکایت از آن دارد که قضیه آنقدرها‬ ‫فرنگستان بود‪ .‬رویدادی تأثیرگذار‬
‫بود و نه رمان «هرتسوگ» (‪)Herzog‬‬ ‫یعنی ا ینکه فهمید ن‬ ‫و حتی میخواستند حضرت اشرف‬ ‫هم بیپایه نبود‪ .‬خلیلی در شرح دیدار‬ ‫در مسیر تاریخ سیاسی ایران پس از‬
‫ُسل بلو (‪ )Saul Bellow‬به فارسی‬ ‫در آمد‪.‬‬ ‫موضوعیت نداشته باشد‬ ‫را هم بکشند‪( .‬در آن زمان حضرت‬ ‫و گفت وگویی که با سردار سپه داشته‬ ‫کنارهگیری مشیرالدوله و هموار شدن‬
‫منتشر شده بود (این دو اثر بعدها در‬ ‫داریوش مهرجویی که در جوانی‬ ‫اما توهم دانایی و دردمندی‬ ‫اشرف مطلق سردار سپه وزیر جنگ‬ ‫است مینویسد‪« :‬شبی از مقابل خانۀ‬
‫دهههای هفتاد و هشتاد خورشیدی‬ ‫در ‪ UCLA‬فلسفه خوانده بود‪ ،‬تا‬ ‫ر و ی صحنه مشغو ل‬ ‫بود) رئیس آنها یوسف ارمنی میباشد‬ ‫قوامالسلطنه بدون قصد میگذشتم‪.‬‬ ‫جاده برای زمامداری سردار سپه‪.‬‬
‫با چند ترجمه مختلف وارد بازار‬ ‫پیش از «هامون»‪ ،‬در هیچکدام از‬ ‫جلو ه گر ی با شد ‪ .‬یعنی‬ ‫ولی آنها مرا از خود دور کرده گفتند‪:‬‬ ‫د ِر باغ باز بود و عدهای هم نشسته‬ ‫روز شانزدهم مهرماه ‪۱۳۰۲‬‬
‫کتاب ایران شدند)‪ .‬همچنین در آن‬ ‫فیلمهایش سراغ فیلسوفنمایی و‬ ‫اینکه شلختگی و مشنگی‬ ‫نخود در دهان این خیس نمیخورد‬ ‫بودند‪ .‬داخل شدم‪ .‬قبل از رسیدن به‬ ‫خبر بازداشت میرزا احمدخان‬
‫دوره‪ ،‬غیر از معدودی که انگلیسی‬ ‫اشارات گلدرشت به متون فلسفی‪،‬‬ ‫بر انضباط فکری ارجحیت‬ ‫و هرچه من خود را به آنها نزدیک‬ ‫محل اجتماع‪ ،‬قوامالسلطنه مثل این‬ ‫قوامالسلطنه‪ ،‬همانند یک صاعقۀ‬
‫میدانستند و پول یا دسترسی به‬ ‫نرفته بود‪ .‬بیشتر کارهای دوره نخست‬ ‫داشته باشد‪ .‬یعنی اینکه‬ ‫میکردم فایده نداشت‪ .‬تا آنکه یک‬ ‫که پی بهانه میگشت از صدر مجلس‬ ‫سیاسی در مطبوعات انتشار یافت‪.‬‬
‫رمانهای انگلیسی هم داشتند‪ ،‬کسی‬ ‫کارنامه او‪ ،‬اقتباس از داستانها و‬ ‫میشود به آموزش میان ُبر‬ ‫دکان را در پامنار زدیم و مقداری از‬ ‫برخاست و دست نویسنده را گرفته‬ ‫مردم ایران که در آن زمان تنها از‬
‫جز نام از جروم دیوید سالینجر (‪J. D.‬‬ ‫نمایشنامههای موفق دیگر مؤلفین‬ ‫زد و بیزحمت‪ ،‬همهچیزدان‬ ‫آن قسمت من شد‪ .‬به قزوین آمدم و‬ ‫پشت درختها برد‪ .‬خوب در خاطر‬ ‫طریق روزنامهها در جریان وقایع‬
‫‪ )Salinger‬و آثارش نشنیده بود‬ ‫بودند که در میان آنها‪ ،‬نقش آثار‬ ‫شد‪ .‬هامونیسم از این‬ ‫فیروز هم که یکی از آنها بود دنبال‬ ‫دارم که دست او میلرزید و خود‬ ‫قرار میگرفتند‪ ،‬ناباورانه از بازداشت‬
‫(قصههای سالینجر هم در دهههای‬ ‫غلامحسین ساعدی انکارناپذیر است‪.‬‬ ‫چشمانداز یعنی نشئهی‬ ‫من تا اینجا آمد و گفت‪ :‬من قسمت‬ ‫سخت مضطرب و نگران و پریشان‬ ‫رئیسالوزرای پیشین بهاتهام توطئه‬
‫هفتاد و هشتاد به فارسی ترجمه‬ ‫ایده ساختن «هامون» اما بر پایه‬ ‫تناقض بودن و با این نشئگی‬ ‫خود را از دست دادم تو باید از سهم‬ ‫بود‪ .‬قبل از شروع به مصاحبه گفت‬
‫شدند)‪ .‬در آن زمان‪ ،‬مدتها بود که‬ ‫تجربیات و شکستهای زندگی‬ ‫به نهایت ارضاء رسیدن‪.‬‬ ‫خود به من بدهی و فیروز یکی از‬ ‫من نمیدانم این مردم از جان من‬ ‫برای قتل وزیر جنگ آگاه شدند‪.‬‬
‫کتاب «آسیا در برابر غر ِب» داریوش‬ ‫شخصی روزگار جوانی و خواندههای‬ ‫رفقای یوسف ارمنی میباشد که او هم‬ ‫چه میخواهند و چرا اینجا میآیند‪.‬‬ ‫خبر این بود که رئیس قلعهبیگی‬
‫شایگان کهنه و نایاب شده بود و‬ ‫ایام دانشجویی این فیلمساز‪ ،‬در‬ ‫یوسف مصدقی‪ -‬ده سال نخست‬ ‫میخواست حضرت اشرف را بکشد‪».‬‬ ‫من که خانهنشین شده و سیاست را‬ ‫(دژبان) مرکز با چند مأمور نظامی‬
‫نویسندهاش هم در پاریس کتابی‬ ‫سالهای دور از انقلاب بهمن ‪،۵۷‬‬ ‫پس از بهمن ‪ ،۵۷‬برای بخش بزرگی‬ ‫این جمله به همین تفصیل نقل‬ ‫به منزل قوامالسلطنه مراجعه کرده‬
‫نوشته بود با عنوان «انقلاب دینی‬ ‫شکل گرفته بود‪ .‬طرح اولیه مهرجویی‪،‬‬ ‫از جامعه ایران‪ ،‬دهه گریز و تصفیه‬ ‫شد و بعد سردار سپه مفصلا مقدمات‬ ‫بالم ّره ترک گفتهام‪.‬‬ ‫از وی خواستهاند که جهت پارهای‬
‫چیست؟» (‪Qu’est-ce qu’une‬‬ ‫نه برای سینما بلکه به قص ِد نوشتن‬ ‫بود‪ .‬بیشینه کسانی که پیش از‬ ‫توطئه را با یک حافظۀ عجیب و نقل‬ ‫سپس پرسید آیا سردار سپه را‬ ‫مذاکرات همراه آنان عازم وزارت‬
‫‪ )?révolution religieuse‬که‬ ‫یک رمان بر اساس زندگی برادرانی با‬ ‫انقلاب در کار تولیدات فرهنگی‬ ‫اسامی ع ّمال آن شرح داد‪ .‬بعد از بیان‬ ‫میبینی؟ گفتم‪ :‬امروز صبح ایشان‬ ‫جنگ شود‪ .‬قوامالسلطنه در پاسخ‬
‫مضمونی متفاوت با «آسیا…» داشت‪.‬‬ ‫نام خانوادگی «هامون» بود اما ماجرای‬ ‫و هنری بودند و از این راه نان‬ ‫این مقدمه از همان جا که نشسته‬ ‫را دیدم‪ .‬گفت اگر ایشان را ملاقات‬ ‫گفته است بسیار خوب‪ ،‬آقایان تشریف‬
‫شایگان در زمان تولید «هامون»‪،‬‬ ‫انقلاب و تغییرات سیاسی‪ -‬اجتماعی‬ ‫میخوردند‪ ،‬در آن ده سال سیاه‪،‬‬ ‫بودیم به یدالله گفت‪ :‬امروز به وزارت‬ ‫کردی بگو‪« :‬قوامالسلطنه از فردا د ِر‬ ‫ببرید‪ ،‬من هم با وسیلۀ شخصی خواهم‬
‫مشغول نوشتن کتاب «اسکیزوفرنی‬ ‫متعاقب آن‪ ،‬طرح این اثر را یکسره‬ ‫شدت سانسور‪ ،‬تصفیه و قلع و قمع‬ ‫جنگ نخواهم رفت به حمام میروم‪،‬‬ ‫خانه را میبندد و هیچکس را نخواهد‬ ‫آمد‪ .‬رئیس قلعهبیگی (سرهنگ محمد‬
‫فر هنگی ‪ ،‬جو ا مع ا سلا می د ر‬ ‫را بارها بیش از باقی قشرهای جامعه‬ ‫درشکه مرخص شود‪.‬معلوم بود که‬ ‫پذیرفت‪ ،‬علاوه بر این تا آخر عمر خود‬ ‫درگاهی که بعدها رئیس نظمیه شد)‬
‫مواجهه با غرب ( ‪Cultural‬‬ ‫تغییر داد‪.‬‬ ‫تجربه کردند‪ .‬چاره برای بسیاری‬ ‫شرح داستان بهطول خواهد کشید‪.‬‬ ‫سیاست را ترک خواهد کرد و من قول‬ ‫اظهار میکند مأمورم و معذور‪ ،‬باید‬
‫‪Schizophrenia, Islamic‬‬ ‫بیسوادی و توهم مدیران فرهنگ ِی‬ ‫از این جماعت‪ ،‬یا مهاجرت و گریز‬ ‫شما را همراه ببرم‪ .‬از این ساعت‬
‫مشنگ و ایدئولوژیزدهی جمهوری‬ ‫از وطن بود یا تن دادن به کارهای‬ ‫میدهم که چنین خواهم کرد‪».‬‬ ‫نیز حق تماس با کسی را ندارید‪.‬‬
‫‪Societies Confronting the‬‬ ‫اسلامی در دهه اول پس از انقلاب‪،‬‬ ‫بیربط به تخصصشان‪ ،‬برخی از این‬
‫برای آدم فلسفهخوانده و رندی چون‬ ‫طایفه اما راه سومی را برگزیدند و‬ ‫سرتیپ محمد درگاهی‬ ‫قوامالسلطنه‬
‫‪ )West‬بود که در آن تقریبا پنبه‬ ‫داریوش مهرجویی‪ ،‬امکان عرض اندام‬ ‫با سازش نسبی با اصحاب قدرت و‬
‫بیشتر اندیشههای پیش از انقلابش در‬ ‫و خودنمایی در عرصهای را فراهم‬ ‫تن دادن به سیاستهای فرهنگی‬ ‫این که گفته شد‪ ،‬آفتابهدزد کنایه از‬ ‫سپس با همان حال اضطراب دستور‬ ‫به قوامالسلطنه حتی اجازۀ مذاکرۀ‬
‫کتاب «آسیا در برابر غرب» را زده بود‪.‬‬ ‫کرد که در آن روزگار‪ ،‬پس از آنهمه‬ ‫جمهوری اسلامی‪ ،‬فارغ از کیفیت‬ ‫حقارت دزد است‪.‬‬ ‫داد دو صندلی آورده هر دو در تاریکی‬ ‫تلفنی با شاه داده نمیشود و او را به‬
‫بیشتر مخاطبان جوانسال «هامون»‬ ‫سرکوب و تصفیه‪ ،‬برای او در آن عرصه‬ ‫کاریشان‪ ،‬به شکل کج دار و مریز به‬ ‫پشت درختها نشستیم‪ .‬او میکوشید‬ ‫وزارت جنگ میبرند و پس از مختصر‬
‫مثل اکثریت قریب به اتفاق مدیران به‬ ‫فعالیت در عرصه تولیدات فرهنگی‬ ‫سپس دوباره به شرح واقعه پرداخت‪.‬‬ ‫که آثار اضطراب را محو کند ولی از‬ ‫بازجویی‪ ،‬بازداشت و زندانی میکنند‪.‬‬
‫اصطلاح فرهنگی آن دوره‪ ،‬نه از این‬ ‫رقیبی باقی نمانده بود‪.‬‬ ‫ادامه دادند‪ .‬بخشی از کسانی که راه‬ ‫و گفت فیروز هم در قزوین گرفتار شد‬ ‫طرز سخن و حرکات او معلوم بود که‬ ‫قوامالسلطنه کاندیدای مدرس و‬
‫چیزها خبر داشتند و نه امکان فهم‬ ‫در برهوت فرهنگی پس از انقلاب‪،‬‬ ‫سوم را انتخاب کردند اما‪ ،‬نخبگان و‬ ‫و قسمتی از راپورت آفتابهدزد را که‬ ‫سخت مشوش و نگران است‪ .‬بهحدی‬ ‫اعتدالیون برای جانشینی مشیرالدوله‬
‫اینها برایشان مقدور بود‪ .‬مهرجویی با‬ ‫میان اهل هن ِر فعال در آن ایام‪ ،‬تعداد‬ ‫هنرمندان کاربلدی بودند که ماندن‬ ‫مبنی بر ترور کردن است تأیید کرد‪.‬‬ ‫که قادر بر جلوس نبود‪ .‬وقتی با او‬ ‫و تشکیل دولت قوی جهت مهار‬
‫استفاده از این جهل همگانی و برهوت‬ ‫آدمهای باسواد و زباندان که آثار مهم‬ ‫در ایرا ِن انقلابزده و همزیستی با‬ ‫آن دزد که ابتدا به ذکر واقعه کرده بود‬ ‫وداع کردم گفت‪« :‬یکسره به اندرون‬ ‫کردن نظامیان و محدود کردن قدرت‬
‫فرهنگی‪ ،‬ایدههایی سطحی و آسانفهم‬ ‫و ترجمه نشده ادبی‪ -‬فلسفی فرهنگ‬ ‫سانسورچیان را به آوارگی و بیسامانی‬ ‫یکی از سربازان عثمانی (عسکر) اسیر‬ ‫میروم‪ ،‬حتی با مهمانان وداع نخواهم‬ ‫روزافزون سردارسپه بود‪ .‬حذف او از‬
‫درباره کتابها و آدمهای نامبرده را به‬ ‫غرب را میشناختند‪ ،‬به عدد انگشتان‬ ‫روسها بود و بعد از انقلاب روسیه به‬ ‫کرد‪ ».‬و از یکدیگر جدا شدیم و به‬ ‫صحنۀ سیاست‪ ،‬مانع بزرگی را از پیش‬
‫مخاطبان میانمایه و بیدانشاش‬ ‫یک دست هم نمیرسید‪ .‬در جمع‬ ‫در دنیای آزاد ترجیح دادند‪.‬‬ ‫ایران آمده و در گیلان با متجاسرین‬ ‫چشم خود دیدم با تبختر و تکبر‬
‫عرضه کرد و در نتیجه‪ ،‬در شهر کوران‪،‬‬ ‫سینماگران دارای جواز و تصفیه نشده‪،‬‬ ‫از آنجا که که به قول معروف‪:‬‬ ‫آن زمان در جنگ شرکت کرد و قبل‬ ‫مخصوص خود به طرف اندرون رفت‬ ‫پای سردارسپه برداشت‪.‬‬
‫برای سالها به نماد اندیشهورزی‬ ‫داریوش مهرجویی تنها آدم مطلع از‬ ‫«در شهر کوران‪ ،‬یکچشم پادشاهی‬ ‫از کودتا اسیر شده بود و در محبس‬ ‫و چون آن حالت برای نویسنده موجب‬ ‫عبدالله مستوفی مینویسد‪« :‬در‬
‫در سینمای ایران تبدیل شد‪.‬‬ ‫این متون بود‪ .‬مهرجویی با علم به این‬ ‫میکند»‪ ،‬این نخبگان سازشکار نیز‬ ‫با یوسف ارمنی و فیروز آشنا شد که‬ ‫تعجب شده بود منتظر شدم که داخل‬ ‫تاریخ ‪ ۱۶‬میزان خبری در شهر منتشر‬
‫چنین بود که «هامونیسم» متولد‬ ‫امتیاز‪ ،‬سراغ تهیه معجونی سطحی و‬ ‫در آن برهوت ناشی از سانسور و‬ ‫آنها نیز از اسرای متجاسر بودند‪ .‬نام‬ ‫شد که موجب تشویش همه کس‬
‫شد و مخاطبان ج ّوزده و جاهلاش‬ ‫هالو خرکن از طرحهای قدیمی و‬ ‫تصفیه‪ ،‬بدون رقیب جدی‪ -‬تا به بلوغ‬ ‫او علی معروف به بالشویک و ُکرد هم‬ ‫اندرون شود و من خارج شدم‪.‬‬ ‫گردید و آن خبر توقیف قوامالسلطنه‬
‫را مجذوب خود کرد‪ .‬مخاطبانی که‬ ‫خواندههای پراکنده و درونینشدهاش‬ ‫رسید ِننسلسینماگرا ِنزادهجمهوری‬ ‫روز بعد صبح خیلی زود به خانۀ وزیر‬ ‫بهوسیلۀ سردار سپه بود‪ .‬سبب این‬
‫بنا به رهنمود غیرمستقیم کارگردان‪،‬‬ ‫رفت و محصول نهایی را به مدیران‬ ‫اسلامی‪ -‬چند سالی یکهتازی کردند‬ ‫بوده و لهجۀ غلیظ داشت‪.‬‬ ‫جنگ که اکنون مسکن ملکه پهلوی‬ ‫توقیف را اینطور میگفتند که در‬
‫پیچیده بودن را با قرقره کرد ِن هر‬ ‫ابله وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی‬ ‫و بدون س ِر خر‪ ،‬از بازار انحصاری و‬ ‫علی بالشویک گفت‪ :‬ما یک عده‬ ‫میباشد رفتم‪ .‬چند لحظه قدم زدم‬ ‫ضمن تعقیب و استنطاق یکی از‬
‫روزه چند اسم دهن پرکن‪ ،‬واگویه‬ ‫حجتالاسلام محمد خاتمی انداخت‪.‬‬ ‫غیررقابتی حاصل از شرایط ایدئولوژیک‬ ‫بالشویک هستیم که عطاءاللهخان‬ ‫که سردار سپه خارج شد‪ .‬درشکه‬ ‫مظنونین به سرقت و اعترافاتی که‬
‫کرد ِن چند شعر شورانگیز و تقلید‬ ‫چنانکه در بخش نخست این سلسله‬ ‫و انقلابی‪ ،‬بهرهمند شدند‪ .‬بسیاری‬ ‫(وزیر جنگ حتی این نکته را گفت‪:‬‬ ‫در اندرون نگهداشته بودند‪ .‬یدالله که‬ ‫از شخص مظنون بروز کرده و شعبی‬
‫رفتار ُخل ُخلانه حمید هامون‪ ،‬تمرین‬ ‫مطالب آمد‪ ،‬فیلم «هامون» همان‬ ‫از «اساتی ِد» به تازگی درگذشته یا‬ ‫که چون او ُکرد بوده عطاءالله را مانند‬ ‫بعد اسلحهدارباشی شد‪ ،‬حربهای آورد‬ ‫که در قضیه پیدا شد و تحقیقاتی که‬
‫میکردند‪ .‬مهرجویی با استفاده از‬ ‫معجون رؤیاییای بود که مدیران‬ ‫سالمندا ِن موقر حا ِل حاض ِر فرهنگ و‬ ‫احسانالله با الف میگفت‪« :‬اعطاءالله»‬ ‫و در درشکه گذاشت که دم دست‬ ‫در اطراف این شعبهها بهعمل آمده‬
‫مبتذلترین نوع شاعرانگی‪ ،‬تیپ‬ ‫وقت سینمای ایران‪ ،‬سالها به دنبال‬ ‫هنر ایران‪ ،‬از همین نخبگان کاربلد و‬ ‫و او برادر احسانالله بود) ما را اداره‬ ‫وزیر جنگ باشد و خود او عادتاً بالا‬ ‫است‪ ،‬کشف گردید که قوامالسلطنه‬
‫(و نه شخصی ِت) حمید هامون را‬ ‫سازشکار دهه نخست پس از انقلاب‬ ‫میکرد و وعده میداد که ما قریباً‬ ‫با درشکهچی سوار میشد و او هم‬ ‫کمیتۀ مخفی تروری تشکیل کرده‬
‫جوری ساخت که هر انسان ناپخته‬ ‫عملآورد ِن آن بودند‪.‬‬ ‫کودتا میکنیم و تمام مملکت را‬ ‫و مقصودش تلف کردن سردار سپه‬
‫و سودازدهای را از هر طبقه اجتماعی‬ ‫ملغمهای از باورهای شیعی‪ ،‬ظواهر‬ ‫نکبتبار ‪ ۱۳۵۷‬بودند و هستند‪.‬‬ ‫بالشویک خواهیم کرد و به ما هم‬ ‫مسلح بود‪.‬‬ ‫است‪ .‬حتی میگفتند سردار انتصار‬
‫دچار همذاتپنداری کند‪ .‬چنین‬ ‫عرفان شرقی و روایتی سطحی از‬ ‫امیر نادری نقل میکند که‪« :‬بعد‬ ‫حقوق میدادند ولی بعد گفتند‪ :‬این‬ ‫همین که وزیر جنگ از اندرون‬ ‫(مظفر اعلم) با برادرزاده خود در این‬
‫سودازدگانی‪ ،‬مستعد خودژرفپندار ِی‬ ‫اگزیستانسیالیس ِم مذهب ِی فلسفه‬ ‫از انقلاب‪ ،‬ما با این آقای کیارستمی‪،‬‬ ‫گروه نمیتواند اسرار شما را نگهدارد؛‬ ‫بیرون آمد نزدیک شدم و پیغام‬ ‫قسمت دست داشتهاند و اعترافاتی‬
‫بیزحمتی هستند که التیام دهنده‬ ‫غرب که رنگ و لعابی از هنر اسلامی‬ ‫صحبت میکردیم و رفتیم این َور اون َور‪،‬‬ ‫مرا بیرون کردند و من مشغول دزدی‬ ‫قوامالسلطنه را دادم‪ .‬خوب گوش‬ ‫بر ضرر خود و بالنتیجه بر ضرر‬
‫شکستهای زندگی روزم ّره آنهاست‪.‬‬ ‫هم داشت‪ .‬پیش از تولید این معجون‬ ‫گفتیم‪ :‬آقا حالا باید راجع به چی فیلم‬ ‫داد تا آخرین کلمه که ترک سیاست‬ ‫قوامالسلطنه نموده‪ ،‬او را مؤسس این‬
‫از این چشمانداز‪« ،‬هامونیسم»‬ ‫اما دیگرانی بودند که خوراک اولیه‬ ‫ساخت؟ گفتن‪ :‬بچه و حیوان! این دو‬ ‫شدم و به قزوین آمدم‪.‬‬ ‫باشد؛ بعد با نهایت خونسردی و متانت‬ ‫اساس دانستهاند‪ .‬بعضی هم میگفتند‬
‫چیزی نیست جز ژرفنمایی و ادای‬ ‫نشخوارهای دار و دسته محمد خاتمی‬ ‫نویسنده اضافه میکند‪ :‬در آن زمان‬ ‫گفت‪« :‬ولی متأسفانه قوامالسلطنه‬ ‫شاید اگر قدری جلوتر بروند پای شاه‬
‫دانایی در آوردن‪ .‬هامونیسم یعنی‬ ‫در دستگاه سانسور آن ایام را در باب‬ ‫تا ِسیفه (‪»)safe‬‬ ‫شهربانی کل کشور تحت فرماندهی‬ ‫دیشب توقیف شد»‪ .‬نویسنده سخت‬ ‫هم بهمیان بیاید زیرا قوامالسلطنه‬
‫اینکه فهمیدن موضوعیت نداشته‬ ‫«هنر دینی» تأمین کرده بودند‪ .‬ستون‬ ‫هرچند نادری خود پس از چندی‬ ‫وستداهل سوئدی بود و در مقدمه‬ ‫متعجب شده پرسید‪« :‬چگونه در‬ ‫بدون امر و ارادۀ شاه ممکن نبوده‬
‫باشد اما توهم دانایی و دردمندی‬ ‫فقرات «هنر دین ِی» مورد نظر مدیران‬ ‫تاب شرایط تحمیلی را نیاورد و از‬ ‫کشف توطئه که در ابتدا از قزوین‬ ‫حکومت مشروطه رجال مملکت بدون‬ ‫است به چنین امر خطیری اقدام کند‪.‬‬
‫روی صحنه مشغول جلوهگری باشد‪.‬‬ ‫فرهنگی آن دوره‪ ،‬بنا به بیانیه کذایی‬ ‫ایران مهاجرت کرد اما بدینگونه‬ ‫ناشی شده بود هیچ دستی بهکار‬ ‫محاکمه یا مقدمه توقیف میشوند؟»‬ ‫بعضی هم بودند که میگفتند‬
‫یعنی اینکه شلختگی و مشنگی بر‬ ‫هیأت داوران جشنواره «فجر» ‪،۱۳۶۸‬‬ ‫بود که بعضی دیگر از فیلمسازان‬ ‫نرفته بود و آن پرونده جریان خود‬ ‫سردار سپه دست نویسنده را گرفت و‬ ‫اینها همه از حقیقت عاری و اگر‬
‫انضباط فکری ارجحیت داشته باشد‪.‬‬ ‫همان پرسشی بوده که سه سال پیش‬ ‫برجستهای که از مهلکه تصفیه َرسته‬ ‫را از قزوین تا طهران بهطور عادی‬ ‫به کنار دیوار باغ کشید که درآن زمان‬ ‫دوسیههایی هم برای این کار تنظیم‬
‫یعنی اینکه میشود به آموزش میان ُبر‬ ‫از آن‪ ،‬یکی از «پیشاهنگان سینمای‬ ‫بودند‪ ،‬کمابیش خود را با سیاستهای‬ ‫طی کرده و حتی تمام اسرار توطئه‬ ‫دیوار کوتاه بود و درختها که امروز‬ ‫شده باشد‪ ،‬مثل قضیه ظهیرالاسلام‬
‫زد و بیزحمت‪ ،‬همهچیزدان شد‪.‬‬ ‫هوشمند ایران» (عباس کیارستمی)‬ ‫حکومت جدید تطبیق دادند و به‬ ‫در مرکز کشف شد و شخص وزیر‬ ‫بلند برومند شدهاند تازه غرس شده‬ ‫و مشارالملک در دو سال قبل که‬
‫هامونیسم از این چشمانداز یعنی‬ ‫فیلمش را با آن نامیده بود‪« :‬خانه‬ ‫فیلمسازی درباره (و نه برای) کودکان‬ ‫جنگ وقتی از آن مطلع شد که تمام‬ ‫و کوتاه بودند‪ .‬یک نیمکت کنار دیوار‬ ‫معروف شد میخواستهاند سردار سپه‬
‫نشئهی تناقض بودن و با این نشئگی‬ ‫(و حیوانات!) پرداختند و آثاری‬ ‫مقدمات کار از هر حیث فراهم شده‬ ‫بود‪ .‬هر دو نشستیم‪ ،‬بعد شروع به‬ ‫و قوامالسلطنه را ترور کنند مصنوعی‬
‫دوست کجاست؟»‬ ‫متفاوت در باب این دو موضو ِع امن و‬ ‫و نام اشخاصی که در توطئه شرکت‬ ‫شرح واقعه نمود که عیناً از قول ایشان‬ ‫است ولی باوجود وستداهل بر سر‬
‫به نهایت ارضاء رسیدن‪.‬‬ ‫«هنر دینی» برای این بخش از ارباب‬ ‫کرده بودند در پرونده وارد شده بود و‬ ‫با سعی بر حفظ امانت نقل میشود‪.‬‬ ‫تشکیلات نظمیه و اعتراف اشخاص‬
‫فر د ر یش نیچه ( ‪Friedrich‬‬ ‫قدرت‪ ،‬ژرفنما و به حد بیمارگونهای‬ ‫بیخطر پدید آوردند‪.‬‬ ‫پس از تکمیل آن به وزیر جنگ اطلاع‬ ‫وزیر جنگ گفت‪« :‬در قزوین‬ ‫متع ّینی مثل سردار انتصار و کس‬
‫‪ )Nietzsche‬فیلسوف آلمانی در‬ ‫تفسیرپذیر بود‪ .‬حال اگر هنرمند‬ ‫داریوش مهرجویی از این قاعده‬ ‫دادند که سردار انتصار اول گرفتار شد‬ ‫آفتابهدزدی به محبس نظمیه افتاد‬ ‫و کارش که بر ضرر خود اعتراف‬
‫مشهورترین اثرش‪ ،‬در باب شاعران‬ ‫کاربلدی اثری تفسیرپذیر با ارجاعات‬ ‫مستثنی نبود؛ او که پیش از انقلاب‬ ‫و او نام قوامالسلطنه را بهعنوان محرک‬ ‫و بعد از چند روز مرخص شد‪ .‬ولی‬ ‫کردهاند‪ ،‬باور کردن این قول هم مثل‬
‫نوشته‪« :‬اینان در چش ِم من چندان‬ ‫مستقیم و غیرمستقیم به زمینههای‬ ‫با ساخت ِن «گاو» همزمان نظر‬ ‫و مسبب برد و بعد از آن قوامالسلطنه‬ ‫روز بعد بهپای خود به نظمیه رفت و‬
‫پاک نیز نیستند‪ .‬همه آبهاشان را‬ ‫مورد علاقه این مدیران شیرینعقل‬ ‫روشنفکران و آخوندها را جلب کرده‬ ‫گفت‪« :‬من رفقایی دارم که دزدیهای‬ ‫اصل قضیه کار آسانی نبود»‪.‬‬
‫گلآلود میکنند تا ژرف بنماید‪*».‬‬ ‫تولید میکرد‪ ،‬نه تنها از سد سانسور‬ ‫بود («گاو» با توجه به موضوع و حال‬ ‫توقیف شد‪».‬‬
‫«هامو ِن» داریوش مهرجویی‪ ،‬نمونهای‬ ‫میگذشت‪ ،‬بلکه قدر میدید و بر‬ ‫و هوایش‪ ،‬فیلم مورد تأیید خمینی بود‬
‫کامل از چنین آ ِب گلآلودی است‪.‬‬ ‫صدر مینشست‪ .‬در مقابل اما‪ ،‬اگر‬ ‫و به همین دلیل‪ ،‬پس از انقلاب‪ ،‬رندان‬ ‫« ادامه دارد»‬
‫هنرمندی اثری تفسیرپذیر ولی خلاف‬ ‫برایش مضمون کوک کرده بودند که‬
‫*«چنین گفت زرتشت»؛ فردریش‬ ‫ذوق این مدیران و دستگاه سانسور‬ ‫امام گفته‪َ :‬ه َمه باید عین «گاو» فیلم‬
‫نیچه؛ ترجمه داریوش آشوری‪[ .‬ویرایش‬ ‫زیرمجموعهشان تولید میکرد‪ ،‬نه تنها‬ ‫بسازند!)‪ ،‬اولین فیلم پساانقلابش را‬
‫‪ ]۵‬مؤسسه انتشارات آگاه‪ .‬چاپ بیستم‬ ‫کارش به محاق توقیف میرفت بلکه‬ ‫برای «کانون پرورش فکری کودکان‬
‫زمستان ‪ .۱۳۸۲‬ص ‪ .۱۴۳‬دو ترجمه‬ ‫امکان فعالیت هنری نیز از صاحب اثر‬ ‫و نوجوانان»‪ -‬که به تسخیر نیروهای‬
‫سلب میشد (قیاس کنید سرنوشت‬ ‫انقلابی درآمده بود– ساخت‪ .‬فیلم‬
‫انگلیسی از این نقل قول‪:‬‬ ‫«باشو غریبه کوچ ِک» بهرام بیضایی‬ ‫بیاهمیتی با عنوان «مدرسهای که‬
‫و «آب‪ ،‬باد‪ ،‬خا ِک» امیر نادری را‬ ‫میرفتیم»‪ .‬چند سالی که میان این‬
‫‪*They are also not pure enough‬‬ ‫که توقیف شدند با «خانه دوست‬ ‫فیلم تا ساختن «هامون» گذشت‪،‬‬
‫کجاست؟» و «هامون» که جوایز‬
‫‪for me: they all muddle their‬‬
‫حکومتی را درو کردند)‪.‬‬
‫‪water that it may seem deep.‬‬ ‫زمانی که مهرجویی «هامون»‬
‫را ساخت‪ ،‬نه ترجمهای فارسی از‬
‫‪* Nor are they clean enough for‬‬

‫‪me; they all muddy their water‬‬

‫‪to make it seem deep.‬‬