Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۷۲ (دوره جديد
P. 14
صفحه - Page 14 - 14شماره 172
جمعه 12تا پنجشنبه 18مردادماه 1397خورشیدی
،385به نقل از :مو ّحد ،ج ،1صص رد تقاضاي دولت شوروي از طرف
دکترمح ّمدمص ّدق؛آسیبشناسییکشکست )389-387 ساعد مراغهاي (كه زماني نيز سفير
انتخابات شوم ايران در مسكو بود) به كي جنجال
بزرگ سياسي تبديل شد بطوري كه
مص ّدق که خیال م یکرد «80-70 «كافتارادزه» (فرستادة مخصوص
دولت شوروي به ايران) برخلاف
نمایندة َکت بسته را تحویل جبهة * نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق بخش ()2 اصول ديپلماتكي و بدون رعايت
م ّلی داده» (همان ،ص ،292به آداب كي ميهمان در ايران ،طي
نقل از حسین م ّکی) پس از انجام * دکتر جلال متینی * ناشر :شرکت کتاب ،آمریکا1384 ، كي كنفرانس مطبوعاتي در تهران،
انتخابات دورة هفدهم تأکید کرد که: ساعد (نخست وزير) را بشدت مورد
توهين و حمله قرار داد و به دنبال
«اطمینان کامل دارم 80نمایندگانی توهين و تهاجم «كافتارادزه» ،حزب
توده نيز با به راه انداختن تظاهرات
که به مجلس میروند ،نمایندگان =مصدق -که سالها پیش ،رضاشاه ،تقی زاده و رزم آرا را بخاطر انعقاد قرارداد با کمپان یهای نفتی به «سازش» و گسترده (زير چتر حمايت سربازان
حقیقی م ّلت هستند» ،ا ّما بزودی این «خیانت» متهم کرده بود -در بیم از اتهام سازش و خیانت و آلوده شدن «وجاه ِت م ّل ِی» خود ،با بن بست مذاکرات، مسلح شوروي) با شعار «مرگ بر
نمایندگان را «آلت دست مأمورین ساع ِد فاشيست!» خواستار «نفت
م یکوشید مانند یک «قهرمان مظلوم» ظاهر شود. شمال براي شوروي» گرديد .جالب
استعماری» نامید و لذا ،با مخالفت است كه در اين تظاهرات گسترده،
بسياري از شركت كنندگان ناآگاه
روزافزون نمایندگان ،تصمیم گرفت =کارل پوپر ،وظیفة یک سیاستمدار صدیق را خوشبخت کردن جامعه یا تقلیل بدبخت یهایش م یداند و م یگوید :در ،شعار «مرگ بر ساع ِد فاشيست!»
تا با انجام یک همه پرسی یا رفراندوم، آنجا که سیاستمدار از تح ّقق این وظایف باز م یمان َـد ،با صداقت و شهامت اخلاقی باید از کار کناره گیرد تا از سوق دادن را «مرگ بر ساعت فاشيست!»
ضمن انحلال مجلس شورای ملی ،بر تلفظ ميكردند ...در اين ميانه ،دكتر
جامعه به آشوب و انقلاب جلوگیری گردد. مصدق نيز از حملات و توهي نهاي
مشکلات سیاسی ـ اجتماعی فائق نشريات حزب توده در امان نماند
بلكه او را نيز (بخاطر مخالفت
آید ،چرا که به نظر مص ّدق دراین =به قول دکترمح ّمد علی مو ّحد« :انتخابات دورة هفدهم ،انتخاباتی بود که هم درماندگی مص ّدق را در برابر نیروهای شجاعانهاش با تقاضاي شورويها)
زمان« :هر جا م ّلت است آن جا مخالف ،فاش ساخت ،و هم بسیاری از سران جبهة م ّلی را رو در روی هم قرار داد ...این انتخابات ،اب ِر بلائی بود که مایة « سمبل ا شر ا فيت پو سيد ه » ،
«سياستمدار مرتجع و كهنه پرست»
مجلس است!». خ ّفت و سرشکستگی دکتر مص ّدق گردید». و «عامل امپرياليسم» ناميدند!!
دولت رزم آرا (شوهر خواهر صادق
دربارة انتخابات دورة هفدهم و هدايت) نيز كه در كشاكش بين
دولتهاي روسيه و انگليس ،به
نتایج آن ،دکتر محمد علی مو ّحد دنبال نيروي سومي (آمركيا) بود،
شمشیر کشیدة وزرایند ...من با از :کی استوان ،ج ،1ص 222ـ( .)223متینی ،صص 233و ،253به نقل همراه هریمن و مک گی ( Mc Gheeاز س ِر بصیرت م ینویسد « :انتخابات با اجراي اصلاحات گستردة اداري و
) در مذاکرات با مص ّدق شرکت داشت دورة هفدهم ،انتخاباتی بود که هم ناظران غربی موافقم که ایران را مل ّتی حسین م ّکی ضمن اینکه خود ،نریمان از :مصطفی فاتح ،ص )529 اجتماعي (از جمله مبارزه با فساد و
سوء استفادههای مالی مقامات دولتی،
دوستان و یاران و همکاران -از قول دکتر مص ّدق آورده است که درماندگی مص ّدق را در برابر نیروهای از افراد آنارشیست توصیف م یکنند .و حسین فاطمی را مبتکر این طرح افزایش مالیات ثروتمندان و خصوصاً
تقسيم اراضي دولتي بين روستائيان
مخالف ،فاش ساخت ،و هم بسیاری در کشور ما هر کس خود را رهبر میداند ،تأکید میکند که « دکتر نزدیک دکتر مص ّدق (از دکتر فاطمی گفت: و تشيكل انجم نهاي ايالتي و ولايتي
مندرج در قانون اساسي مشروطيت)
م یشمارد ،اهداف خود را طی م یکند ،مص ّدق آخرین کسی بود که امضای و بقائی و م ّکی تا اللهیار صالح ،دکتر «-شمامتو ّجهنیستد!منبابازگش ِت از سران جبهة م ّلی را رو در روی هم در مسألة نفت نیز ضمن درخواست
نصفانصف (50ـ )50سو ِد حاصله
راه خود را م یرود و بدون پشیمانی ،خود را پای پیشنهاد نهاد» ( .متینی ،شایگان و مهندس بازرگان) نیز خیال دست خالی از آمریکا به ایران ،موضع قرار داد ...شکست دکتر مص ّدق در از درآمد نفت ،بر آموزش ده سالة
ايرانيان در امور فني صنعت نفت و
دیگران را پایمال م یسازد ،به دلیل ص ،228به نقل از :مو ّحد ،ج ،1ص م یکردند کهُ :مشتر یها در اسکل ههای قو یتری خواهم داشت تا با مراجعت انتخابات دورة هفدهم ،اب ِر بلائی بود كاهش تعداد كاركنان انگليسي و
هندي شركت نفت تأيكد ورزيد .اين
بنادر ما « مثل د ّکان نانوائی» ازدحام با یک سازش که به بهای از دست که از آن روز که سایة سهمگین خود این روانشناسی فردی است که صدها )118 طرح با حمايت و همدلي آمركيائ يها
(كه در آن زمان واقعاً از دوستان و
حز ِب قطعه قطعه شده و تفرقه افکن ،از طرف دیگر :دکتر مص ّدق در خواهند کرد و ...در حالی که این دادن طرفدارانم تمام شود» (همان ،را بر س ِر او افکند ،مدام باران فاجعه حاميان ايران بودند) همراه بود و
براساس آن براي اولين بار ،ايران
صحنة سیاسی ما را آشفته کرده ملاقات با شاه و در پاسخ تلگراف تشویق تص ّور (همانگونه که رزم آرا پیش بینی صص ،273-272به نقل از :مو ّحد ،ج بر س ِر او ریخت .این انتخابات ،مایة اجازه مييافت تا دفاتر شركت نفت
را بازرسي كند و صادرات شركت
خ ّفت و سرشکستگی مص ّدق گردید». است»( .خاطرات مجلس و دموکراسی و تأیید او تأکید کرد که« :شاه ،سهم کرده بود) کامل ًا نادرست بود زیرا به ،1ص )،334 نفت انگليس را در بنادر ايران زير
چیست؟ ،صص 3ـ ،4به نقل از :بزرگی در موفق ّی تهای دولت (در امر قول حاج مح ّمد نمازی (دوست و بقول اچسن ( )Acheasonوزیر (همان ،ص ،290به نقل از :مو ّحد ج نظر داشته باشد .رزم آرا معتقد بود
م ّلی کردن صنعت نفت) داشته است مشاور صدیق مص ّدق)« :نفت را ملّی امورخارجة آمریکا در زمان سفر دکتر ،1ص ،399ج ،2ص )886 آبراهامیان ،ص .)152 که «با توجه به فقدان امکانات ف ّنی و
تدارکاتی و مالی ،ملّی کردن شتابزدة
كارل پوپر ،وظيفة كي سياستمدار صنعت نفت ،بزرگترین خیانت است»
و ...اين طرح معقول و ممكن (و
صديق را خوشبخت كردن جامعه نه مطلو ِب) رزم آرا و توصیههای
دلسوزانه وی ،متأسفانه در هياهوها
يا تقليل بدبختيهايش ميداند و و جدا لها و جنجا لهاي نمايندگان
مجلس و روزنام ههاي وابسته به آنان
ميگويد :در آنجا كه سياستمدار تحقق نيافت بطوري كه شخص ّيت
حقوقدان و برجستهاي چون دكتر
از تح ّقق اين وظايف باز م يمانَد ،با مص ّدق از تريبون مجلس خطاب
به رزم آرا فرياد كرد« :به وحدان ّیت
صداقت و شهامت اخلاقي بايد از كار، حق ،خون م یکنیم! خون م یکنیم!
م یزنیم و کشته م یشویم! اگر شما
كناره گيرد تا از سوق دادن جامعه به نظامی هستید ،من از شما نظامیترم.
م ی ُکشم! در همین مجلس شما را
آشوب و انقلاب جلوگيري گردد.
م ی ُکشم!».
در شرايطي كه مص ّدق ،سياست چهار روز بعد ،سپهبد حاجعلي
رزم آرا ،نه به دست دكتر مص ّدق،
«همه چيز يا هيچ چيز» را در پيش بلكه بدست فدائيان اسلام كشته شد
و شگفتا که قتل رزم آرا با تأیید و
گرفته بود ،شاه -توسط م ّکی و جشن و پایکوب ِی عموم رهبران جبهة
ملّی (و از جمله مص ّدق) همراه بود و
حسين علاء (وزیر دربار) -به مص ّدق بدين ترتيب جامعة سياسي ايران از
آشوبي به آشوبي ديگر و از عصب ّيتي
پيغام داد که« :با توجه به حساس ّيت
به عصب ّيتي ديگر پرتاب گرديد.
انگليس يها و بن بست مذاكرات ،بهتر بررسي روزنامهها ،نطقها و
مباحثات سياسي اين دوران ،گوشة
است كه از كار ،كناره گيرد و هر كس ديگري از عصبيّتهاي تاريخيمان
را آشكار ميكند :ائتلا فهاي متغ ّير،
كه او (مصدق) صلاح بداند (مانند مواضع س ّيال و تغيير آسان سياس تها
و مواضع احزاب و نمايندگان مجلس
حسین م ّکی یا دكتر اللهيار صالح) و نيز جنجا لهاي روزمرة احزاب و
روزنام هها ،تأیيد كنندة سخن ناظران
را به نخست وزيري انتخاب كند و دیپلما تهای غربی در این دوران
است كه «مباحثات سياسي در ايران،
تا مذاكرات نفت از حالت بن بست چيزي جز خشم و هياهوي ذه نهاي
توسعه نيافته نيست!» (آبراهامیان،
و جامعة ايران از حالت التهاب و
ص )180
آشفتگي خارج شود و ،»...ا ّما مص ّدق صحن های از تظاهرات روز 30تیر 1331 دکتر محمد مصدق و آیت الله کاشانی دکتر رضا زادة شفق ـ از رهبران
ضمن رد اين پيشنهاد ،جواب داد: حزب ایرا ِن طرفدار مص ّدق ـ نیز
«حالا م يخواهيد براي من ،نخست در چنين فضائي از دشنهها و و نام او در تاریخ خواهد ماند ...هر کرده ایم ولی نه توانائی اداره کردن مص ّدق به واشنگتن: تأکید م یکند:
«نمایندگان ما ـ بخصوص در
دشنامها« ،قهرمان» به راحتي به موفق ّیتی درهر جا و هر مورد تحصیل آن را داریم ،نه متخ ّصصین ف ّنی ،نه «مص ّدق ناآگاهانه متمایل به شکست وزير هم تعيين كنيد؟!» مجلس چهاردهم و پانزدهم که
من در آنها حضور داشتم ـ چنان
«ضد قهرمان» بدل ميشد و «سرباز شده ،مرهون تو ّجهات و عنایات ذات نفتکش ،و در فروش آن عاجزیم و باید خویش بود و این خصوص ّیت روانی بدين ترتيب راه مذاكرات معقول و رفتار میکردند که گوئی دشمنا ِن
فداكار وطن» ـ به راحتي ـ به «سرباز اقدس ملوکانه است که همه وقت ،از شوروی یا آمریکا یا انگلیس به ناچار هنگامی به چشم م یخورد که هیجانی مناسب بسته شد چرا كه بقول دكتر
خطاكار وطن» سقوط ميکرد ،نمونه دولت را تقویت و رهبری فرمودهاند» .کمک بخواهیم ( »...همان ،ص ،254را برای جلب حمایت از خویش بر كريم سنجابي« :او (مص ّدق) به احدي
میانگیخت و این هیجانات ،خود ،گوش نم يداد» ...و اين شايد كيي اش سرنوشت حسين م ّكي است كه تا (متینی ،صص 265و ،293به نقل به نقل از :صفائی ،ص .)175
روزي كه با مصدق و در كنار مصدق از :مص ّدق ،ص 366؛ مو ّحد ،ج ،1ص دکتر پرویز مینا (کارشناس برجستة موجب م یشد که راه ح لهای عاد ِی ديگر از مشخصات رهبران سياسي
مشکلات ،مسدود شود و فقط راه در «جامعة توده وار» (Société
نفت) م یگوید: بود «سرباز فداكار وطن» لقب يافت )456
آنچنانكه شهر تهران در استقبال از او با این مقدمات ،باید پذیرفت که در «در اوایل سال ُ 1951ک ّل تولید نفت ح لهای افراطی در برابر او قرار گیرد )de masse .باشد كه هنگامي
به نحو بي سابق هاي تعطيل گرديد ،اما مجلس پانزدهم و شانزدهم ،کسانی ایران بطور متوسط ،روزانه 660هزار بدین طریق ،آزادی او در انتخاب صداي فاجعه يا تراژدي را م يشنوند
همين م ّكي از روزي كه از مصدق جدا مانند حسین م ّکی ،دکتر بقائی ،بشکه و ُک ّل تولید نفت دنیا 10میلیون راه حلها ،محدود میشد»( .نشریة كه ديگر ،كار از كار گذشته است و
گرديد و به صف مخالفان پيوست به حائری زاده ،عبدالقدیر آزاد ،دکتر و 900هزار بشکه در روز بود (ا ّما پس مهرگان ،شمارة 3و ،4ص )220اگر بپذيريم كه «مظلوميت» از عناصر
خيانت و سازش متهم گرديد و )3( ...شایگان ،نریمان ،دکتر فاطمی ،آیت از قطع نفت ایران) شرک تهای عمدة پس از ماهها جدال و شعار و َع َصب ّیت اساسي تراژدي بشمار م يرود و اگر
تاريخ سياسي ايران در دوران معاصر الله کاشانی به رهبری دکتر مص ّدق نفتی با بالا بردن سطح تولید در عراق ،سیاسی ،مص ّدق با بازگشت از سفر اين «مظلوميت» را با پيشواسازي و
ـ بازتاب خشم و هياهوي «ذه نهاي در تح ّقق این هدف بزرگ ملّی تلاش عربستان سعودی ،کویت و آمریکا ،آمریکا به این واقعیت تلخ رسید که شيعه گرائي تاريخي مان بهم آميزيم،
توسعه نيافته» است ...و دريغا كه هنوز کرد هاند و ح ّتی نطق مف ّصل سید ُک ّل تولید دنیا را تا سال 1952به 13پندار او و همکارانش ،همه ،نادرست آنگاه به را ِز تداوم «كربلاي 28مرداد»
نيز دريچة ذهن و زبان بسياري از حسن تقی زاده (وزیر دارائی رضاشاه) میلیون بشکه در روز افزایش دادند بوده ،چنانکه چند روز بعد در مجلس در ذهن و زبان رهبران سياسي و
روشنفكران و رهبران سياسي ما بر مبنی بر وجود ُعنف و عدم اختیار یعنی تقریباً سه برابر آنچه که در ایران اعلام کرد ... « :ما نم ی بایست تص ّور روشنفكران ما آگاهتر م يشويم.
پاشنة همان توسعه نيافتگي ذهني و در امضای قرارداد 1933/1312و تولید م یشد ...از این راه توانستند کنیم عایدات نفت داریم ، ...باید بگوئیم با اختلافات موجود بین مص ّدق
و شاه (خصوصاً برای تص ّدی وزارت در نتیجه :بی اعبتار دانستن «قرارداد بدون ایجاد کمبود عرضة نفت ،جلوی این مملکت ،نفت ندارد». طفول ّيت فكري ميچرخد ...
بدین ترتیب اشتباه مص ّدق و جنگ) ،مصدق استعفا میدهد و دارسی» ،بارها ،مورد استناد دکتر صادرات نفت ایران را بگیرند»( .همان،
فکر م ّلی کردن نفت از کیست؟ مص ّدق و یارانش در محاکم بین المللی ص ،235به نقل از :مینا ،صص )9-8یاران او در محاسبة درآمدهای نفتی قوام السلطنه به نخست وزیری
هریمن ( ،)Harrimanفرستادة ایران و بن بست مذاکرات ،باعث میرسد و سپس در یک بحران
بیتردید ،ملّی کردن صنعت نفت قرار گرفته بود)4( .
دولت آمریکا ،پس از بازگشت از ایران بروز َع َصب ّیتها و کشمکشهای سیاسی جدید ،با قیام 30تیر ،1331 و استیفای حقوق تاریخی م ّلت
جدیدی گردید ،در چنان شرایطی ،بار دیگر مص ّدق به حکومت باز ایران ،یکی از بزرگترین رویدادها و ....که عشق ،آسان نمود ا ّول ،تأکید کرد:
« احساسات شدیدی که اکنون در طرح ناگهانی انجام انتخابات دورة میگردد .قیام 30تیر و بازگشت دستاوردهای م ّلی در تاریخ معاصر ایران ولی افتاد مشک لها!
است .دربارة مبتکر این فکر ،روایات طرح م ّلی شدن صنعت نفت هر چند ایران حکمفرماست ،مذاکره و بحث را هفدهم توسط مص ّدق ،جامعه را با مج ّدد مص ّدق به حکومت ،در واقع
بحثها و بحرا نهای سیاسی تازهای تیری بود بر پیکر جنبش ملّی ایران، مختلفی در میان است و عمدتاً فکر که خواست تاریخی و طبیعی م ّلت بسیار دشوار ساخته است».
م ّلی کردن نفت را ساخته و پرداختة ایران بود ،ا ّما اسناد و مباحثات موجود این «احساسات شدید» ،تعلّق خاطر روبرو ساخت در حالیکه مص ّدق ،چرا که با قیام 30تیر و بازگشت
دکتر حسین فاطمی یا دکتر مح ّمد نشان م یدهد که عموم رهبران سیاسی مص ّدق به «وجاهت م ّلی» و تکیه بر قبل ًا گفته بود« :تا آنگاه که مسالة مج ّدد مص ّدق به حکومت ،او در
مص ّدق م یدانند در حالی که پیگیری ایران در این باره ،فاقد دوراندیشی« ،شور و احساسات قاطبة مردم» باعث نفت حل نشود ،با همین مجلس کار هیأت یک فرمانروای مطلق العنان،
بح ثهای مربوط به نفت در مجلس ،آگاهی اقتصادی و عقلان ّیت سیاسی شد تا در عرصة مذاکرات ،مص ّدق نتواند خواهد کرد و انتخابات را به تأخیر ماه ّیت اقتدارگرا و غیر دموکراتیک
خواهد انداخت» .به قول دکتر محمد خویش را آشکار ساخت ،چرا که به با دس ِت باز بازی کند. نشان م یدهد که سا لها پیشتر ،ساعد بودند.
مراغ های سیاست «تحریم مذاکرات دکتر مص ّدق روزی در پاسخ به این از این گذشته ،او که در سا لهای علی مو ّحد« :اوج گرفتن مخالفتها ،اعتقاد او« :هیچ گونه اصلاحی ممکن
نفت» را آغاز کرده بود و سپس در سئوال که« :اگر توافقی با شرکت نفت پیش ،رضاشاه ،تقی زاده و رزم آرا را مص ّدق را به این فکر انداخت تا نیست ،مگر این که متص ّدی (دکتر
همین زمان ،غلامحسین رحیمیان انگلیس و ایران حاصل نشد ،چگونه بخاطر انعقاد قرارداد با کمپانیهای مخالفان دولت در مجلس ،گستاختر مص ّدق) مطلقاً در کار خود ،آزاد باشد»
(نمایندة قوچان) طرح «الغای قرارداد م یخواهید نفت را بفروشید؟» جواب نفتی به «سازش» و «خیانت» متهم نشدهاند ،انتخابات را عملی کند ( ...همان ،ص ،299به نقل از :مو ّحد ،ج
نفت جنوب» را به مجلس پیشنهاد داده بود« :احتیاج دنیا به نفت ایران کرده بود ،اینک در بیم از اتهام سازش و مجلسی یکدستتر و قویتر از ،2صص )559-558
«ادامه دارد» کرد و از مص ّدق نیز تقاضا نمود تا آن به حدی زیاد است که اگر توافقی با و خیانت و آلوده شدن «وجاهت ملّ ِی» هوادارانش تشکیل دهد» (همان ،ص
3ـ برای آگاهی از ارج و اعتبار حسین م ّکی در دیده و دیدگاه دکتر مص ّدق ،نگاه کنید را امضاء کند ،ولی مص ّدق از امضاء و شرکت حاصل نشد ،دیگران با نهایت خود ،با بن بست مذاکرات ،م یکوشید
به نام ههای دکتر مص ّدق به حسین م ّکی :متینی ،صص 185ـ.186
تأیید این طرح قانونی ،خودداری کرده سهولت آن را خواهند خرید و اندکی مانند یک «قهرمان مظلوم» ظاهر شود.
4ـ برای نطق مف ّصل سید حسن تقی زاده در مجلس ،نگاه کنید به :متینی ،صص187ـ195 بود( .متینی ،صص 158ـ ،159به نقل نگرانی از این بابت در بین نیست»« .والترز» ( - ) Waltersمترجمی که