Page 15 - (کیهان لندن - سال سى و ششم ـ شماره ۲۵۸ (دوره جديد
P. 15
صفحه ۱۵ـ Page 15ـ شماره ۱۷۲۴
جمعه ۲۴تا پنجشنبه ۳۰آوریل ۲۰۲۰
آنها ایالات متحده آمریکا و بریتانیا راه دشوار شناسایی رسمی آدوم صابونچیان « -بلافاصله
حضور ندارند ،نسلکشی ارمنیان را نسلکشی ارمنی بعد از آغاز نسلکشی ،امکان فرار و
به رسمیت شناختهاند .ولی این امر یا کوچ اهالی ارمنی شرق ترکیه و به
عمل ًا فشار چندانی بر دولت ترکیه رویداد تاریخی است .امید میرود به کشورهاهستند. ترانههای رشید بهبودف و موسیقی ارتش ترکیه بزنند و زمانی که ارتش ویژه ایالت وان به طرف ایران کمتر
وارد نساخته و آن را مجبور به دست این ترتیب تغییری تدریجی در افکار کارزار شناسایی نسلکشی ارمنی زیبای امیروف در خانه ما بسیار شنیده روسیه عقبنشینی کرد و امیدی دیگر بود زیرا برخی از قبایل کرد در مرز
کشیدن از انکار نسلکشی نکرده عمومی در این کشورها پیش آید و از اواسط دهه ۶۰به دنبال مطرح به ایستادگی نبود همگی به سوی میان ایران و ترکیه عثمانی مستقر
است .برخلاف ادعای این کشورها ،این در نهایت دولتهای خود را تشویق شدن این واقعهی تاریخی در میشد. روسیه تزاری و یا ارمنستان کنونی و یا شده بودند و اجازه هر نوع رفتاری با
شناساییهای رسمی کمتر برخاسته به شناسایی نسلکشی ارمنی کنند. ارمنستان شوروی و بهخصوص پس باری ،علاوه بر دلایلی که در بالا گرجستان گریختند .این گریز در میان ارمنیان به آنها داده شده بود .بعدها
از ارزشهای بشردوستانه و برای سپس با افزایش تعداد این کشورها از ساخته شدن بنای یادبود آن در برشمردم جا افتادن سریع ارامنهی ارامنهی وان به «گاقت» و «گاقتاکان» تعداد قابل توجهی از ارامنه وان ،و نیز
احقاق حقوق ارامنه و بیشتر حربهی فشار سیاسی بر دولت ترکیه بیشتر ایروان ،به تدریج کارزار شناسایی وان در ایران به چند دلیل دیگر نیز به معنای «کوچ» و «مهاجر» معروف شماری از ولایات دیگر شرق ترکیه،
سیاسی در برابر گردنکشیهای ترکیه و بیشتر شود تا بالاخره روزی تن به نسلکشی ارمنی ،بهخصوص در میان بر میگردد که به اختصار به آنها به دنبال خانهبدوشی چندین ساله در
و اردوغان است .ترکیه هم این موضوع عقبنشینی داده و سرانجام نسلکشی ارامنهی مهاجر و از جمله در ایران، است. روسیه تزاری و بعدها شوروی ترجیح
را دریافته است .بسیاری از ارامنه ارمنیان را به عنوان رویدادی که در آن شکل گرفت و تبدیل به یک رسم میپردازم: بلافاصله بعد از آغاز نسلکشی، دادند در ایران و بهخصوص در استان
هم دریافتهاند که این شناساییها، کشور رخ داده به رسمیت بشناسد .در گردید .این کارزار از پشتیبانی بیشتر الف) سنت جاافتاده و پسندیدهی امکان فرار اهالی ارمنی وان به طرف آذربایجان و همچنین اصفهان اقامت
بهرهبرداری ابزاری از آنان است .ولی با این کارزار بسیار مهم است که مردم نهان دولت ارمنستان شوروی و بعدها مهماننوازی و مهربانی نسبت به ایران کمتر بود زیرا برخی از قبایل کرد گزینند .ایرانیان همیشه میزبانان
وجود این ،با تصور اینکه این اقدامات ترکیه از این رویداد و شناساییها از حمایت آشکار دولت ارمنستان در مرز میان ایران و ترکیه عثمانی خوبی برای ارامنهی بازمانده از کشتار
بالاخره دولت ترکیه را تحت فشار با خبر شوند تا به تدریج پردهی پس از فروپاشی شوروی برخوردار همنوع در میان مردم ایران؛ مستقر شده بودند و اجازه هر نوع و پناهندگان بودند و شرایطی فراهم
قرار میدهد از آن استقبال میکنند. ضخیم پوشاننده و تحریفکننده این بوده است .هر سال در روز ۲۴آوریل ب) شهرت مثبت ارامنه در ایران به رفتار با ارمنیان به آنها داده شده بود. آوردند که آنان بسیار زود در کشور
خصومت آنان نسبت به ترکیه آنقدر نسلکشی را کنار بزنند و به حقیقت در ایروان خیل عظیم جمعیت چند دلیل درستکاری و زحمتکش بودن و ( )۳بعدها وقتی شماری قابل توجه از جا افتادند و کسب و کار خود را شروع
عمیق و ریشهدار است که مانع از تاریخ خود دست یابند و از این راه بر صدهزار نفری از گوشه و کنار کشور نیز نقش موثر آنان تحت رهبری یپرم ارامنه وان پس از سالها آوارگی در
ارزیابی واقعبینانهی میزان هدفمند و نیز خارج از ارمنستان در صفوفی روسیه تزاری و بعدها شوروی به ایران کردند.
بودن و یا نبودن این اقدامات و نتایج سیاست حاکمان خود تاثیر بگذارند. فشرده و در سکوت به سوی بنای خان ،در پیروزی انقلاب مشروطه؛ آمدند ،در کنار آشنایی به زبان ترکی امسال ١۰۵سالازرویدادنسلکشی
آنها میشود .البته منظور این نیست که هدف نهایی آن است که دولت ترکیه یادبود حرکت میکنند و پس از ج) حضور یک اقلیت ارمنی بومی به دلیل نزدیکی زبان ترکی آذری و ارمنی در ترکیه عثمانی میگذرد۲۴ .
این شناساییها هیچ نتیجهای ندارند به دنبال این به رسمیت شناختن، طی مسافتی طولانی گل بر مزار و قدیمی در ایران که به جا افتادن ترکی استانبولی که در انتخاب محل آوریل ١۹١۵نماد این رویداد در
بلکه مفید هستند و روابط عمومی جبران خسارت کند و به نوادگان شهیدان گمنام نسلکشی مینهند. زندگی و شروع فعالیت اقتصادی آنان تاریخ ارامنه است .این روزی است که
خوبی برای ارامنه به شمار میروند. قربانیانوبازماندگاننسلکشیغرامت در کشورهای مختلف ارمنینشین نیز مهاجران جدید کمک کرد. در استان آذربایجان نقش داشته است، حکومت «ترکهای جوان» در حدود
ولی ارامنه تمایل به بزرگنمایی نتایج پرداخت نماید .در کنار این جنبهی همزمان تظاهرات ،مراسم و برنامههای ناگفته نگذارم که جمالزاده نویسنده شاید نزدیک بودن به سرزمین آباء و ۳۰۰نفر از نویسندگان ،روشنفکران و
آنها دارند .اساساً نسلهای قدیمی مادی ،با توجه به ابعاد دهشتناک این مختلفی به همین مناسبت برگزار ایرانی در سال ١۹١۵که از راه ترکیه اجدادی و امید واهی به بازگشت به فعالین اجتماعی ارمنی را در استانبول
ارمنی آنگونه بار آمدهاند که از این واقعه و به ویژه بیش از یک قرن انکار میشود .فعالیت لابیگری در رابطه عازم اروپا بود تصویری گویا از وضعیت آن در شرق ترکیه نیز از نظر روانی دستگیر و به قصد نابودی روانه خارج از
شناساییها خوشنود میشوند و امید نسلکشی توسط حکومت ترکیه و اسفناک بازماندگان پیر و کودک در این تصمیم نقش داشته است .اما شهر کردند .در راه ،بیشتر این ارمنیان
مییابند و به رسم رایج ،صادقانه و ارمنی ارائه میدهد و با آنان بسیار سرشناس ،بجز شمار اندکی مانند
برای انجام وظیفه در مراسم و برنامهها موسیقیدان برجسته کومیتاس( )١به
ماه آوریل شرکت میکنند و یاد همدردی میکند. طرز فجیعی به دست سربازان ترک
جانباختگان را گرامی میدارند که این قابل توجه اینکه بیش از انقلاب به قتل رسیدند .این جانباختگان در
البته امری شایسته است .ولی با این اسلامی در سال ۵۷به ارامنه کنار بیش از یک و نیم میلیون شهید
برنامهها ارامنه چندان در رسیدن به گمنام ارمنی قرار میگیرند که از
تشییع پیکر هراند دینک در استانبول بزرگداشت هراند دینک در استانبول ١۹١۵تا ١۹۲۳در ترکیه پاکسازی
هدف خود موفق نبودهاند.
خوشبختانه در کنار این برنامههای چند کشور بزرگ دنیا ،غمی جانکاه با دولتها و مجالس کشورهایی ایران اجازهی ساخت یادمانهای واقعیت این است که دیگر هیچ ارمنی قومی شدند.
رایج و سیاستورزیها و لابیگریها بردل ارامنه سنگینی میکند و باعث که هنوز نسلکشی را به رسمیت جانباختگان نسلکشی در چندین در آنسوی مرز ،در ترکیه ،باقی نمانده سلطهی شووینیسم ترکی که
برای جلب توجه دولتهای غربی، نوعی افسردگی و اندوه ژرف ملی شده نشناختهاند بخشی دیگر از این کارزار بود که امید بازگشتی وجود داشته آمیزهای از برتری دین ِی اسلام سنی
رویکرد دیگری در حال برآمدن است. است .با شناسایی رسمی این واقعه شهر ایران داده شد. باشد .آنهایی هم که زنده ماندند و ملی/نژادی است در دورهی حکومت
این رویکرد جدید با نام و میراث امید میرود که این زخم عمیق روحی را تشکیل میدهد. معروفترین آنها یکی در کلیسای مجبور به تغییر دین و فراموش کردن «ترکهای جوان» قوام بیشتری یافت
روزنامهنگار شجاع و انساندوست، در ارمنستان و در میان نسلهای «سرکیس مقدس» واقع در تقاطع زبان ارمنی شده بودند .به این ترتیب، وبه نقطهی اوج خود رسید و تا امروز
هراند دینک ،که از ارامنه ترکیه بود و به مرور التیام یابد. قدیمی دیاسپورا واقعه نسلکشی خیابان ویلا و کریمخان زند در تهران «وان» تنها در خاطرهی نسل اول نیز در دولت اردوغان ادامه دارد .این
در سال ۲۰۰۷در استانبول به دست ولی چنانکه گفتم در جامعهی حضوری سنگین در حافظه ملی قرار دارد و یادمان معروف دیگر در مهاجر در خانوادههای ارمنی ،از جمله شوونیسم خاص در ترکیه تاریخ
یک جوان ترک افراطی ترور شد گره مهاجران ارمنی این برنامهها چندان ارامنه دارد .اما باید گفت که در کلیسای تاریخی وانک در جلفای خانوادهی خودم ،باقی ماند که این خونبار و مشقتبار ارامنه و اقلیتهای
خورده است .هراند دینک نظر بسیار مورد استقبال اکثریت نسل جوان بیرون از ارمنستان ،نهادهای فرهنگی مسیحی دیگر و بعدها کردها و علویها
مساعدی نسبت به رویکرد صرفاً ارمنی قرار نمیگیرد و در نتیجه نقش و ارمنی و سیاسی ارامنه در میان اصفهان است. خود حکایت دردناکی است. را در این کشور رقم زده است .بدین
سیاسی و «لابیگری» محض نداشت چندانی در جلوگیری از به فراموشی نسلهای جدید و در کارزار شناسایی در شهرهای تبریز ،اورمیه ،اراک در اینجا اضافه کنم که آذربایجانیها جهت نه فقط رابطه بین دولتهای
هرچند که به نظر میرسد مخالف سپرده نشدن نسلکشی بازی نسلکشی در طی بیش از نیم قرن و اهواز و شاهینشهر و خوی نیز در استان خود همواره میزبانان خوبی ارمنستان و ترکیه بلکه تا حد زیادی
آنها نیز نبود .او معتقد بود که باید نمیکنند .اساساً نسل جوان فراموش هنوز به موفقیتهای زیادی دست یادمانهای کوچکتری ساخته شدهاند برای ارامنهی «گاقتاکان» بودهاند رابطه ت ُرک و ارمنی ،به عنوان دو ملت،
ارامنه و ترکها را ،که آخریها از میکند که علت وجودشان خارج نیافتهاند .پرداختن مفصل به این که این خود نشانه ای از مدارای و ارمنیان مهاجر و پناهنده از وان نیز زهرآگین و دشمنانه شده است.
آگاهی نسبت به واقعیتهای تاریخی از ارمنستان همان نسلکشی است. موضوع خارج از حوصله این نوشته ایرانیان است .ارامنه در تهران و خیلی زود در این استان مستقر شده در میان ارامنه کم نیستند کسانی
خود محروم بودهاند ،به همدیگر البته شماری از جوانان با بالا رفتن است و به اشاراتی چند بسنده میکنم اصفهان مراسم یادبود جانباختگان و کسب و کار خود را شروع کردند. که کینهی عمیق و شدیدی نسبت به
نزدیک کرد .دینک بر این باور بود سن اهمیت موضوع را در مییابند و چرا که در کنار کارزاز سنتی و رایج نسلکشی را معمولاً در برابر این این مناسبات در هر حالی جا افتاد که ترکها دارند .در آنسو نیز در ترکیهی
که نمیتوان با نفرتورزی به مبارزه شروع به شرکت داوطلبانه در مراسم و در میان ارامنه برای شناسایی رسمی یادمانها برگزار میکنند .در مواردی چند سالی پیش از آن ،یعنی در اوایل امروز ،با گذشت بیش از یک قرن از
با نفرتورزی نسبت به دیگران رفت نسلکشی ،راه و روشی دیگر و مکمل هم اجازه برگزاری تطاهرات نیز به قرن بیستم ،بین ارامنهی بومی ایران واقعهی نسلکشی ،هنوز در میان
بلکه باید میان این دو ملت در سطح برنامههای ماه آوریل میکنند. نیز در حال برآمدن است که این آنان داده میشود .البته ایدهآل آن و آذریها ،بهخصوص در شهر اورمیه، قشرهای عقبمانده و ناآگاه سیاسی،
مدنی و فرهنگی پُلی زد .برای همین دیگر آنکه در شرایط موجود در میبود که روزی در آینده ،ایران نیز درگیریهایی پیش آمده بود .ولی «ارمنی» واژهای تحقیرآمیز و همتراز
هم نشریه «آگوس» را که سردبیرش سراسر دنیا برگزاری تظاهرات و نوشته تمرکز بر آن است. به ُجرگهی کشورهایی بپیوندد که کمی بعد در دوره انقلاب مشروطیت دشنام است .همین نفرتورزی نسبت
بود ،به دو زبان ارمنی و ترکی منتشر دیگر تلاشهای روشنگرانه در جهت هدف از این کارزار جلوگیری از به نسلکشی ارمنیان در ترکیه را به رابطهی آنها عادی و خوب شد .والدین به ارامنه با این توجیه که ارمنیان
میکرد که خوشبختانه امروزه هم تاثیرگذاری بر افکار عمومی در فراموشی سپرده شدن این رویداد، من ،که هر دو از ارامنه تبریز هستند همکاران روسیه تزاری ،یعنی دشمن
پس از مرگش انتشار آن کماکان کشورهای میزبان ،کارآیی لازم را به خصوص در میان نسلهای جوان، رسمیتمیشناسند. دوستان نزدیکی در میان آذریها عثمانی در جنگ جهانی اول ،بودهاند
ادامه دارد .دینک معتقد بود که تغییر، نداشتهاستتاسببتغییریدرسیاست و نیز مطلع ساختن ملل دیگر ،به این نکته را نیز باید افزود که داشتند و دارند و من به خوبی به یاد ابعاد دهشتناکی به خود گرفت و به
زمانی پیش میآید که ترکها در دولتهای کشورهای میزبان شود. ویژه ملل میزبان در جوامع ارمنیان ارامنهی کشورهای عربی مسلمان نیز دارم که نوای موسیقی آذری ،از جمله عملی نمودن طرح نسلکشی ارمنیان
برابر واقعیت عریان تاریخی خود قرار تا امروز ۳۲کشور ،که در میان مهاجر (دیاسپورا) دربارهی این بطور کلی زندگی خوبی دارند و مورد منجر شد .در زمان کمال آتاتورک
علاقه و احترام اکثریت مسلمان در آن هم ،هرچند بُعد مذهبی شووینیسم
گیرند)۴(. ترک کاهش یافت ،ولی در مسیر بنای
در روز تشییع پیکر و خاکسپاری «ترکیه مدرن» و نیاز به ایجاد وحدت
هراند دینک حدود دویست هزار ملی برای رسیدن به این هدف،
شهروند ارمنی ،ترک و کرد در اقدامات دولت برای تقویت ،ترویج و
استانبول شرکت کردند .آنها همگی تحکیم ایدئولوژی شوونیستی در میان
ماسک مقوایی با عکس دینک در برابر عامه مردم دو چندان شد و پردهی
چهره داشتند که رویش نوشته بود که ضخیمی بر واقعیت نسلکشی ارمنیان
هر یک از آنان دینک هستند .چنین کشاند .حتی بیان این واقعیت جرمی
اکسیونیمسلماًبسیبیشترازتظاهرات سنگین شناخته شد که هنوز هم بر
نه چندان پُررونق ارامنه در کشورهای
اروپایی ،آمریکایی و خاورمیانه بر همین منوال است.
دولت ترکیه فشار وارد میکند. از جمعیت بالای دو میلیون نفری
همین تظاهرات وسیع و پر خروش ارمنیان عثمانی قبل از ،١۹١۵امروزه
نشان داد که فعالیتها و رویکرد تنها حدود ۶۰هزار نفر ،آنهم بیشتر
دینک نتیجه داده است .کم نیستند در استانبول و حومه این کلانشهر باقی
روشنفکران ترکی که در قالب پژوهش ماندهاند و شرق ترکیه که سرزمین
و داستان و ُرمان و فیلم به این بخش آباء و اجدادی ارامنه بوده است خالی
از تاریخ خود بر میگردند و حقایق را از آنها شده است .با تخمینهای
با شهامت بازگو میکنند .آنان با این واقعبینانه یک و نیم میلیون نفراز
کار ملت ت ُرک را تشویق میکنند که این جمعیت در اولین نسلکشی قرن
که با تاریخ خود واقعبینانه روبرو شود بیستم جان و هستی خود را از دست
و خودفریبی تاریخی را کنار نهد .در دادند )۲(.جان بدربردگان اندکی که
این زمینه کار پژوهشگرانی مانند «تانر به سرزمینهای عربی رسیدند در
اکچم» و فعالینی مانند «رقیب زرک شهرهایی مانند حلب و بیروت مستقر
الو» مورد توجه و راهگشا بوده است. شدند و نوادگان آنها اکنون جامعهی
رقیب زرک الو برای نوشتن کتابها ارمنی سوریه ،لبنان و اردن و بعدها
و مقالات زیادی در افشای نسلکشی برخی دیگر از کشورهای حاشیه خلیج
ارمنی مدتی طولانی در زندانهای فارس را تشکیل میدهند .برخی
ترکیه گذرانده است .اکچم نیز با نیز عمدتاً توسط مراکز خیریه به
زحمات شبانهروزی خود توانسته کشورهای اروپایی ،بهخصوص فرانسه
شواهد و اسناد زیادی بیابد که ثابت و آمریکا کوچانده شدند .آنهایی هم
میکنند نابودی ارامنه در ترکیه که شانس بیشتری داشتند -مانند
ارمنیان شهر وان -توانستند تا رسیدن
طرحی از قبل ریخته شده بود. ارتش روسیه به وان به مدت یک ماه
دست به مقاومت مسلحانه در برابر
ادامه در صفحه ۱۷
