Page 13 - (کیهان لندن - سال سى و هفتم ـ شماره ۲۵۷ (دوره جديد

‫صفحه ‪۱۳‬ـ ‪ Page 13‬ـ شماره ‪۱۷6۳‬‬
‫جمعه ‪ 29‬ژانویه تا پنجشنبه ‪ ۴‬فوریه ‪2۰2۱‬‬

‫زیباییهای مرز پرگهر‬ ‫دکتر قاسم طالبزاده‬ ‫موسیقی در شعر حافظ (‪)5‬‬

‫هفت تپه‪،‬‬ ‫راه‪َ ،‬ره‪ ،‬گاه‬
‫گنج شکر‬
‫طاقعیلامی‪،‬طاقشگفتی‪-‬اولینطاقهلالیدنیاهمینطاقخشتیسرسختاست‬ ‫راه و گاه‪ ،‬دو واژهای هستند که پیوسته نزد شاعران ایرانی‬
‫که اگر از توی خاک بیرون نمیآمد‪ ،‬دیگر خبری از هفت تپه نبود و این معبد آرامگاه‬ ‫بولدوزر برای تسطیح اراضی آمده‬ ‫با معنیهای گوناگون به کار گرفته شدهاند‪ .‬ریشه واژه «گاه»‬
‫هم مثل بقیه زمینهای اطراف زیر کشت نیشکر میرفت‪ .‬این طاق ایرانی‪ ۱5۰۰‬سال‬ ‫بود‪ .‬زمین باید برای کشت نیشکر آماده‬ ‫را زبانشناسان از واژه «گات» و سرودهای زرتشت «گاتاها»‬
‫پیشترازنمونههایرومیاشساختهشدهاماهمهآنرابهنامطاقرومیمیشناسند‪.‬‬ ‫میشد اما انگار این زمین نمیخواست‬ ‫میدانند و بر این باورند که با گذشت زمان با جانشینی حرف‬
‫به ساقههای نیشکر درونش ریشه‬ ‫«ت» به «ه» در آغاز «گات» به «گاه» تبدیل شدهاند‪ .‬مانند‪:‬‬
‫طاق عیلامی ‪ 4‬هزار ساله یکی از شگفتیهای معبد آرامگاه هفت تپه است‪.‬‬ ‫بزند‪ .‬از دلش خشت و طاق بیرون‬ ‫جایگاه‪ ،‬پیشگاه‪ ،‬درگاه‪ ،‬نمایشگاه‪ ،‬پایگاه»‪ ،‬و در موسیقی‬
‫آمد تا بولدوزر راهش را کج کند و‬ ‫دستگاه و دستانگاه‪« .‬گاه» نیز به نوبه خود پس از گذشت‬
‫همسایگانشان دارد؛ از جمله اشیایی که‬ ‫=معبد آرامگاه شمال این منطقه‬ ‫بنشیند گوشهای تا شاید روزی اجازه‬ ‫که میرقصند با هم مست و هشیار‬ ‫دورانها با تبدیل حرف «گا ف» به حرف «ر» به راه مبدل‬
‫از عقیق جگری رنگ منطقه هندوکش‬ ‫که با ترجمه کتیبه سنگی مکشوفه در‬ ‫تسطیح صادر شود‪ .‬سال‪ ،‬سال ‪۱۳۴۴‬‬ ‫حافظ واژه «ره» را به معنی مقام یا دستگاه به کار برده‬
‫آن‪ ،‬به تپتی اهر و ملکهاش نسبت داده‬ ‫است و ایران‪ ،‬باستانشناس خودی و‬ ‫است و همانطور که گفته شد در اینجا پرده به معنی کوک‬ ‫شده است‪.‬‬
‫ساخته شدهاند‪.‬‬ ‫شده است‪ ،‬شامل یک معبد خصوصی‪،‬‬ ‫غیرخودی کم ندارد‪ .‬فردی بنام عزتالله‬ ‫کردن است‪ .‬ملاحظه میکنیم که حافظ واژههای راه‪ ،‬ره‪،‬‬ ‫در مورد واژه «دستگاه» و رابطهاش با هنر موسیقی در‬
‫=عیلامیان که قوم «هل تم تی»‬ ‫آرامگاه تپتی اهر و آرامگاههای‬ ‫نگهبان انتخاب میشود تا راز این زمین‬ ‫گاه‪ ،‬را با معانی گوناگون به کار برده است‪ .‬در جایی میگوید‪:‬‬ ‫ایران‪ ،‬استادان بر آنند که دستگاه یا دستانگاه به دسته‬
‫هم نامیده میشوند‪ ،‬از هزاره ‪ ۳‬قبل از‬ ‫دستهجمعی است‪ .‬مصالح به کار رفته‬ ‫را کشف کند؛ رازی که کشفش یک‬ ‫سازهای زهی گفته میشده و مکانی را که انگشتان اول‪،‬‬
‫میلاد در اطراف کوههای بختیاری و در‬ ‫در بخش آرامگاهها از خشت پخته با‬ ‫موزه را پر کرد و موزههای دیگر را‬ ‫مطرب نگاهدار همین ره که میزنی‪.‬‬ ‫دوم‪ ،‬سوم‪ ،‬و چهارم‪ ،‬روی دسته ساز قرار میگرفتند‪ ،‬یک‬
‫خوزستانولرستانکنونی‪،‬میزیستهاند‬ ‫ملات گچ است و جایی که حساسیت‬ ‫غنی‪ .‬حالا دیگر آن زمین برای خودش‬ ‫و یا میگوید‪:‬‬ ‫گاه‪ ،‬دوگاه‪ ،‬سهگاه‪ ،‬و چهارگاه مینامیدند و آهنگهایی که‬
‫و تا ‪ 2‬هزار سال بر مناطق وسیعی‬ ‫کمتری داشته‪ ،‬از خشت خام استفاده‬ ‫اسم و رسمی پیدا کرده و کلی خدم و‬ ‫از هر یک از این مکانها شروع میشد‪ ،‬به نامهای دستگاه‬
‫حکومت داشتهاند‪ .‬آنها ربالنوع مونثی‬ ‫شده است‪ .‬این مسأله تسلط به علم‬ ‫حشم ایرانی و اجنبی دارد‪ .‬هفت تپه‪،‬‬ ‫این مطرب از کجاست که ساز عراق ساخت‬ ‫یا مقا م خوانده میشد‪ .‬مانند‪ :‬دستگاه یک گاه‪ ،‬دستگاه دو‬
‫را میپرستیدند که «نانو» نام داشت‪.‬‬ ‫معماری این مردمان را نشان میدهد‪.‬‬ ‫نام محوطهای باستانی است که در‬ ‫وآهنگ بازگشت به راه حجاز کرد‬
‫=از مهمترین اشیای مکشوفه در‬ ‫=تعداد زیادی پیکره و مجسمه‬ ‫‪ ۱۵‬کیلومتری جنوب شرقی شوش‬ ‫گاه‪ ،‬دستگاه سه گاه‪ ،‬دستگاه چهار گاه‪.‬‬
‫هفت تپه‪ ،‬مهرهای استوانهای هستند‬ ‫گلی در این منطقه کشف شده که‬ ‫قرار دارد و آن زمین و تعداد زیادی از‬ ‫این نوازنده کیست که مقام عرا ق را اجرا کرد و در بازگشت‬ ‫واژه «گاه» نیز با گذشت زمان‪ ،‬همراه با واژه «راه» نزد‬
‫که برای اثبات تملک روی داراییهای‬ ‫شامل مجسمههای انسانی‪ ،‬نوازندگان و‬ ‫زمینهای اطراف آن را شامل میشود‪.‬‬ ‫(فرود) از مقام عراق به مقام حجاز مرکب خوانی کرد؟ بیت‬ ‫شاعران ایرانی به معنی دستگاه موسیقی به کار رفته است‪.‬‬
‫افراد زده میشدند یا در معاملات‬ ‫الهههای باروری و مجسمههای حیوانات‬ ‫حریم این محوطه باستانی کامل ًا‬ ‫حافظ میگوید‪« :‬چه راه میزند این مطرب مقامشناس»‪ ،‬به‬
‫است‪ .‬نوازندگان این مجموعه ـ که‬ ‫مشخص نشده و خدا میداند در‬ ‫دیگری که همین معنی را دارد‪.‬‬ ‫این معنی که این موسیقیدان «ردیف»شناس چه دستگاهی‬
‫تجاری به کار برده میشدند‪.‬‬ ‫اغلب مرد هستند ـ در حال نواختن‬ ‫زیرزمینهای مسکونی اطراف این‬
‫=قسمت بزرگی از محوطه باستانی‬ ‫تار و سهتار هستند که معرف قدمت‬ ‫منطقه‪ ،‬چه گنجینههایی پنهان است‪.‬‬ ‫ساقی به دست باش که غم در کمین ماست‬ ‫را مینوازد‪ .‬یا میگوید‪:‬‬
‫هفت تپه جهت ایجاد خانههای شهرک‬ ‫برخیدانستنیهایجالبراجعبه‬ ‫مطرب نگاهدار همین ره که میزنی‬ ‫مطرب عشق عجب ساز ونوایی دارد‬
‫صنعتی نیشکر هفت تپه مورد استفاده‬ ‫موسیقی در ایران است‪.‬‬ ‫رهی زن که صوفی به حالت رود‬ ‫نقش هر پرده که زد راه به جایی دارد‬
‫قرار گرفته است‪ .‬گسترش این خانهها‬ ‫=هاون‪ ،‬پاشنه در‪ ،‬تیغههای سنگ‬ ‫«هفت تپه»‬ ‫به مستی و صلش حو ا لت ر و د‬ ‫در اینجا حافظ این حالات گوناگون عشق را به ساز‪ ،‬نوا‪،‬‬
‫و تعمیرات آنها باعث آسیب رسیدن‬ ‫چخماق‪ ،‬سر گرز و حلقههای سنگی‬ ‫= هفت تپه در متون عیلامی‪،‬‬ ‫گر ازین دست زند مطرب مجلس ره عشق‬ ‫پرده‪ ،‬و راه تشبیه کرده است و این اسامی را‪ ،‬که در موسیقی‬
‫به آثاری میشوند که در زیر آنها قرار‬ ‫از جمله اشیای سنگی مکشوفه در این‬ ‫کپناک نامیده میشود و همانطور که‬ ‫شعر حافظ ببرد وقت سماع از هوشم‬ ‫ایرانی نقش ارزندهای دارند‪ ،‬بسیار ماهرانه به کار برده است‪.‬‬
‫گرفته است‪ .‬هنگام ایجاد زیرزمین‬ ‫منطقه هستند‪ .‬سر گرزهای سنگی در‬ ‫از نامش پیداست‪ ،‬از تپههای متعددی‬ ‫نوای مجلس ما را چو بر کشد مطرب‬ ‫در جای دیگر اصطلاحات موسیقی را همراه با واژه «راه»‬
‫یا حفر چاه در حیاط خانهها‪ ،‬ظروف‬ ‫تشکیل شده و شامل بقایای یک‬ ‫گهی عراق زند‪ ،‬گاه اصفهان گیرد‬ ‫که در اینجا بدون استعاره موسیقی است‪ ،‬همراه با نامهای‬
‫و اشیای مختلف مکشوفه به صورت‬ ‫مراسم مذهبی کاربرد داشتهاند‪.‬‬ ‫اجتماع و شهر بزرگ است‪ .‬بررسیهای‬ ‫راهی بزن که آهی با ساز آن توان زد‬ ‫دیگر مانند نغمه‪ ،‬سرا به معنی سرایش‪ ،‬ساز‪ ،‬خوشنوا به‬
‫عمدی‪ ،‬شبانه استخراج میشود‪ ،‬تا‬ ‫=تعدادی از اشیای تزئینی هفت‬ ‫زیرزمینی در این منطقه‪ ،‬مسکونی‬ ‫شعری بخوان که با او رطل گران توان زد‬
‫توجه مأموران سازمان میراث فرهنگی‬ ‫تپه از موادی ساخته شدهاند که‬ ‫بودن آن در دوره اشکانیان و ساسانیان‬ ‫کار گرفته است‪ ،‬میگوید‪:‬‬
‫نشان از روابط تجاری این منطقه با‬ ‫تو نیز باده به چنگ آر و راه صحرا گیر‬
‫جلب نشود‪.‬‬ ‫را ثابت کرده است‪.‬‬ ‫که مرغ نغمهسرا ساز خوش نوا آورد‬
‫=دشت وسیع هفت تپه در دهههای‬ ‫همانطور که در بخش «پرده» گفتیم‪ ،‬و در بخشهای دیگر‬
‫‪ ۱۳۳۰‬و ‪ ۱۳۴۰‬به عنوان مرکز طرح‬ ‫نیز اشاره خواهیم کرد‪ ،‬نظر شاعر این بوده که از هر آهنگی‬
‫توسعه نیشکر انتخاب و پس از نمایان‬ ‫به مقامهای دیگر گردش میکند و این روش را مرکبخوانی‬
‫شدن طاق آجری و بازدید کارشناسان‪،‬‬
‫به عنوان نقطه شروع کار حفاری‬ ‫یا «مدولاسیون» مینامند‪ .‬در جای دیگر میگوید‪:‬‬
‫مطربا پرده بگردان و بزن راه عراق‬
‫انتخاب شد‪.‬‬ ‫که بدین راه بشد یار و ِز ما یاد نکرد‬
‫به نوازنده میگوید‪ :‬کوک سازت را عوض کن و مقام عراق‬
‫را بنواز‪ ،‬چون با آنچه میزدی یار ما رفت و ما را فراموش کرد‪.‬‬
‫چه ره بود اینکه زد در پرده مطرب‬

‫‪۹6‬‬

‫‪4۳ ۱‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪۲‬‬ ‫(سودوکو)‬

‫‪5۳۷‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪ ۱5 ۱4 ۱۳ ۱۲ ۱۱ ۱۰ ۹ 8 ۷ 6 5 4 ۳ ۲ ۱‬عمودی‪:‬‬

‫‪۱۷‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪۱5‬‬ ‫‪۱‬ـ از شعرا و نویسندگان معاصر و‬ ‫‪۱‬‬
‫فقید ایران‬ ‫‪۲‬‬
‫‪۹6‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱۳‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬
‫‪2‬ـ رودخانهای در اروپا ـ محرمانه ـ راه‬ ‫‪4‬‬
‫‪۷8 ۲ ۳‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫و طریق ـ اشاره به نزدیک‬ ‫‪5‬‬
‫‪6‬‬
‫‪۷8‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪۳‬ـ علمی است ـ تکرار یک حرف ـ از‬ ‫‪۷‬‬
‫ماشینآلات کشاورزی‬ ‫‪8‬‬
‫‪4 ۲۱‬‬ ‫‪۱۳‬‬ ‫‪۹‬‬
‫‪۴‬ـ نوعی پارچه ـ نام چندتن از‬ ‫‪۱۰‬‬
‫‪۸‬ـ از آثار ولفگانک‬ ‫عمودی‪:‬‬ ‫‪۱۱ ۱۰ ۹ 8 ۷ 6 5 4 ۳ ۲ ۱‬‬ ‫پادشاهان ساسانی ـ جزیرهای‬ ‫‪۱۱‬‬
‫آمادیوس موتسارت‬ ‫‪۱‬ـ از آثار منظوم نظامی‬ ‫‪۱۲‬‬
‫‪9‬ـ سرور ـ از پیمودنیها‬ ‫‪۱‬‬ ‫متعلق به ایران‬ ‫‪۱۳‬‬
‫گنجوی‬ ‫‪۵‬ـ درخشیدن و تابندگی ـ راز ـ‬ ‫‪۱4‬‬
‫ـ بیابان‬ ‫‪2‬ـ طرف چپ ـ خجسته‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱5‬‬
‫‪۱۰‬ـ از شهرهای ایران ـ‬ ‫‪۳‬ـ َحکم ـ خون درآن‬ ‫عنوانی برای زنان‬
‫از وسایل حمل و نقل‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۶‬ـ گذشته ـ از بلندیهای ایران ـ قلمه‬
‫جاری است‬
‫آبی ـ از میوهها‬ ‫‪۴‬ـ از شهرهای ایران‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬ـ سجل ـ از علوم‬
‫‪۱۱‬ـ رنگی است ـ از‬ ‫ـ قسمتی از پا ـ از‬ ‫‪۸‬ـفراوانیـآغشتهبهسمـعددیاست‬
‫کلیساهای معروف‬ ‫‪5‬‬ ‫افقی‪:‬‬
‫ماههای ایرانی‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬ـ عقاید ـ از نوشیدنیها ـ بندباز‬ ‫‪۱‬ـ هنرپیشه قبلی هولیوود و‬
‫جهان‬ ‫‪۵‬ـ همیشه و جاوید‬ ‫‪۱۰‬ـ گیاهی است صنعتی ـ گرانمایهتر‬
‫‪۷‬‬ ‫ـ تکدی‬ ‫دولتمرد کنونی‬
‫ـ تفال‬ ‫ـ مغناطیس‬ ‫‪۱۱‬ـ دریاچهای در روسیه ـ‬ ‫‪2‬ـ سیاستمدار و فیزیکدان‬
‫‪۶‬ـ مرغی است ـ قسمتی‬ ‫‪8‬‬ ‫‪۱۱‬ـ کالبد ـ مصون ـ مدل و نمونه‬ ‫معروف آمریکایی در قرن‬
‫‪۹‬‬ ‫بندری معروف در ژاپن‬
‫از اندام‬ ‫ـ مزهایست‬ ‫‪۱2‬ـ قصر ـ از روزهای هفته‬ ‫هیجدهم‬
‫‪7‬ـ از خلفای عباسی‬ ‫‪۱2‬ـ سرماخوردگی ـ جهان بیآغاز‬ ‫‪۱۳‬ـ ضعف و فتور ـ بالا رفتن‬ ‫‪۳‬ـ آز ـ صوت و نغمه ـ‬

‫‪۱۰‬‬ ‫ـ کشاورزان‬ ‫و ترقی‬ ‫پایتخت کشوری است‬
‫‪۱۳‬ـ از دریانوردان معروف انگلیسی ـ‬ ‫‪۱۴‬ـ از آثار مولانا‬ ‫‪۴‬ـ همه ما داریم ـ دیهیم ـ‬
‫حل جدول شماره قبل‬ ‫‪۱۱‬‬ ‫از بیماریهای خطرناک ـ تکرار یک‬ ‫‪۱۵‬ـ به نمایش گذاشتن هنر‬
‫ـ شناسایی و انس‬ ‫نوعی نخ برای بافندگی‬
‫حرف ـ برابر و تقابل‬ ‫‪۵‬ـ از اقلیتهای قومی‬
‫‪۱۴‬ـمیوهایستـتعمیرـتکراریکحرف‬ ‫در ایران ـ کشوریست‬
‫‪۱۵‬ـ از کارخانجات اتومبیلسازی اروپا‬
‫آفریقایی ـ بافت‬
‫ـ زوری ـ چهارپایی است‬ ‫‪۶‬ـ از خوراکهای سنتی ـ‬

‫حل جدول شماره قبل‬ ‫گیاهی است‬
‫‪7‬ـ نوشته شده ـ قاطر‬
‫ـ حرف تحسین‬ ‫افقی‪:‬‬ ‫‪۸‬ـ زهر ـ پژوهشگر‪ ،‬ادیب‬
‫‪7‬ـ دارایی ـ شایستگی‬ ‫‪۱‬ـ از شعرای معروف‬ ‫و نویسنده معروف ایران‬
‫ایران‪ ،‬ناشر روزنامه «قرن‬ ‫و استاد پیشین دانشگاه‬
‫‪۸‬ـ دزد ـ آستان‬ ‫بیستم» و خالق آثاری‬
‫‪9‬ـ شهری قدیمی در ایران‬ ‫چون «اپرای رستاخیز»‬ ‫تهران‬
‫و تابلوی «کفن سیاه»‬ ‫‪9‬ـ دست آویز ـ کاملتر‬
‫ـ تلاشگر ـ زشت و‬ ‫‪2‬ـ خاشاک ـ خداوند ـ‬ ‫‪۱۰‬ـ کهن و سالخورده ـ او‬
‫ناپسند‬ ‫هم حرفهای دارد سنتی‬
‫سکون‬
‫‪۱۰‬ـ نبرد و کارزار ـ حق‬ ‫‪۳‬ـ از آبهای ایران‬
‫ارضاع‬ ‫‪۴‬ـ جنس مذکر ـ هنری‬

‫‪۱۱‬ـ الوان ـ بعید‬ ‫است‬
‫‪۵‬ـ از بین رفتنی‬
‫‪۶‬ـ شهری معروف در آسیا‬
‫و مرکز بتخانههای لاما‬