Page 43 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۲۴ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‪‌‌‌4‌‌‌۳‬شماره‌‪18۹0‬‬ ‫که در ادبیاتی که به زبان فارسی مینویسد کشور میزبانش‪،‬‬ ‫در ذهن آنها تداعی میکند‪ ،‬این داستانها‪ ،‬روایتها‬
‫جمعه ‪ 11‬تا پنجشنبه ‪ 1۷‬اوت ‪۲0۲۳‬‬ ‫هلند‪ ،‬کامل ًا حضور دارد‪ .‬به نظر من این اتفاق فرخندهای‬ ‫و جستارها را نوشتهاند ‪ .‬چون همانطور که میدانید رسالت‬
‫است در کار وی‪ .‬یا هستند نویسندگانی که تنها در مورد کشور‬ ‫گزارشهای رسانهای جلب توجه کاربران به جنبش بود‪ ،‬اما‬
‫فرانسویزبان بود که شامل آثار نویسندگانی بود که‬ ‫میزبان مینویسند یا کسانی که فضای ایران و فضای کشور‬ ‫هرچه بیشتر در این راه پیش میرویم نیاز شناخت دقیقتر‬
‫فرانسویتبار نیستند‪ .‬ولی چهار پنج سالی است که این تمایز‬ ‫میزبان را در هم ادغام میکنند‪ .‬افرادی هم مانند من اما‬ ‫و عمیقتری از موقعیت زنان و تاریخ مبارزاتشان در ایران‬
‫هم از میان رفته و همهی این کتابها کنار هم و تحت عنوان‬ ‫همچنان درگیر فجایع انقلاب و پیامدهای آن هستیم‪ .‬البته من‬ ‫حس میشود‪ .‬تنها از یک سال پیش نیست که زنان ایران‬
‫ادبیات فرانکوفون چیده میشوند‪ .‬فرق نمیکند نویسنده‬ ‫ناامید نیستم‪ .‬ممکن است روزی ُرمانی راجع به پاریسی که‬ ‫به حقوقشان آگاه شدهاند‪ .‬از پیش از مشروطه‪ ،‬از روزگار‬
‫الجزایری باشد یا اصالتاً پاریسی باشد‪ .‬حتی به باور برخی‬ ‫اینقدر دوستش دارم بنویسم ولی تا حالا هر وقت آنرا شروع‬ ‫طاهره قرهالعین زنان ایران مبارزه را آغاز کردهاند و حجاب‬
‫نویسندگان فرانسوی‪ ،‬خوانندگان فرانسوی اشتیاق بیشتری‬ ‫و روبنده از چهره برکشیدهاند‪ .‬یعنی این مسائل را در بُعد‬
‫به آثار نویسندگان خارجی دارند که به فرانسوی مینویسند‪.‬‬ ‫کردهام سر از تهران در آوردهام…‬ ‫تاریخی دیدن به نظر من یکی از وظایف ادبیات است‪.‬‬
‫این علاقه در مورد ادبیات خارجی غیرفرانسوی هم محسوس‬
‫است‪ .‬اینها همه به نزدیک شدن خوانندهی فرانسوی به‬ ‫=…آفرینش ادبی خودانگیخته است و از درون‬ ‫=یعنی مجموعه تلاشها و مبارزات زنان ایران در ‪۱۵۰‬‬
‫فضاهای بیگانه و همذاتپنداری با شخصیتهای ُرمانهای‬ ‫میجوشد…‬ ‫سال گذشته موجب تحولات ژرف فرهنگی و اجتماعی شده‬
‫خارجی کمک میکند‪ .‬نویسندگان مهاجر و تبعیدی هم در این‬
‫زمینه بسیار کار کردهاند‪ ،‬از جمله برخی نویسندگان ایرانی که‬ ‫‪…-‬بله‪ ،‬زورکی نمیشود‪.‬‬ ‫تا زنان ایران نسبت به حقوق خود آگاه باشند؟‬
‫تلاش کردهاند آثارشان را به دست خواننده فرانسوی برسانند تا‬ ‫‪-‬دقیقاً و این دارای یک پیشینه است یعنی یک پدیده نوزا‬
‫=گویا جامعه میزبان هم چندان دوست ندارد که‬ ‫نیست‪ .‬مبارزات چهل و چهار سال اخیر در جمهوری اسلامی‬
‫پلی باشند برای آشنایی فرانسویان با ادبیات ایران‪.‬‬ ‫نویسندهی مهاجر خیلی زود و تصنعی خودش را آشنا به‬ ‫از همان تظاهرات معروف «نه روسری‪ ،‬نه توسری» که در‬
‫اما در خصوص تاثیر در جامعه میزبان مثلا میشود به نقش‬ ‫کشور میزبان نشان دهد و راجع به آن بنویسد؛ هر چند‬ ‫مقابل نخست وزیری برگزار شد و من خودم هم در آن شرکت‬
‫سینمای ایران اشاره کنیم که برای من الگوست‪ .‬سینمای ایران‬ ‫که مهاجر میتواند نکاتی از این جامعه را متوجه شود که‬ ‫داشتم شروع شد؛ بعد کمپین یک میلیون امضا و یا کاری که‬
‫بیشترین تاثیر را در تغییر نگاه فرانسویها نسبت به ما داشت‬ ‫یک نویسندهی بومی شاید آنها را نبیند‪ .‬برخی هم تصور‬ ‫هما دارابی کرد که در اعتراض به حجاب اجباری وقتی که‬
‫و باعث شد که فرانسویها با تصاویر و روایتهای هنرمندان‬ ‫میکنند چون زبان کشور میزبان را میدانند پس در آن جا‬ ‫به او گفتند که نمیتواند در دانشگاه تدریس کند‪ ،‬در میدان‬
‫ایرانی آشنا شوند‪ .‬آرزوی من این است که روزی ادبیات ایران‬ ‫افتادهاند در حالی که طول میکشد تا کشور میزبان را خانه‬ ‫تجریش خودسوزی کرد‪ .‬یا کنش ویدا موحد و دختران خیابان‬
‫انقلاب‪ .‬یعنی این جنبش هیچوقت از نفس نیفتاده است‪ .‬فراز‬
‫هم بتواند چنین نقش بازی کند‪.‬‬ ‫خود دانست…‬ ‫و فرود داشته ولی پیگیر بوده است‪ .‬به نظر من حرکت ویدا‬
‫‪-‬ما نویسندگانی داریم که هیچگاه علاقهای به تغییر زبان‬ ‫موحد و دختران خیابان انقلاب در پنج سال پیش‪ ،‬مرحله اول‬
‫=به نظر شما نویسنده مهاجر در جامعه ایرانی فرانسه‬ ‫نشان ندادهاند‪ .‬البته ُخب‪ ،‬از حق نگذریم‪ ،‬تغییر زبان برای‬ ‫جنبش «زن‪ ،‬زندگی‪ ،‬آزادی» بود‪ .‬وقتی شما روند تاریخی را‬
‫چه نقشی باید برای خود قائل باشد؟ مثل ًا آیا باید سعی بکند‬ ‫نویسنده کار سادهای نیست‪ .‬یک دانشجو میتواند در طول‬ ‫نگاه میکنید‪ ،‬تمام اینها مانند تکههای جداگانهی پازلی هستند‬
‫که با آثارش یاری دهد که مهاجران ایرانی سریعتر و راحتتر‬ ‫تحصیل خود زبان کشور میزبان را یاد بگیرد بعد برود کار پیدا‬ ‫که کنار هم چیده شدهاند تا رسیده به زمان حال که زن ایرانی‬
‫در فرانسه ادغام شده و از حالت برزخی مهاجر و پناهنده‬ ‫کند‪ .‬ولی نویسنده باید جهان خودش را با زبان خلق کند‪ .‬این‬ ‫جرئت و شهامت و خودآگاهی دارد و اینگونه ایستادگی‬
‫کار در یک زبان دیگر کاری است کارستان‪ .‬شما باید آن زبان‬ ‫میکند‪ .‬مبارزات زنان از زمان پیش از انقلاب پشتوانهی زن‬
‫بودن هرچه زودتر خارج شوند؟‬ ‫را از دورهی نوجوانی یاد گرفته باشی و در فضای فرهنگی و‬ ‫ایرانی مدرن وآگاه است‪ .‬اگر ما بتوانیم این موضوع را با همه‬
‫‪-‬جامعه تبعیدی و مهاجر ما در این چهار دهه اخیر‪ -‬که‬ ‫جهانبینی آن قرار گرفته باشی و شناخت عمیق از ادبیات آن‬ ‫پیچیدگیاش به افکار عمومی غرب از طریق ادبیات معرفی‬
‫زمان کوتاهی نیست‪ -‬کار زیادی انجام داده است‪ .‬در بازه‬ ‫داشته باشی‪ .‬برای مثال نگاهی که ما در زبان روسی به دنیا‬ ‫کنیم‪ ،‬مسلماً کارزاری را بردهایم‪ .‬ادبیات ما به زبانهای اروپایی‬
‫زمانی نسبتا طولانی‪ ،‬تنها ویترین ادبیات فارسی در فرانسه‬ ‫داریم با فرهنگ زبان فرانسه متفاوت است‪ .‬اینها همه سد‬
‫صادق هدایت بود آنهم تنها با یک کتاب یعنی «بوف کور»‪.‬‬ ‫راه است‪ .‬در عین حال دلبستگی ما به زبان فارسی بقدری‬ ‫در این راستا میتواند تاثیر مهمی داشته باشد‬
‫بعدها به همت افرادی چون م‪ .‬ف‪ .‬فرزانه و ژیلبرت لازار و‬ ‫قویست که بسیاری از ما نیازی به تغییر زبان حتی پس از‬
‫دیگرانداستانهایدیگرهدایتهم بهفرانسویترجمهشد‪.‬‬ ‫سالهای طولانی زیستن در جامعهای دیگر حس نمیکنیم‪.‬‬ ‫=آیا فکر میکنید که رمان میتواند فراتر از تحصیلکردگان‬
‫از دهه نود به بعد کمکم کارهایی از دیگر نویسندگان‬ ‫مثلا من که به زبان فرانسه هم مینویسم همچنان دلبند زبان‬ ‫و روشنفکران‪ ،‬روی عموم مردم در کشوری مانند فرانسه هم‬
‫ایرانی ترجمه و منتشر شد‪ .‬اخیراً هم تعدادی نویسنده از نسل‬ ‫فارسیام هستم و در هر دو زبان قلم میزنم‪ .‬مشکل ارائه‬
‫دوم و برخی از نسل اول به زبان فرانسوی و زبانهای دیگر‬ ‫ادبیاتی که به فارسی نوشته میشود به جهانیان آن است که‬ ‫تاثیربگذارد؟‬
‫اروپایی گذر کردهاند‪ .‬طبق پژوهشی که من کردهام‪ ،‬در دهه‬ ‫مکتب ترجمه ما بسیار ضعیف است‪ .‬مثل ًا اگر ما مثل روسها‬ ‫‪-‬همانطور که اشاره کردم‪ ،‬مردم فرانسه اهل رمان هستند‪.‬‬
‫‪ ۲۰۰۰‬میلادی‪ ،‬بیش از پنجاه ُرمان ایرانی به زبان فرانسوی‬ ‫مکتب ترجمهی اُس و قوسدار میداشتیم که هر رمان و‬ ‫در تظاهراتی که ما در خارج کشور برگزار میکنیم فقط‬
‫ترجمه و منتشر شد‪ .‬یعنی از چهار یا پنجتای یک دهه پیش‬ ‫داستانی را در یک بازهی زمانی مناسب در اختیار مخاطب‬ ‫روشنفکران شرکت نمیکنند‪ .‬برخی از مردم از طریق رسانهها‬
‫از آن‪ ،‬یکباره رسیدیم به بیش از پنجاه عنوان که فروش هم‬ ‫فرانسوی زبان قرار میداد‪ ،‬شاید وضع ما امروزه بهتر از آنچه‬ ‫تحت تاثیر رویدادها و مسائل ایران قرار میگیرند و به‬
‫میرفت و سینمای ایران هم در این زمینه بیتاثیر نبود‪ .‬کار‬ ‫هست میبود‪ .‬ما متاسفانه مترجمان قَ َدری که این رسالت را‬
‫فرهنگی یکشبه انجام نمیشود و نیاز به پیگیری و تلاش دارد‬ ‫بر عهده بگیرند نداریم‪ ،‬مگر اینکه نسل جوان در این راه قدم‬ ‫اعتراضات ما میپیوندند‪ .‬همانها خواننده رمان هم هستند‪.‬‬
‫و این کار در زمینهی رمان و ادبیات از سینما مشکلتر است‪.‬‬
‫سینما تصویر است و تصویر راحتتر منتقل میشود تا ادبیات‬ ‫بردارد‪.‬‬ ‫=نویسنده مهاجر و تبعیدی تا چه اندازه باید تحت تأثیر‬
‫مسائل جامعه میزبان باشد که بتواند دربارهی آن بنویسد؟‬
‫نوشتاری‪.‬‬ ‫=منظورتان از اینکه فرانسویان به ادبیات خارجی‬ ‫مثلا خود شما که گفتید آثارتان عمدتا در ارتباط با ایران است‪،‬‬
‫اما در مورد نقش خودم در جامعه مهاجر… برای اینکه‬ ‫علاقمندند چیست؟ ممکن است بیشتر توضیح بدهید‪.‬‬ ‫آیا به این دلیل است که هنوز شناخت کافی از جامعه میزبان‬
‫شمانقشیداشتهباشید‪،‬بایدابتداکتابهایتانخواندهبشود‪.‬‬ ‫ندارید که بتوانید ظرایف و پیچیدگیهای فرهنگی آن را‬
‫متاسفانه جامعهی مهاجر و تبعیدی ایرانی زیاد ُرمانخوان‬ ‫‪-‬ادبیات خارجی در فرانسه از دیرباز جایگاه برجستهای‬
‫نیست‪ .‬تیراژ رمانهای ما به فارسی در اینجا بسیار پایین است‪.‬‬ ‫دارد یعنی بسیار بیشتر به آن توجه میشود تا در کشورهای‬ ‫موضوع رمانهای خود قرار دهید؟‬
‫در ایران هم که سانسور مجوز انتشار به کارهای من و امثال‬ ‫آنگلوساکسون‪ .‬از دو دهه پیش ادبیاتی که توسط نویسندگان‬ ‫‪-‬در این خصوص هیچ نسخهای نمیتوان پیچید‪ .‬در مورد‬
‫من نمیدهد‪ .‬اما حتی بدون خواننده هم‪ ،‬من همچنان دلبسته‬ ‫خارجی به زبان فرانسوی نوشته میشود زیرمجموعهای به‬ ‫خودم فقط میتوانم بگویم که این شاید مربوط به تعلق‬
‫زبان فارسی هستم و دلم خوش است که کتابهایم را به دو‬ ‫حساب میرود از ادبیات فرانسوی که به آن میگویند ادبیات‬ ‫نسلی باشد‪ .‬من در ‪ ۱۷-۱۶‬سالگی با انقلاب ‪ ۵۷‬روبرو شدم‪،‬‬
‫زبان مینویسم و وقتی ُرمانی را به پایان میرسانم‪ ،‬دو نسخه‬ ‫فرانسویزبان یا فرانکوفون‪ .‬در دهه ‪ ۲۰۰۰‬اگر شما خارجی‬ ‫انقلابی که تمام دنیای ما را زیر و رو کرد و هنوز هم درگیر‬
‫از آن موجود است‪ ،‬یکی به فارسی‪ ،‬دیگری به فرانسوی‪ .‬بدین‬ ‫بودید و به فرانسوی مینوشتید‪ -‬مانند من‪ -‬در کتابفروشیها‬ ‫پیامدهای آن هستیم و از زیر آوار آن بیرون نیامدهایم‪ .‬البته‬
‫ترتیب خوانندگان فارسیزبان هم میتوانند اگر مایل باشند‪،‬‬ ‫آثارتان در قفسهی ادبیات فرانسویزبان چیده میشد‪ .‬قفسه‬ ‫بسیاری از همنسلان من و حتی پیش از من درباره جامعهی‬
‫کارم را بخوانند‪ .‬در مورد تاثیر آن بر جامعه ایرانی چیزی‬ ‫ادبیات فرانسوی هم داشتیم که فقط شامل آثار نویسندگان‬ ‫میزبان نوشتهاند و مینویسند‪ ،‬مثل ًا نویسندهای مانند نسیم‬
‫نمیتوانم بگویم‪ ،‬اما تاثیر آن را بر روی مخاطب فرانسوی که‬ ‫فرانسویتبار بود‪ .‬در کنار این قفسه‪ ،‬قفسه بزرگتر ادبیات‬ ‫خاکسار که احتمالا‪ ۲۰-۱۵‬سالی از من بزرگتر است‪ ،‬میبینید‬
‫کار مرا دنبال میکند‪ ،‬میتوانم ببینم و این سبب دلگرمی من‬

‫است‪.‬‬