Page 12 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۲۷ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌‌1‌2‬شماره‌‪‌18۹3‬‬
‫جمعه ‪ 10‬تا ‪ 1۶‬شهریورماه ‪140۲‬خورشیدی‬

‫آغازسفربیبازگشت‪،‬پایانسلطنت‪۳۷‬ساله بازنشر‬

‫آخرین روزها‬ ‫شاهدرلحظهوداع‪،‬بهشاپوربختیارگفت‪:‬ایرانرابهشماوشمارابهخدامیسپارم‬
‫قرار بود شاه و شهبانو از تهران به آمریكا بروند ولی در آخرین ساعت‪ ،‬دولت‬
‫پایان‌سلطنت‌و‌‬
‫آمریكا از پذیرفتن آنها خودداری كرد‬
‫درگذشت‌شاه‬
‫‌(‪)27‬‬

‫دكتر هوشنگ نهاوندی‬ ‫(تاریخ نشر در کیهان لندن‪ :‬از آذر ‪ ۱۳8۳‬تا شهریور ‪ - ۱۳8۴‬از شماره ‪ ۱۰۳۳‬تا ‪) ۱۰۷۱‬‬

‫اساس رویدادها و حوادث واقعی زندگی انسانها نوشته میشود‪.‬‬ ‫سر كلاس میرفت و هیچگاه كار تدریس را رها نكرد و بهمدد‬ ‫ترجمه فارسی كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت‬
‫همین سوابق دانشگاهی بود كه پس از مهاجرت به فرانسه ‪۱۷‬‬
‫برای نوشتن این كتاب‪ ،‬نویسنده از كمكهای بی دریغ و سخاوتمندانه‬ ‫شاه» نوشته دكتر هوشنگ نهاوندی از سوی شركت كتاب در‬
‫سال بهعنوان استاد در دانشگاه پاریس تدریس كرد‪.‬‬
‫اردشیر زاهدی‪ ،‬دكتر اصلان افشار‪ ،‬شجاعالدین شفا‪ ،‬پروفسور‬ ‫نهاوندی در سالهای ‪ ۱۳۵۰‬گروه بررسی مسایل ایران را بنیان‬ ‫لسآنجلس منتشر شده است‪.‬‬
‫گذاشت به امید آنكه پیشنهادات این گروه راهگشای اصلاحاتی در‬
‫عباس صفویان و دكتر داریوش شیروانی بهرهمند بوده است‪ .‬این‬ ‫بهروز صوراسرافیل و مریم سیحون مترجمان این كتاب‪ ،‬بهخوبی‬
‫ساختار آموزشی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی ایران شود‪.‬‬
‫شخصیتها كه در ماههای آخر سلطنت محمدرضاشاه تماس روزانه با‬ ‫نهاوندی برای جمع آوری مطالب كتاب پانصد صفحهای خود‪،‬‬ ‫از عهده برگرداندن آن از زبان فرانسه به فارسی برآمدهاند‪.‬‬
‫مختصری از حافظه معروفش و مقدار زیادی از یادداشتهای روزانه‬
‫او داشتند‪ ،‬اطلاعات‪ ،‬خاطرهها و بهیادماندههای خود را در اختیار‬ ‫دكتر نهاوندی در دوران سلطنت محمدرضاشاه پهلوی وزارت‬
‫یا شبانهاش سود جسته است‪.‬‬
‫نویسنده قرار دادهاند‪.‬نویسنده ضمناً از دكتر هادی هدایتی‪ ،‬دكتر‬ ‫كتاب از آغاز تا پایان‪ ،‬سرشار است از حوادث پرهیجان و اخبار‬ ‫آبادانی و مسكن و علوم و آموزش عالی و ریاست دانشگاههای‬
‫دست اول كه بیشتر اوقات نویسنده شخصاً درگیر آن بوده است‬
‫كاظم ودیعی و بیژن خلیلی مدیر شركت كتاب سپاسگزاری كرده‬ ‫و به همین دلیل محتوای كتاب شبیه رمانهای جذابی است كه بر‬ ‫پهلوی و تهران را بهعهده داشت‪ .‬وی مدتی نیز رئیس دفتر‬

‫است‪ .‬كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت شاه» دارای‬ ‫كوچكی دور هلیكوپتر را گرفته بودند‪ .‬شاه‪ ،‬دو بار پنجره‬ ‫علیاحضرت شهبانو و چندی رئیس هیأت مدیره انجمن آثار ملی‬
‫را پایین كشید تا از آنان بخواهد دور شوند‪ ،‬زیرا پرههای‬
‫‪ ۱۵‬فصل است و با یك پینوشت كوتاه و احساسی بهپایان میرسد‪.‬‬ ‫بود‪ .‬اما در تمام این سالها وی بیشتر با محافل روشنفكری‪ ،‬علمی‬
‫هلیكوپتر تند و تندتر میگشتند‪.‬‬
‫كیهان بخشهایی از این كتاب را با موافقت نویسنده و ناشر‪ ،‬از این‬ ‫شاه‪ ،‬بیشتر با اتومبیل در شهر حركت میكرد‪ ،‬زیرا میگفت‪:‬‬ ‫و دانشگاهی نشست و برخاست داشت تا با دولتیان‪ .‬نهاوندی در‬
‫«دوست دارم هوای شهر را نفس بكشم‪ ».‬و دوست داشت‬
‫شماره بهچاپ میرساند‪.‬‬ ‫مردم و واكنشهایشان را از نزدیك ببیند‪ .‬او به دیدن پایتخت‬ ‫دوران ریاستش بر دانشگاههای پهلوی و تهران هفتهای چند ساعت‬
‫و كشورش از آسمان هم علاقمند بود‪ ،‬ولی‪ ،‬این آخرین بار‬
‫مهرآباد‪ ،‬بر زمین نشستند‪.‬‬ ‫بود كه پایتختش را میدید‪ .‬در راه‪ ،‬حتی یك واژه نیز نگفت‪.‬‬ ‫آغاز سفر بی بازگشت‬
‫باد یخزدهای بر نوار پرواز فرودگاه میوزید‪ .‬به ملاحظات‬ ‫بسیار اندوهگین‪ ،‬اما با توجهی ژرف‪ ،‬شهر را مینگریست‪.‬‬ ‫شاه‪ ،‬ساعت ده صبح روز ‪ ۱۶‬ژانویه به دفتر خود رفت‪.‬‬
‫امنیتی‪ ،‬از بیش از یك ساعت پیش از آن‪ ،‬پرواز هواپیماها‬ ‫بسیار آرام‪ ،‬و از همه چیز گسسته بود‪ .‬باز هم چند سند و‬
‫را متوقف كرده بودند‪ .‬مأموران هدایت هوایی در اعتصاب‬ ‫گویی بهدنبال چیزی میگشت‪ .‬به چه میاندیشید؟‬ ‫نامه را امضا كرد و آخرین دیدارهایش را انجام داد‪ .‬آخرین‬
‫هلیكوپترها كه تقریباً با هم بهراه افتاده بودند‪ ،‬چند‬ ‫كسی كه اندكی پس از ساعت یازده‪ ،‬بهحضور پذیرفته شد‪،‬‬
‫بودند‪ ،‬و افراد ارتشی بهجایشان انجام وظیفه میكردند‪.‬‬ ‫دقیقه بعد‪ ،‬در كنار آشیانه سلطنتی محقر فرودگاه بینالمللی‬ ‫دكتر محمد باهری‪ ،‬وزیر پیشین بود كه آمده بود دوباره‬
‫محمدرضاشاه‪ ،‬چهرهای مات و تقریباً در حال گریستن‬ ‫بهالتماس از شاه بخواهد میهن‪ ،‬ملت و ارتشش را ترك نكند‪.‬‬
‫داشت‪ .‬مثل همیشه آراسته بود و كت و شلواری بهرنگ‬ ‫به او گوش كرد‪ ،‬و فقط بسنده كرد كه بگوید هنوز هیچ‬
‫خاكستری تیره‪ ،‬كراواتی با خطهای نازك و پالتو كشمیر‬ ‫تاریخی برای رفتن تعیین نشده است‪ .‬ولی با هیجان بسیار از‬
‫سرمهای به تن داشت‪ .‬چون همیشه كاملا استوار ایستاده‬ ‫او سپاسگزاری كرد كه در آن روزهای دشوار‪ ،‬آنقدر كوشش‬
‫كرده است‪ .‬باهری میپنداشت كه هنوز امیدی هست‪.‬‬
‫بود و حالت یك ورزشكار را داشت‪.‬‬ ‫شاه آنگاه ایستاده‪ ،‬فنجانی چای نوشید‪ .‬او در روزهای‬
‫شهبانو‪ ،‬اگر امید اندكی به بازگشت داشت‪ ،‬تردید نداشت‬ ‫آخر‪ ،‬زیاد چای مینوشید‪ .‬سپس رئیس كل تشریفات‪ ،‬و‬
‫كه این‪ ،‬آخرین نقشآفرینی رسمیاش در كنار همسر خویش‬ ‫منوچهر صانعی‪ ،‬رئیس تشریفات كشیك را فراخواند و گفت‪:‬‬
‫است‪ .‬نقشی كه همه دنیا در انتظار و شاهدش بود‪ ،‬و در‬
‫تاریخ ثبت شد‪ .‬او صحنه خروج خود را از كشور‪ ،‬بهخوبی‪،‬‬ ‫«برویم»‪.‬‬
‫بسیار آراسته با مانتویی بهرنگ بژ با یقه پوست‪ ،‬كلاه و‬ ‫كاخ‪ ،‬تقریباً تهی بود‪ .‬بسیاری از درباریان دیگر آنجا‬
‫چكمههای چرم درخشان كه او را از سرما حفظ میكرد‪،‬‬ ‫نمیآمدند‪ .‬خدمتگزاران كه شمارشان زیاد بود‪ ،‬قضیه را‬
‫فهمیده بودند‪ .‬اما هیچ كس تا آخرین لحظه‪ ،‬باور نمیكرد‪.‬‬
‫ایفا كرد‪.‬‬
‫با آن كه كوشیده بودند آن رویداد را از بیم تظاهرات‬ ‫همه لرزیده بودند و خشكشان زده بود‪.‬‬
‫هواداران شاه محرمانه نگهدارند‪ ،‬گروه كوچكی از مقامات‬ ‫«ژانین دولتشاهی»‪ ،‬كتابدار كاخ حكایت كرده است كه‬
‫رسمی در انتظار خروج زوج سلطنتی بودند‪ :‬جواد سعید‪،‬‬ ‫همه آنجا بودند‪ .‬مقامات اداری كاخ‪ ،‬پیشخدمتها‪ ،‬محافظین‬
‫رئیس مجلس شورا كه بهزودی ازجمله بهدلیل حضورش‬ ‫شخصی و خلاصه همه كاركنان‪ .‬اندكی انتظار شهبانو را‬
‫در آنجا‪ ،‬اعدام شد‪ ،‬علیقلی اردلان‪ ،‬وزیر دربار‪ ،‬فرماندهان‬ ‫كشیدند‪« ،‬همه میگریستند و گاه با صدای بلند‪ ،‬برخی‬
‫بلندپایه ارتش‪ ،‬محمد سجادی رئیس هشتادساله مجلس سنا‬
‫نیامده بود‪ .‬شاید به همین دلیل‪ ،‬پس از پیروزی انقلاب‪ ،‬جان‬ ‫بهآرامی و برخی با گلوی گرفته سخن میگفتند‪».‬‬
‫سالم بهدر برد‪ .‬هیچ وزیر یا دیپلمات خارجی حضور نداشت‪.‬‬ ‫شاه و شهبانو‪ ،‬دستهای حاضران را میفشردند و بدرود‬
‫همه در انتظار نخستوزیر بودند‪ .‬بختیار پس از آن كه‬ ‫میگفتند‪ .‬شاه‪ ،‬خسته بهنظر میرسید‪ .‬هنوز به او التماس‬
‫زوج سلطنتی را پانزده دقیقه منتظر گذاشت‪ ،‬با هلیكوپتر‬ ‫میشد نرود‪ .‬برای آن كه برخی از آنان را آرام كند‪ ،‬میگفت‪:‬‬
‫آمد‪ .‬پانزده دقیقهای كه برای شاه كه شتاب داشت كار تمام‬
‫شود‪ ،‬و ناچار برای گذراندن وقت به گفتگوهای بیهوده‬ ‫برمیگردم‪.‬‬
‫بپردازد‪ ،‬پایان نیافتنی مینمود‪ .‬بهویژه كه وانمود میكرد به‬ ‫گروه كوچكی‪ ،‬بی هیچ نظم و ترتیب‪ ،‬زوج سلطنتی را تا پای‬
‫هلیكوپتر همراهی كردند‪ .‬این همه‪ ،‬نیمساعتی بهدرازا كشید‪.‬‬
‫بیادبی نخستوزیرش بیاعتناست‪.‬‬ ‫بی تردید‪ ،‬بهدلایل امنیتی‪ ،‬شاه و شهبانو‪ ،‬به دو هلیكوپتر‬
‫پس از آمدن بختیار‪ ،‬شاه چند دقیقهای او را در تالار آشیانه‬ ‫جداگانه سوار شدند‪ .‬شاه‪ ،‬اصلان افشار و سرهنگ جهانبینی‬
‫بهحضور پذیرفت و توصیههایی چند به او كرد‪ .‬بعدها شاه‬ ‫افسر گارد را بههمراه داشت‪ .‬دكتر لیوسا پیرنیا پزشك‬
‫خانوادگی و سرهنگ نویسی همراه شهبانو بودند‪ .‬گروه‬
‫به من گفت كه بهویژه به بختیار سفارش كرده بود‬