Page 13 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۲۷ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌‌1‌3‬شماره‌‪18۹3‬‬
‫جمعه ‪ 1‬تا پنجشنبه ‪ ۷‬سپتامبر ‪۲0۲۳‬‬

‫یادداشتی بر یادداشت جناب دكتر سیروس آموزگار‬ ‫مراقب امنیت كسانی كه به او خدمت كرده و در‬
‫كشور مانده بودند‪ ،‬باشد‪.‬‬
‫شاهنشاه رسیدند و به ایشان التماس كردند كه از ایران نرود‪.‬‬ ‫ابراز توجه و دقت جناب دكتر سیروس آموزگار نسبت به‬
‫مرحوم شاپور بختیار تنها مرد سیاسی بود كه (بهر دلیل) نخست‬ ‫قسمتهایی از ترجمه كتاب اخیر من كه در كیهان نقل میشود‪،‬‬ ‫فرماندهان نظامی حاضر‪ ،‬بر پلههای آشیانه سلطنتی‬
‫وزیری را با شرط رفتن شاه از ایران پذیرفت‪ .‬جریان حوادث و‬ ‫بهصف ایستاده بودند و پیش آمدند كه دستش را ببوسند‪.‬‬
‫تاریخ نشان داد كه كسانی كه ایشان را به ریاست دولت رساندند‬ ‫موجب كمال امتنان است و نشانه لطف ایشان‪.‬‬ ‫تیمسار بدرهای‪ ،‬لُر تنومندی كه قدش به یك متر و نود سانتیمتر‬
‫و خود ایشان‪ ،‬اشتباه میكردند‪ .‬اگر شاه مانده بود ایران به این روز‬ ‫در مورد یادداشت ایشان یادآوری نكات زیر ضروری است‪:‬‬ ‫میرسید و تازگی‪ ،‬پس از سالها فرماندهی گارد شاهنشاهی‪،‬‬
‫نمیافتاد و این حمام خون براه نمیافتاد و سه میلیون ایرانی ناچار‬ ‫پیرامون مذاكرات مرحوم دكتر شاپور بختیار برای مراسم معرفی‬ ‫به فرماندهی نیروی زمینی منصوب شده بود‪ ،‬به شكلی كه‬
‫به جلای وطن نمیشدند‪ .‬نظم برقرار میشد و اصلاحات و حتی‬ ‫وزیرانشان به حضور شاهنشاه دهها كتاب و مقاله و خاطره وجود‬ ‫در میان ایلات نشانه وفاداری بود‪ ،‬بهزانو نشست تا زانوی‬
‫تغییرات بنیادی لازم صورت میگرفت و تاریخ به مسیر دیگری‬ ‫دارد كه مؤید نوشته جناب سیروس آموزگار نیست‪ .‬طبیعی است‬ ‫شاه را ببوسد‪ .‬شاه‪ ،‬كه عینكش را در دست چپ خود‬
‫اكنون كه پس از سالها ایشان خاطره خود را انتشار دادهاند باید به‬ ‫داشت‪ ،‬خم شد تا با دست راست او را بلند كند‪ .‬بدرهای به‬
‫میرفت‪.‬‬ ‫آن نیز توجه كرد‪ .‬تصویر مرحوم دكتر بختیار در پشت میز نخست‬ ‫او گفت‪« :‬اعلیحضرت‪ ،‬ما را رها نكنید‪ ».‬شاه به او نگریست‪.‬‬
‫مرحوم بختیار این حق را نداشت كه بخواهد شاه از ایران برود‬ ‫وزیری با عكس بزرگ مرحوم دكتر مصدق به جای تمثال رسمی‬ ‫چیزی نگفت‪ .‬دست تیمسار را برای مدتی در دست خود‬
‫و سپس افتخار كند كه «شاه را بیرون كردم»‪ .‬ما هم این حق‬ ‫شاهنشاه به چاپ رسیده‪ .‬شاید جنبه استثنائی داشته است و برای‬ ‫نگهداشت‪ ،‬و سپس به سوی نفر بعد رفت‪ .‬همه میگریستند‪.‬‬
‫را نداشتیم كه خلاف آن را بخواهیم‪ .‬اگر ایشان موفق میشدند‬ ‫مراسم احترام نظامی انجام نشد‪ .‬موقعیت مناسب نبود‪.‬‬
‫تاریخ حق را به ایشان میداد‪ .‬متأسفانه تاریخ حق را به كسانی‬ ‫موردی خاص بوده ولی قطعا بزودی انتشار خواهد یافت‪.‬‬ ‫بر اساس سنت اسلامی‪ ،‬زوج سلطنتی را از زیر قرآن‬
‫داد كه مخالف رفتن شاه بودند‪ .‬و ای كاش ما اشتباه كرده بودیم‬ ‫بههرحال در چاپ دوم ترجمه فارسی كتابم كه در آیندهای‬ ‫رد كردند‪ .‬شاه و شهبانو‪ ،‬سوار بر هواپیمای سلطنتی‪ ،‬یك‬
‫و ایران ویران نمیشد و مرحوم بختیار توفیق مییافت‪ .‬ولی در‬ ‫نزدیك انتشار خواهد یافت‪ ،‬به هر دو نظر اشاره خواهم كرد‪ .‬و‬
‫آن روز نجات ایران بدون شاه‪ ،‬بدون ارتش‪ ،‬بدون تأیید جناح‬ ‫اما تمام اسناد و مدارك مربوط به این دوره كوتاه موجود است‬ ‫بوئینگ ‪ ۷۰۷‬سفید و آبی كه «شاهین» نام داشت‪ ،‬شدند‪.‬‬
‫معتدل روحانیت غیر ممكن بود و سیاستهای خارجی كه بر خروج‬ ‫كه هر نوع بحث و مجادلهای را بیفایده میكند و در آیندهای نه‬ ‫شاه‪ ،‬نخست وزیر خود را دیگر بار به درون هواپیما‬
‫شاه تأكید داشتند‪ ،‬نجات ایران را نمیخواستند‪ ،‬زبونی ایران را‬ ‫چندان دور (اوائل سال ‪ )۲۰۰۶‬بطور كامل انتشار خواهد یافت كه‬ ‫احضار كرد‪ .‬باز هم برایش آرزوی پیروزی كرد و بهصدای‬

‫میخواستند كه به آن رسیدند‪.‬‬ ‫امیدوارم توجه جناب دكتر سیروس آموزگار را جلب كند‪.‬‬ ‫بلندگفت‪« :‬ایران را به شما و شما را به خدا میسپارم‪».‬‬
‫در مقام مقایسه با این جریان سیاسی و تاریخی جزئیاتی‬ ‫بوسیدن یا نبوسیدن دست اعلیحضرت به هنگام معرفی دولت‬ ‫بختیار كه چند لحظه پیش در برابر دوربینها خود را بی‬
‫چون مراسم معرفی فاقد اهمیت است‪ .‬دشمنی و كینه مرحوم‬ ‫بختیار‪،‬یا نگاه داشتن یا برداشتن تمثال ایشان در دفتر نخست وزیر‪،‬‬ ‫تفاوت و سرد نشان داده بود‪ ،‬تحت تأثیر قرار گرفت‪ ،‬تعظیم‬
‫بختیار (كه خود برای آن دلایلی داشت) با شاه پنهان نبود و حتی‬ ‫البته فاقد اهمیت نیست و نشان دهنده رویه یا روحیهای است‪.‬‬ ‫كرد و دست شاه را بوسید‪ .‬اما هنگامی كه به نخست وزیری‬
‫نزدیكترین نزدیكان اعلیحضرت به آن واقف بودند (به خاطرات‬ ‫بازگشت به نمایندگان مطبوعات بینالمللی گفت‪« :‬شاه را‬
‫شاهپور غلامرضا مراجعه كنید‪ ،‬صفحات ‪ ۲8۴‬ــ ‪ ۲۹۰‬و ‪ .)۲۹۱‬شاه‬ ‫اما در روند كلی تاریخ اهمیت زیادی ندارد‪.‬‬
‫نیز به بختیار اعتماد نداشت و متأسفانه نظر دوستان خارجی‬ ‫بیش از یك ربع قرن از انقلاب اسلامی و نزدیك بیست و پنج‬ ‫بیرون كردم‪».‬‬
‫(ملك حسن دوم‪ ،‬انورسادات‪ ،‬ملك حسین) و دوستداران ایرانی‬ ‫سال از درگذشت محمدرضا پهلوی میگذرد‪ .‬اكنون دیگر هنگام‬
‫خود را نپذیرفت و رفت‪ .‬آن نیز دلایلی داشت كه همه كم و بیش‬ ‫سفری كه انجام نشد‬
‫میدانند تصور میكنم در این جریان‪ ،‬تنها مساله مهم همین باشد‪.‬‬ ‫قضاوت تاریخی و مستند و بدور از حب و بغض فرارسیده‪.‬‬ ‫مقصد «اسوان» در مصر بود‪ .‬اما آنجا قرار بود یك توقفگاه‬
‫از اشاره جناب دكتر آموزگار به یك مسأله كوچك خصوصی‬ ‫در آن ماههای آخر كسان بسیاری بودند كه برای ماندن شاه در‬ ‫موقت باشد‪ .‬ویلیام سالیوان سفیر ایالات متحده آمریكا در‬
‫ممنونم‪ .‬طی شش روزی كه به دستور مرحوم شاپور بختیار میهمان‬ ‫ایران فعالیت میكردند و حضور ایشان را ضامن استمرار حكومت‬ ‫آخر دسامبر ــ یا اول ژانویه ــ دعوتنامه رسمی دولت خود‬
‫ساواك در جمشیدیه بودم‪ ،‬دوست و همكار عزیزم دكتر محمدرضا‬ ‫و مصلحت كشور میدانستند‪ .‬مرحوم دكتر غلامحسین صدیقی و‬ ‫را برای اقامت خصوصی در آمریكا به شاه تسلیم كرده بود‪.‬‬
‫اطمینان با آقای دكتر آموزگار در این باره مذاكره كرد‪ .‬ایشان به من‬ ‫مرحوم مظفر بقائی هر دو از این گروه بودند و شرط قبول ریاست‬ ‫این‪ ،‬البته برای اطمینان بخشیدن به او و شتاب دادن به‬
‫اظهار محبت فراوان كردند كه فراموش نمیكنم‪ .‬اما این شش روز‬ ‫دولت از جانب هر دو همین بود‪ .‬آقایان اردشیر زاهدی و امیر‬ ‫انجام تداركات سفر او بود‪ .‬شاه تصمیم گرفت برای دو ماه‬
‫در مقام مقایسه با شهادت دهها هزار تن بیگناه و رنجهای ایرانیان‬ ‫اصلان افشار‪ ،‬دكتر محمد باهری‪ ،‬شادروان دكتر قاسم معتمدی‪،‬‬ ‫به آمریكا برود‪ .‬تنها همراه او قرار بود اصلان افشار باشد‬
‫بسیاری دیگر و نیز خود من در این جبهه فعالیت میكردیم‪.‬‬ ‫كه پیشتر سفیر ایران در واشنگتن بود‪ .‬تشریفات دربار حتی‬
‫و سرنوشت شوم خود بختیار حتی استحقاق ذكر ندارد‪.‬‬ ‫اكثریت نزدیك به اتفاق افسران ارتش شاهنشاهی و فرماندهان‬ ‫چند هدیه نیز تهیه كرده و فرستاده بود كه به این و آن‬
‫با درود فراوان‬ ‫نیروهای مسلح (به جز دو یا سه مورد كه یا اشتباه میكردند یا‬ ‫داده شود‪ .‬شاه‪ ،‬بالاخره پی برده بود كه سراسر این ماجرا از‬
‫خیانت) با رفتن شاه از ایران مخالف بودند‪ .‬و نیز اقلا سه تن از‬ ‫سوی واشنگتن رهبری شده‪ ،‬ولی همچنان مطمئن به استعداد‬
‫دكتر هوشنگ نهاوندی‬ ‫مراجع تقلید آقایان خوئی‪ ،‬شریعتمداری و خوانساری و بسیاری از‬ ‫خود در قانع كردن دیگران بود و با داشتن دوستان بسیار‬
‫روحانیون برجسته كه بیست تن از آنان در آخرین روزها به حضور‬ ‫در آمریكا‪ ،‬میپنداشت كه میتواند وضع را دگرگون كند‪.‬‬
‫او میخواست اهمیت ایران برای جهان آزاد و آمریكا‪ ،‬نقش‬
‫انورسادات پیش آمد‪ .‬دانسته شد كه جرالد فورد‪ ،‬رئیس‬ ‫آرامش بهاستراحت بپردازد و كارهای خود را پیگیرد‪.‬‬ ‫محوری آن در ثبات منطقه و خطر افتادن كشورش به دست‬
‫جمهوری پیشین و دوست دیگر آمریكایی او نیز در‬ ‫این برنامهریزی‪ ،‬مناسب احوال شاه بود‪ .‬همچنین‪،‬‬ ‫بنیادگرایان اسلامی را برای رئیس جمهوری‪ ،‬سناتورها‪ ،‬اعضای‬
‫آنجاست‪ .‬محمدرضاشاه امیدوار شد كه شاید بتواند با سود‬ ‫آخرین تلاش او نیز بهحساب میآمد‪ .‬بختیار میبایست‬ ‫شورای امنیت ملی‪ ،‬محافل اقتصادی و همچنین به مسؤولان‬
‫جستن از روابط خود با او‪ ،‬كاری كند‪ .‬واكنش انورسادات‬ ‫چند هفتهای دوام آورد‪ ،‬اما بهراستی آشكار نبود كه بتواند‪.‬‬
‫به ورود فوری شاه‪ ،‬رفتار مردی قدرشناس‪ ،‬دوست و برادر‬ ‫پس از گردهمایی «گوادولوپ» لحن غربیان یكباره دگرگون‬ ‫«سیا» توضیح دهد‪.‬‬
‫بود‪« .‬رئیس» گفت‪« :‬مصر هرگز یاری شاه را در زمان جنگ‬ ‫شد‪ .‬از نظر واشنگتن و همپیمانان انگلیسی و فرانسویاش‪،‬‬ ‫سفیر آمریكا به او اطمینان داده بود كه مقدمش به واشنگتن‬
‫محمدرضا پهلوی دیگر فقط یك رئیس كشور پیشین‪ ،‬و‬ ‫گرامی خواهد بود‪ .‬شاه میپنداشت یا وانمود میكرد كه با‬
‫‪ ،۱۹۷۳‬فراموش نمیكند‪».‬‬ ‫او همعقیده است‪ .‬در طول هفته دوم ژانویه‪ ،‬رئیس كل‬
‫===‬ ‫سرگردان بود‪.‬‬ ‫تشریفات و اردشیر زاهدی‪ ،‬به تدارك مقدمات سفر شتاب‬
‫آمریكاییها به تدارك برقراری روابط خود با حكومت‬ ‫دادند‪ .‬دیدارهایی در پنهان و بهسرعت برنامهریزی شد‪.‬‬
‫در هواپیما‪ ،‬شاه به عادت همیشگی‪ ،‬پشت فرمان نشست‪.‬‬ ‫اسلامی آینده میاندیشیدند‪ .‬ویلیام سالیوان بار دیگر به‬ ‫هواپیمای شاه قرار بود در پایگاه هوایی «آندروز» كه از‬
‫بهزاد معزی سرهنگ نیروی هوایی‪ ،‬بهعنوان كمك خلبان‪،‬‬ ‫دیدار شاه آمد‪ .‬به او گفت البته همواره میتواند به آمریكا‬ ‫واشنگتن دور نبود‪ ،‬بر زمین بنشیند‪ .‬بر اساس برنامه‪ ،‬شاه چند‬
‫یاریش كرد‪ .‬این‪ ،‬رفتار شگفتانگیز از سوی مردی بود كه در‬ ‫برود‪ ،‬ولی دیگر نمیشود بهگونه رسمی با كارتر دیدار كند‪.‬‬ ‫روزی در پایتخت آمریكا میماند‪ ،‬با كارتر در جریان یك ناهار‬
‫آستانه از پای درآمدن جسمی و روانی بهشمار میآمد‪ .‬یك‬ ‫گفت كه هواپیمای شاه باید شبانه در یك پایگاه گمنام‬ ‫یا شام دیدار و گفتگو میكرد‪ .‬و همچنین دیدارهای دیگری با‬
‫ساعت و نیم بعد‪ ،‬هواپیمای سلطنتی حریم هوایی ایران را‬ ‫نظامی در «مین» یا در «كارولینا»ی جنوبی بنشیند‪ ،‬سپس‬ ‫شخصیتهای با نفوذ انجام می داد‪ .‬پیشبینی شده بود كه سپس‬
‫ترك كرد و وارد آسمان عربستان سعودی شد‪ .‬در آن هنگام‬ ‫به پایگاه «تراویس» در كالیفرنیا برود و از آنجا با هلیكوپتر‪،‬‬ ‫شاه در اقامتگاه «والتر آننبرگ»‪ ،‬میلیاردر مالك یك امپراتوری‬
‫بود كه شاه به سالن خصوصی هواپیما بازگشت و گفت‪:‬‬ ‫به خانه دوست خود «آننبرگ»‪ .‬سولیوان حتی به ساعت خود‬ ‫مطبوعاتی‪ ،‬سفیر پیشین آمریكا در لندن و دوست دیرینهاش‪،‬‬
‫بسیار خستهام‪ .‬افشار پرسید‪« :‬اعلیحضرتا‪ ،‬پس چرا رنج‬ ‫نگریست و به شاه گفت كه رفتنش دیگر مسأله روز نیست‪،‬‬ ‫در «پالم اسپرینگ» اقامت گزیند‪ .‬در آنجا میتوانست در‬
‫راندن هواپیما را به خود دادید؟» شاه پاسخ داد‪« :‬به دلایل‬ ‫بلكه بحث ساعت است‪ .‬شاه‪ ،‬بسیار غمگین حتی احساس‬
‫امنیتی»‪ .‬او بیگمان به یاد رویدادی كه چند سال پیش از‬
‫آن برای سلطان حسن دوم پادشاه مراكش پیش آمده بود‬ ‫كرد به او توهین شده است‪.‬‬
‫(كه كوشیدند هواپیمایش را بربایند یا ساقط كنند) افتاده‬ ‫===‬

‫بود و میخواست هدایت هواپیمایش را در دست‬ ‫در این هنگام بود كه انتخاب توقف در مصر‪ ،‬نزد‬