Page 12 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۲۹ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌‌1‌2‬شماره‌‪‌18۹۵‬‬
‫جمعه ‪ ۲4‬تا ‪ ۳0‬شهریورماه ‪140۲‬خورشیدی‬

‫بازنشر‬ ‫شاه در جستجوی پناهگاه‬

‫آخرین روزها‬ ‫دوستان خارجی» كه از یاریهای شاه برخوردار شده بودند حاضر به‬
‫پایان‌سلطنت‌و‌‬ ‫پذیرفتن وی نبودند‬
‫درگذشت‌شاه‬
‫محمد رضاشاه هواپیمای اختصاصی خود را به تهران بازگرداند و گفت این‬
‫‌(‪)۳0‬‬ ‫هواپیما متعلق به نیروی هوایی ایران است‬

‫دكتر هوشنگ نهاوندی‬ ‫(تاریخ نشر در کیهان لندن‪ :‬از آذر ‪ ۱۳8۳‬تا شهریور ‪ - ۱۳8۴‬از شماره ‪ ۱۰۳۳‬تا ‪) ۱۰۷۱‬‬

‫اساس رویدادها و حوادث واقعی زندگی انسانها نوشته میشود‪.‬‬ ‫سر كلاس میرفت و هیچگاه كار تدریس را رها نكرد و بهمدد‬ ‫ترجمه فارسی كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت‬
‫همین سوابق دانشگاهی بود كه پس از مهاجرت به فرانسه ‪۱۷‬‬
‫برای نوشتن این كتاب‪ ،‬نویسنده از كمكهای بی دریغ و سخاوتمندانه‬ ‫شاه» نوشته دكتر هوشنگ نهاوندی از سوی شركت كتاب در‬
‫سال بهعنوان استاد در دانشگاه پاریس تدریس كرد‪.‬‬
‫اردشیر زاهدی‪ ،‬دكتر اصلان افشار‪ ،‬شجاعالدین شفا‪ ،‬پروفسور‬ ‫نهاوندی در سالهای ‪ ۱۳۵۰‬گروه بررسی مسایل ایران را بنیان‬ ‫لسآنجلس منتشر شده است‪.‬‬
‫گذاشت به امید آنكه پیشنهادات این گروه راهگشای اصلاحاتی در‬
‫عباس صفویان و دكتر داریوش شیروانی بهرهمند بوده است‪ .‬این‬ ‫بهروز صوراسرافیل و مریم سیحون مترجمان این كتاب‪ ،‬بهخوبی‬
‫ساختار آموزشی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی ایران شود‪.‬‬
‫شخصیتها كه در ماههای آخر سلطنت محمدرضاشاه تماس روزانه با‬ ‫نهاوندی برای جمع آوری مطالب كتاب پانصد صفحهای خود‪،‬‬ ‫از عهده برگرداندن آن از زبان فرانسه به فارسی برآمدهاند‪.‬‬
‫مختصری از حافظه معروفش و مقدار زیادی از یادداشتهای روزانه‬
‫او داشتند‪ ،‬اطلاعات‪ ،‬خاطرهها و بهیادماندههای خود را در اختیار‬ ‫دكتر نهاوندی در دوران سلطنت محمدرضاشاه پهلوی وزارت‬
‫یا شبانهاش سود جسته است‪.‬‬
‫نویسنده قرار دادهاند‪.‬نویسنده ضمناً از دكتر هادی هدایتی‪ ،‬دكتر‬ ‫كتاب از آغاز تا پایان‪ ،‬سرشار است از حوادث پرهیجان و اخبار‬ ‫آبادانی و مسكن و علوم و آموزش عالی و ریاست دانشگاههای‬
‫دست اول كه بیشتر اوقات نویسنده شخصاً درگیر آن بوده است‬
‫كاظم ودیعی و بیژن خلیلی مدیر شركت كتاب سپاسگزاری كرده‬ ‫و به همین دلیل محتوای كتاب شبیه رمانهای جذابی است كه بر‬ ‫پهلوی و تهران را بهعهده داشت‪ .‬وی مدتی نیز رئیس دفتر‬

‫است‪ .‬كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت شاه» دارای‬ ‫ماه حقوقی را كه به او بدهكار بود‪ ،‬گرفته بود‪ .‬رقم اندكی‬ ‫علیاحضرت شهبانو و چندی رئیس هیأت مدیره انجمن آثار ملی‬
‫بود‪ .‬بقیه نیز جیب هایشان را خالی كردند‪ .‬خوشبختانه‬
‫‪ ۱۵‬فصل است و با یك پینوشت كوتاه و احساسی بهپایان میرسد‪.‬‬ ‫بهبهانیان‪ ،‬مدیر اموال و حسابداری خصوصی زوج سلطنتی‬ ‫بود‪ .‬اما در تمام این سالها وی بیشتر با محافل روشنفكری‪ ،‬علمی‬
‫وارد مراكش شده بود و دلارهای كوچك و بزرگ داشت‪ .‬بنا‬
‫كیهان بخشهایی از این كتاب را با موافقت نویسنده و ناشر‪ ،‬از این‬ ‫براین ریال ها را با دلار عوض كردند‪ .‬بهبهانیان به سراغ معزی‬ ‫و دانشگاهی نشست و برخاست داشت تا با دولتیان‪ .‬نهاوندی در‬
‫و كاركنان هواپیما رفت و به نسبت درجهشان‪ ،‬پاكتی از سوی‬
‫شماره بهچاپ میرساند‪.‬‬ ‫دوران ریاستش بر دانشگاههای پهلوی و تهران هفتهای چند ساعت‬
‫شاه به هریك آنان داد‪.‬‬
‫كارمندان هواپیما را به حضور پذیرفت‪ ،‬همه اشك میریختند‪.‬‬ ‫شاه سپس از اصلان افشار خواست از مراكشیها‪ ،‬اجازه پرواز‬ ‫در همان شامگاه ‪ ۱۱‬فوریه‪ ،‬سه هواپیمای ترابری ‪C۱۳۰‬‬
‫شاه دستخوش احساسات و با اندوه به آنان بدرود گفت‪.‬‬ ‫دیرهنگام شبانه را برای هواپیما بگیرد‪ ،‬كه هنگامی كه هواپیما‬ ‫كه رسما دانسته نشد سوریهای یا لیبیایی بودند‪ ،‬در فرودگاه‬
‫معزی بر زانو نشست‪ ،‬دستهای شاه را در دستهای خودگرفت‬ ‫و سرنشینانش وارد تهران می شوند‪ ،‬اگر پرس و جویی شد‪،‬‬ ‫تهران به زمین نشستند و چند صد رزمنده فلسطینی را پیاده‬
‫بتوانند بگویند بی اجازه شا ه و شبانه مراكش را ترك كردهاند‪.‬‬ ‫كردند كه به نابود كردن نهایی رژیم شاهنشاهی یاری رسانند‪.‬‬
‫و گفت‪« :‬اعلیحضرتا‪ ،‬انتقامتان را خواهم گرفت!!»‬ ‫شاه هشت شب‪ ،‬معزی ‪،‬كمك خلبان‪ ،‬مهندس مكانیك و‬ ‫در حدود ساعت نه ونیم شب‪ ،‬در حالی كه غارتگری ها آغاز‬
‫در بازگشت‪ ،‬از آنان بازجویی شد‪ ،‬ولی ناراحت شان‬ ‫شده بود‪ ،‬یك ملای بیریش و ساده كه تا آن زمان مردم او را‬
‫نكردند‪ .‬سرنوشت شگفت آور آن است كه همان معزی‪ ،‬بنی‬ ‫نمیشناختند و به نام حجت الاسلام رفسنجانی معرفی شد‪ ،‬از‬
‫صدر نخستین رئیس جمهوری اسلامی را با همان هواپیما به‬
‫تبعیدگاهش‪ ،‬پاریس برد و سپس به مخالفان ماركسیست‬ ‫تلویزیون اعلام كرد خمینی رهبر ایران است‪.‬‬
‫درمراكش‬
‫اسلامی ضد رژیم تهران پیوست‪.‬‬
‫در روزهای نخست پس از اعلام حكومت تازه‪ ،‬همه‬ ‫در مراكش این رویدادها به وسیله زوج سلطنتی و‬
‫كشورهای دنیا‪ ،‬و طبیعتا ایالات متحده آمریكا آن را به‬ ‫پیرامونیان برچند رادیو و تلویزیون دنبال میشد‪ .‬دیگر هیچ‬
‫رسمیت شناختند‪ .‬به چشم آنان محمدرضا پهلوی‪ ،‬شاهی بود‬ ‫ارتباط مستقیمی با ایران وجود نداشت‪ .‬فضای اقامتگاه‪،‬‬
‫سرشار از بهت‪ ،‬اندوه و پشیمانی بود‪ .‬شاه كه بیش از پیش‬
‫سرنگون شده‪ ،‬در تبعید و سربار آنان‪.‬‬ ‫غایب از دنیای پیرامون خویش به نظر می رسید‪ ،‬در حالتی‬
‫هنگامی كه به مراكش رسید‪ ،‬به او گفته شده بود كه فقط‬ ‫شگفت انگیز به سر میبرد‪ .‬ولی دست كم دیگر میدانست‬
‫چند روز میتواند آنجا بماند‪ ،‬و حالا راه خروج را به او نشان‬ ‫كه همه چیز پایان یافته است‪ .‬دریافته بود از نظرگاه تاریخ‪،‬‬

‫میدادند‪ .‬ولی به كجا میتوانست برود؟‬ ‫او آخرین شاهنشاه ایران خواهد بود‪.‬‬
‫خاندان سلطنتی ایران‪ ،‬دچار همان ناملایمات و آماج همان‬ ‫فردای آن روز‪۱۲ ،‬فوریه‪ ،‬نخستین چیزی كه شاه به آن‬
‫پست فطرتیهایی شدند كه «نیكولای دوم» و خانوادهاش‪،‬‬ ‫میاندیشید‪ ،‬وضع هواپیمای سلطنتی بود‪ .‬همیشه‪ ،‬این‬
‫پس از كنارهگیری تزار با آن روبرو شدند‪ .‬حتی اقوام نزدیك‬ ‫ریزبینی او شگفتی بر میانگیخت‪ .‬او گفت‪« :‬این هواپیما از‬
‫انگلیسی و دانماركی تزار و متحدین مورد علاقهاش‪ ،‬فرانسویها‪،‬‬
‫حق پناهندگی را از او دریغ كردند‪ .‬شاه كه بی سرو صدا‪،‬‬ ‫آن ما نیست و باید آن را به تهران بازگردانیم‪».‬‬
‫همه سران دنیا را به هنگام تبعیدشان یاری كرده بود‪ ،‬هیچ‬ ‫برخی به او گفتند این هواپیمای شخصی اوست و باید‬
‫نگهش دارد‪ .‬با خشم پاسخ داد‪« :‬این هواپیمای نیروی هوایی‬
‫كس را نیافت كه خودش را بپذیرد‪.‬‬ ‫ایران است‪ ».‬پیرامونیان توجه كردندكه او عبارت هواپیمای‬
‫محمد رضاشاه میخواست اقامت خود را در مراكش‪ ،‬چند‬ ‫سلطنتی را كه همواره‪ ،‬برحسب عادت استفاده میكرد‪ ،‬به‬
‫هفتهایبیشترادامهدهد‪.‬اماملكحسندومدرپشتظاهری‬ ‫كار نبرد و گفت‪ :‬باید برش گردانید‪.‬سپس شخصا از سرهنگ‬
‫بسیار مؤدب‪ ،‬بیش از پیش شتاب داشت كه شاه‪ ،‬كشورش را‬ ‫معزی كه از مدتها پیش خلبان او بود و همچنین ازكاركنان‬
‫ترك كند‪ .‬و مراكشی ها این را به پیرامونیان شاه می فهماندند‪.‬‬
‫اردشیر زاهدی كه اصلان افشار مدتی او را یاری میكرد‪،‬‬ ‫هواپیما سپاسگزاری كرد‪.‬‬
‫شبكه روابط خود را در دنیا به كارانداخت تا راه حلی بیابد‪.‬‬ ‫از اصلان افشار خواست به آنان مقادیرقابل توجهی پول‬
‫همزمان اصلان افشار كه حال مادرش بد شده و در حال مرگ‬ ‫به ریال‪ ،‬نه ارزهای خارجی بدهد‪ .‬به این ترتیب هنگامی‬
‫بود‪ ،‬ناگزیر شد برود و شاه یكی از نزدیكان صدیق خودرا‬ ‫كه به كشور باز میگشتند‪ ،‬اگر از آنان پیرامون پول می‬
‫از دست داد‪ .‬سویس عذرخواست‪ .‬پس از جریان «نوفل‬ ‫پرسیدند‪ ،‬میتوانستند بگویند كه از پیش با خود داشتهاند‪.‬‬
‫لوشاتو» شك نبود كه پاریس نیز درخواست پناهندگی شاه‬
‫ولی درمراكش‪ ،‬ریال از كجا میآوردند؟‬
‫را رد میكند‪ ،‬و خیلی زود همین طورهم شد‪ .‬با آن كه‬ ‫اصلان افشار پیش از ترك تهران از حسابدار دربار‪ ،‬دوازده‬