Page 12 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۵۰ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌‌1‌۲‬شماره‌‪‌1۹1۶‬‬
‫جمعه ‪ ۲۷‬بهمنماه تا ‪ ۳‬اسفندماه ‪140۲‬خورشیدی‬

‫حادثه پانزدهم خرداد و مذاكرات هیأت وزیران‬

‫علم‪ ،‬فرماندهی عملیات را بر عهده داشت و با خونسردی و قاطعیت شورش را مهار كرد‬

‫بازنشر‬ ‫شاه به فرماندهان نظامی و نیروی انتظامی دستور داده بود آنچه را علم میگوید اجرا كنند‬

‫(تاریخ نشر در کیهان لندن‪ :‬از بهمنماه ‪ ۱۳۸۰‬تا مهرماه ‪ - ۱۳۸۱‬از شماره ‪ ۸۹۲‬تا ‪)۹۲۳‬‬

‫سیاست و سیاستگذاری اقتصادی در ایران‬ ‫مقدمه‬
‫«بنیاد مطالعات ایران» هفتمین مجلد از مجموعه «توسعه و عمران ایران» را چاپ و منتشر كرد‪ .‬این مجلد به خاطرات و‬
‫( بخش ‪) ۳‬‬
‫خاطرات علینقی عالیخانی‬ ‫ملاحظات دكتر علینقی عالیخانی وزیر بازرگانی و رئیس دانشگاه تهران در دوران قبل از انقلاب اختصاص دارد‪.‬‬
‫ویراستار ‪ -‬دکتر غلامرضا افخمی‬ ‫ازین مجموعه‪ ،‬قبلا گفتگو با عبدالرضا انصاری (آب و برق خوزستان) گفتگو با اكبر اعتماد (برنامه انرژی اتمی ایران) گفتگو‬
‫با پرویز مینا (تحول صنعت نفت ایران) گفتگو با منوچهر گودرزی و خداداد فرمانفرمائیان و عبدالمجید مجیدی (برنامه ریزی‬
‫گفتم یا در جلسه بعد‪ ،‬ولی گفتم بههرحال ما به عنوان دولت‬ ‫عمرانی و تصمیم گیری سیاسی) گفتگو با محسن شیرازی (صنعت گاز ایران) گفتگو با باقر مستوفی (صنعت پتروشیمی ایران)‬
‫مسئولیم‪ ،‬برای اینكه نتوانستیم كاری بكنیم كه این اتفاقات‬
‫نیفتد‪ .‬چطور ممكن است كه كارهای بزرگ نتیجهاش این‬ ‫انتشار یافته كه گزیدههایی از هركدام را خوانندگان ما در صفحه «خاطرات و تاریخ» ملاحظه كردهاند‪.‬‬
‫بشود‪ .‬چون مسئول هستیم‪ ،‬پیشنهاد میكنم خسارت وارده‬ ‫غلامرضا افخمی كه آرشیو تاریخ شفاهی بنیاد مطالعات زیر نظر او قرار دارد در مقدمهای بر «سیاست و سیاستگذاری‬
‫به تمام كسانی كه آسیب دیدهاند را جبران بكنیم‪ .‬خیلی هم‬
‫تند صحبت كردم‪( .‬اتفاقاً تعجب كردم وقتی بعد دیدم كه‬ ‫اقتصادی در ایران» مینویسد‪:‬‬
‫در نظام جدید ایران آن صورتجلسه هیئت وزیران را چاپ‬ ‫«علینقی عالیخانی از ‪ ۱۳۴۱‬تا ‪ ۱۳۴۸‬یعنی بیشترین سالهای دهه چهل شمسی‪ ،‬مسئولیت سیاستگذاری و اجرای سیاستهای‬
‫و منتشر كردند) بعد باهری كه وزیر دادگستری بود هم در‬ ‫اقتصادی كشور را به عهده داشته است‪ .‬رابطه او با علم صمیمی‪ ،‬با منصور رسمی و با هویدا‪ ،‬اقلا در سالهای اول‪ ،‬دوستانه‬
‫همین زمینه صحبت كرد‪ ،‬مرحوم خوشبین‪ ،‬وزیر مشاور هم‬ ‫بود‪ ...‬شاه همواره پشتیبان عالیخانی و نظرات او بود اما در همان حال‪ ،‬شاه و هویدا هردو معتقد به اولویت رسالت دولت‬
‫در همین زمینه صحبت كرد‪ .‬چندین نفر دیگر خیلی آزادانه‬ ‫در توسعه اقتصادی بودند‪ ...‬تضاد میان نیازهای اقتصاد آزاد و الزامات سیاسی حكومت‪ ،‬تنش میآفرید و بر جلّو سیاسی اثر‬
‫حرف زدند‪ .‬بههرحال چندین نفر صحبت كردیم و علم آزادی‬
‫كامل میداد‪ .‬یعنی صحبتهای ما صحبتهای تندی بود‪ .‬بعد‬ ‫میگذاشت‪ .‬این تنشها متدرجا رابطه عالیخانی و هویدا را مشكل كرد و در نهایت منجر به استعفای عالیخانی شد‪».‬‬
‫هم پذیرفت و گفت خیلی خوب‪ ،‬خودتان بنشینید كمیسیون‬ ‫ازین كتاب بخشهائی را برگزیدهایم كه بهتدریج میخوانید‪ .‬طبق معمول كوشیدهایم مطالب را طوری تنظیم و تقسیم بندی‬
‫تشكیل بدهید و ببینید چه شكلی میشود یك راه حلی برای‬
‫كسانی كه خسارت دیدهاند پیدا كرد‪ .‬ولی میگویم آن حرفی‬ ‫كنیم كه هر شماره تا حدود امكان مطلب مستقلی باشد‪.‬‬
‫را كه من زدم كه من دولت را مسئول میدانم چون نمیبایست‬
‫یك همچین اتفاقی میافتاد برای اینكه اگر درست كار كرده‬ ‫سعودی‪ ،‬ناصر آن زمان‪ ،‬و غیره وحشت دارند‪ ،‬خواهناخواه‬ ‫= شاید سه ماه یا چهار ماه بعد از اینكه شما وزیر شدید‬
‫بودیم به چه دلیلی باید كسی در خیابان بریزد‪ ،‬یك همچین‬ ‫میآیند طرف ما‪ .‬احتیاج نداریم كه یك چنین خاری در برابر‬ ‫واقعه ‪ ۱۵‬خرداد رخ داد‪ .‬نخستوزیر در این واقعه نقش‬
‫حرفهایی را ابتدا به ساكن زدیم و هیچ اتفاقی هم نیفتاد‪ .‬آن‬ ‫خودمان ایجاد بكنیم‪ .‬بههرحال از من دعوت كرده بود كه به‬ ‫عمدهای را ایفا كرد‪ .‬یا حداقل‪ ،‬اینطور گفته میشد كه ایفا‬
‫موقع خیلی وضع فرق داشت‪ ،‬هیئت وزیران با هیئت وزیران‬ ‫وزارت خارجه بروم و بنابراین من صبح با او جلسه داشتم‪ .‬از‬ ‫كرد‪ .‬وقتی این اتفاق افتاد‪ ،‬آیا در كابینه مسئله مطرح شد و‬
‫چند سال بعد یا ده سال بعدش یك دنیای دیگری بود‪ .‬آن زمان‬ ‫آنجا كه برگشتم به وزارتخانه‪ ،‬از خیابان خیام‪ ،‬روبروی پارك‬
‫شهر‪ ،‬میگذشتم‪ .‬در آنجا دیدم كه جمعیتی در خیابان هستند‬ ‫راجع به آن صحبت شد كه چه باید كرد؟‬
‫نكات را جدی میگرفتیم و خیال میكردیم كه جدی است‪.‬‬ ‫و نمیتوانم بپیچم بروم جلوی وزارتخانه‪ .‬در ضمن صدای تیر‬ ‫ــ بله‪ ،‬از گوشه و كنار خبر میرسید كه تشنج در میان‬
‫شنیدم و چون نمیتوانستم با اتومبیل بروم جلوی وزارتخانه‬ ‫بازاریها و روحانیون و بزرگ مالكان هست‪ ،‬و همچنین جبهه‬
‫كمیسیونیبرایرسیدگی‬ ‫همانجا پیاده شدم و از در پشت وزارتخانه در را باز كردند‬ ‫ملیهمباایناصلاحاتمخالفبود‪.‬درهیئتوزیرانصحبت‬
‫در این جلسه علم گفت كه یك كمیسیون تشكیل بدهید از‬ ‫و من رفتم تو‪ .‬بعد صدای تیر بیشتر شد و تازه فهمیدم كه‬ ‫خاصی نمیشد مگر اینكه موردی پیش بیاید كه اشارهای بشود‪.‬‬
‫وزیر كشور دكتر پیراسته‪ ،‬وزیر دادگستری باهری‪ ،‬و عالیخانی‬ ‫اتفاق وسیعتری در شهر میافتد‪ .‬از پنجره وزارت اقتصاد به‬ ‫در یك مورد خاطرم هست علم گفت كه در قم چند نفر از‬
‫و ما هم فوری جلسهای تشكیل دادیم‪ .‬اول گفتیم كه چون‬ ‫خوبی میدیدم كه در پارك شهر ریختند و كتابخانه پارك شهر‬ ‫این طلبهها تظاهراتی كرده بودند‪ ،‬ولی توی سرشان زدم‪ .‬و‬
‫خودمان نمیرسیم ببینیم كه چه اتفاقی افتاده و چه كسانی‬ ‫را آتش زدند‪ .‬جریانی كه من هم مثل بسیاری كسان دیگر‬ ‫به یك طلبهای كه كشته شده بود اشاره كرد‪ .‬همچین چیزی‪،‬‬
‫خسارت دیدهاند و چقدر دیدهاند‪ ،‬بیائیم و نمایندهای از‬ ‫دیدم‪ .‬بعد از ظهر آن روز ما جلسه هیئت وزیران داشتیم‪ .‬البته‬ ‫یعنی در همین حد یك اشاره خیلی كلی كرد‪ .‬خارج از اینها‬
‫طرف خودمان معرفی بكنیم كه كارها را آن سه نماینده انجام‬ ‫پیش از ظهر من با علم تماس گرفتم‪ .‬علم فوقالعاده خونسرد‬ ‫مطلقاً آمادگی ذهنی نداشتیم كه خبری میشود‪ .‬علم هم به‬
‫بود‪ .‬گفتم كه من با اجازه او مایل هستم به تدریج كارمندان‬ ‫روی خودش نمیآورد‪ .‬تنها چیزی كه ما شنیده بودیم این بود‬
‫بدهند‪ ،‬و بعد در یك جلسهای كل كار را به اطلاع‬ ‫را بفرستم خانهشان‪ .‬چون با آن وضعی كه در شهر هست‬ ‫كه فارس هم شلوغ شده و آنجا هم خانها شروع كردهاند به‬
‫مصلحت نیست در وزارتخانه بمانند‪ .‬او هم قبول كرد‪ .‬به‬ ‫یاغیگری‪ .‬اطلاعات ما در همین حد بود‪ .‬درنتیجه من میتوانم‬
‫تدریج‪ ،‬اول خانمها و سالمندان‪ ،‬و بعد تمام كارمندان را مرخص‬ ‫به شما بگویم آن روزی كه ‪ ۱5‬خرداد بود خود علم آمادگی‬
‫كردیم‪ .‬بعد خودم رفتم منزل‪ .‬بعد از ظهر جلسه هیئت وزیران‬ ‫كامل داشت؛روزهابودكهاوداشتكارمیكرد؛ولی چیزیبه‬
‫داشتیم‪ .‬تازه دیدم كه نزدیك نخستوزیری هم تانك در خیابان‬ ‫ما نگفته بود‪ .‬خیلی مرد تودار و خونسردی بود‪ .‬پیش خودش‬
‫پهلوی گذاشتهاند‪ .‬یك تعداد سرباز در خیابانها هست و یك‬ ‫فكر میكرد كه اگر اتفاقی میافتد‪ ،‬دلیلی ندارد كه بیجهت‬
‫حالت اضطراری و حكومت نظامی هم اعلان كردهاند‪ .‬ولی در‬
‫جلسه هیئت وزیران كه رفتیم علم فوقالعاده آرام‪ ،‬خندان و‬ ‫یك حالت ترس و نگرانی در بقیه ایجاد بكند‪.‬‬
‫شوختر از همیشه بود‪،‬و رفتارش نشان میداد كه آدمی است‬ ‫من خوب به خاطر دارم كه عباس آرام وزیر خارجه وقت كه‬
‫بسیار مردخوبیبود‪،‬ازمندعوتكردهبودكهبرومبهوزارت‬
‫كه در یك مرحله بحرانی اهل تسلط بر جریانات است‪.‬‬ ‫خارجه چون میخواستند با انگلیسها مذاكراتی درباره بحرین‬
‫ولی‪ ،‬خوب‪ ،‬برای من و طرز فكر من‪ ،‬این حوادث فوقالعاده‬ ‫بكنند‪ .‬او به من گفت با آشنایی كه درباره خلیج فارس داری‬
‫ناراحتكننده بود و فكر میكردم چطور در كشوری كه چنین‬ ‫دلم میخواهد تو هم با من باشی‪ .‬من البته با آرام در مورد‬
‫اصلاحاتی میكنند یك عده در خیابان میریزند و كار به اینجا‬ ‫بحرین بارها صحبت كرده بودم و شدیداً معتقد بودم باید ما‬
‫میرسد‪ .‬این بود كه در هیئت وزیران گفتم كه من نمیدانم‬ ‫از ادعای خودمان صرفنظر بكنیم برای اینكه خیلی مهمتر است‬
‫ریشه این امر كجاست و خبر ندارم‪ .‬خاطرم نیست همان روز‬ ‫كه بتوانیم چیرگی بر همه خلیج فارس از جمله خود بحرین‬
‫داشته باشیم‪ .‬با پس گرفتن این ادعا‪ ،‬شیوخی كه از عربستان‬