Page 13 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۵۳ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‪‌‌‌1‌‌۳‬شماره‌‪1۹1۹‬‬
‫جمعه ‪ ۸‬تا پنجشنبه ‪ 14‬مارس ‪۲0۲4‬‬

‫او بود‪.‬‬ ‫(‪ )warne‬را در باره فعالیت اصل چهار در ایران خواندم‪.‬‬ ‫قضیه جان مولم‬
‫وارن رئیس اصل ‪ 4‬بود در ایران‪ .‬كتاب فوقالعاده جالبی‬ ‫=دهه قبل ازاین دورانی كه مورد بحث ماست‪ ،‬یعنی‬
‫= بچههای رضا شاهی و نسل پیش از آنها‬ ‫است‪ .‬او در این كتاب ذكر میكند كه برای برنامههای‬
‫بهداشتی خود نیازمند مهندس بهداشت بودند ولی متوجه‬ ‫دهه ‪ ۵۰‬میلادی‪ ،‬دوران ابتهاج بود‪ ،‬از نظر برنامههای‬
‫در آن هنگام ما نه تجربه در كار توسعه داشتیم و نه آدم‬ ‫شدند در این كشور هیچكس نشنیده كه یك حرفهای به‬ ‫اقتصادی مملكت‪ ،‬از نظر اندیشه كردن راجع به توسعه‬
‫كاركشته‪ ،‬اما نداشتن اطلاعات دلیل نمیشد كه به خودمان‬ ‫نام مهندسی بهداشت وجود دارد‪ .‬وارن مینویسد كه ما‬ ‫و غیره‪ .‬ابتهاج‪ ،‬حداقل در آن زمانی كه او كار میكرد‪،‬‬
‫متكی نباشیم‪ .‬این را نمی بایستی از ابتهاج توقع داشته‬ ‫گیر كرده بودیم برای مهندسی بهداشت چه كار بكنیم‪ .‬آیا‬ ‫به كارشناسان خارجی توجه داشت‪ .‬شاید به این دلیل‬
‫باشیم‪ .‬آنرا باید از نسل بعدی توقع داشته باشیم‪ .‬من نسل‬ ‫باید حتما امریكائی بیاوریم كه اینجا كار بكند؟ تا اینكه یك‬ ‫كه در داخل‪ ،‬منابع انسانی كافی وجود نداشت‪ .‬ولی از‬
‫خودمان را همیشه به عنوان بچههای رضا شاه میشناسم‪.‬‬ ‫روز یك جوانی آمد كه تحصیلات خود را در رشته مهندسی‬ ‫نظر فلسفی به نظرم میآید كه موضع او با حرفی كه‬
‫یعنی معتقدم كه ما در یك زمانی رفتیم به دبستان كه این‬ ‫بهداشت در امریكا كرده بود و خیلی خوب هم برای‬ ‫شما میزنید تعارض دارد‪ .‬ممكن است نظرتان را در این‬
‫مرد بزرگ در ما این روحیه را ایجاد كرد كه گمان داشتیم‬ ‫ما كار كرد و خیلی هم موفق شد‪ .‬اسمش بود جمشید‬
‫بزرگترین تاریخ دنیا مال كشور ما بوده و درخشانترین تمدن‬ ‫آموزگار‪ .‬وارن‪ ،‬البته‪ ،‬فوقالعاده از آموزگار تمجید میكند‪.‬‬ ‫زمینه بدهید؟‬
‫ما را داشتهایم‪ .‬درست یا غلط بودن این حرفها‪ ،‬مطلقا‬ ‫كاری كه او در آن مدت كرد گویا خیلی چشمگیر بود‪.‬‬ ‫ــ ابتهاج اصولا حرفش درست بود‪ .‬یعنی روبرو شده بود‬
‫مطرح نیست‪ .‬آن چیزی كه مهم است ایمان و اعتقادی بود‬ ‫ولی یك كشور بود با یك مهندس بهداشت به نام جمشید‬ ‫با اینكه اگر شما میخواهید یك راهسازی درست بكنید‪ ،‬در‬
‫كه ما به كشور و خودمان و به گذشتهمان داشتیم و فكر‬ ‫آموزگار‪ .‬این را حالا شما مقایسه بكنید به اینكه ده سال‬ ‫كشور مهندسینی كه بتوانند این كار را انجام بدهند ندارید و‬
‫میكردیم با آن گذشته درخشان دلیل ندارد كه نتوانیم آینده‬ ‫میبایست از خارج كسانی را بیاورید كه این كار را بكنند تا‬
‫شما یاد بگیرید و بعد بتوانید خودتان انجام بدهید‪ .‬یك مورد‬
‫از چپ‪ :‬جمشید آموزگار نخستوزیر‪ ،‬جعفر شریفامامی رئیس سنا‪ ،‬عبدالله ریاضی رئیس مجلس شورای ملی و‬ ‫خیلی معروفش مورد شركت انگلیسی جان مولم است كه به‬
‫سید حسن امامی امام جمع ٔه تهران‪ .‬اسفند ‪ ،۱۳۵۶‬شهر ری‪ ،‬مراسم یکصدمین سال تولد رضاشاه کبیر‬ ‫ایران آمده بود‪ .‬برای اولین بار در ایران متوجه شدند كه این‬
‫شركت لابراتوارهای كوچك در بیابان درست كرده و خاكها‬
‫درخشانی را درست بكنیم‪ .‬به صورت دیگری عرض بكنم‪،‬‬ ‫بعد شما در خود دانشگاه تهران و یا شاید در دانشگاههای‬ ‫و فشار خاك را اندازه گیری میكند و نوع سنگ ریزهای را‬
‫ما هیچوقت فكر نمیكردیم كه اروپائی چون صنعت دارد‪،‬‬ ‫دیگر مهندس بهداشت ترتیب میكردید‪ ،‬و مطمئن هستم‬ ‫كه میبایست به عنوان زیر ساخت جادهها بگذارند معین‬
‫درآمدش بالاتر است‪ ،‬ازما برتر است‪ .‬خودمان را برابر با هر‬ ‫كه امروز صدها یا هزارها مهندس بهداشت در داخل‬ ‫میكند چند سانتیمتر باید باشد‪ .‬مردم میخندیدند به این‬
‫كس میدانستیم‪ .‬این طرز فكر در نسل پیش از ما نبود‪.‬‬ ‫كشور هستند و كاری كردهاند كه مملكت ما امروز با تمام‬ ‫حرفها و این نوع برنامههائی كه ابتهاج داشت‪ .‬بعد ابتهاج‬
‫چون نسل پیش از ما نسلی بود كه تنها ارتش متحدالشكلش‬ ‫گرفتاریهائی كه دارد از نقطه نظر آب آشامیدنی از تركیه و‬ ‫مورد ایراد قرار میگرفت‪ ،‬آن چنان كه سرانجام ناچار شد‬
‫را قزاقهای روسی اداره میكردند‪ ،‬دستور را از فرماندهی‬ ‫بسیاری كشورهای دیگر خیلی جلوتر است‪ .‬چرا؟ به خاطر‬ ‫قسمتی از راههائی را كه میخواستند بسازند‪ ،‬بدهند به‬
‫نظامی روسیه در قفقاز در تفلیس می گرفتند‪ ،‬نه از ستاد‬ ‫اینكه حالا مهندس بهداشت را ما داریم كه میفهمد چه‬ ‫یكی از مهندسین ایرانی كه خیلی خوب صحبت میكرد و‬
‫باید بكند‪ .‬موقعی كه ابتهاج شروع كرد به این صحبتها‬ ‫جلب توجه همه را كرده بود‪ .‬خوب‪ ،‬جادهای كه ساختند‬
‫ارتش ایران‪ .‬یعنی اصولا ستاد ارتشی در كار نبود‪.‬‬ ‫ما هیچكدام از این امكانات را نداشتیم‪ .‬جلو كشیدن این‬ ‫هیچ خوب نبود‪ ،‬با تمام ادعایی كه میكردند‪ .‬بنابراین آنجا‬
‫حالا‪ ،‬با این همه بدبختی ها‪ ،‬یك اشخاص خدمتگزاری‬ ‫حرفها كه ابتهاج شیفته كارشناسان خارجی بود یك مقدار‬ ‫ابتهاج حق داشت‪ ،‬وكاری كه او كرد باعث شد كه بعداً‬
‫مثل ابتهاج و یا پیش از او داور‪ ،‬با روحیه مثبت و امكاناتی‬ ‫در واقع به خاطر واكنش بیربطی بود كه اشخاص نادان‬ ‫مهندسین ایرانی و شركتهای مقاطعه كاری ایرانی همان كار‬
‫كه در اختیار داشتند‪ ،‬آن چه توانستند كردند‪ ،‬ولی از آخر‬ ‫و یا متعصب از خود نشان میدادند برای ایراد گرفتن‬ ‫را خوب فرا بگیرند‪ ،‬و نه تنها در داخل ایران آن كار را اجرا‬
‫دهه ‪ 50‬و آغاز دهه ‪ 60‬میلادی كودكان دوره رضا شاهی‬ ‫بیجهت به ابتهاج‪ ،‬و یك مقدار هم خود ابتهاج بود كه‪،‬‬ ‫بكنند‪ ،‬بلكه در دهه ‪ 70‬به تدریج شركتهای بزرگ ساختمانی‬
‫به تدریج از دانشگاههای داخل و خارج بیرون آمدند و یك‬ ‫چون گرم شده بود‪ ،‬زیادهروی كرد‪ .‬همیشه همین طور‬ ‫ایران شروع كردند به كار كردن در منطقه خاورمیانه‪ .‬من‬
‫باره ریختند در بازار كار ایران و اصولا دانش فنی كشور را‬ ‫است‪ .‬وقتی كه انسان در یك راهی میافتد و به هیجان‬ ‫خودم میدانم یكی از آن شركتها در عربستان سعودی به‬
‫دگرگون كردند‪ .‬یعنی در آن ده سال‪ ،‬دهه ‪ ،60‬یك تغییر‬ ‫میآید‪ ،‬احیانا گزافه میگوید‪ .‬بخصوص آنكه ابتهاج مرد‬ ‫عنوان مهندس مشاور كار میكرد‪ .‬یعنی همان كاری را كه‬
‫كیفی خیلی اساسی در ایران رخ داد كه آن وقت همین‬ ‫بسیار بزرگ و خدمتگزار استثنایی در كشور بود‪ .‬وقتی‬ ‫جان مولم در دهه ‪ 50‬در ایران كرده بود ما در دهه ‪70‬‬
‫تغییر كیفی اساسی‪ ،‬با ریتم خیلی سریعتری‪ ،‬در دهه ‪70‬‬ ‫خودش را در برابر اشخاص مغرض میدید‪ ،‬او هم شاید‬ ‫در كشورهای دیگر میكردیم‪ .‬پس در این مورد ابتهاج‬
‫ادامه یافت‪ .‬من خودم از وزارت علوم خواهش كرده بودم‬ ‫كمی بیش از حد زیاده روی میكرد‪ .‬اما در اصل حق با‬ ‫كارش درست بود‪ .‬یا فرض بكنید در مورد سازمان آب و برق‬
‫خوزستان‪ ،‬وقتی آدم گزارش را میخواند خیلی ساده به نظر‬
‫كه برای من آمار متخصصان رشتههای مختلفی را كه‬ ‫میآید‪ .‬خوب‪ ،‬بله‪ ،‬باید این كار را میكردیم‪ .‬اما وقتی شما‬
‫هیچگونه اطلاعی ندارید و میخواهید از صفر شروع بكنید‪،‬‬
‫و یك گزارشی را با كمك خارجیهای با تجربه تهیه میكنید و‬
‫اجرا میكنید‪ ،‬این را باید آفرین گفت‪ .‬چند سال بعد‪ ،‬در آخر‬
‫دهه ‪ ،60‬یعنی حالا ده سال پس از اجرای برنامه ابتهاج‪،‬‬
‫وقتی من در بخش خصوصی بودم‪ ،‬همان كسی كه برنامه‬
‫خوزستان را اجرا كرد‪ ،‬آقای لیلینتال‪ ،‬با من تماس گرفت و‬
‫به من پیشنهاد كرد با هم شریك بشویم و كار بكنیم‪ .‬البته‬
‫من اصولا نمیخواستم كار مهندسی مشاور بكنم با سازمان‬
‫برنامه و دولت‪ .‬ولی یكی از چیزهائی كه در نامه خودش‬
‫به من نوشت این بود كه خیلی مایلم با شما همكاری بكنم‬
‫و شما بشوید شریك اصلی‪ ،‬به خاطر اینكه آن روزی كه‬
‫من در ایران شروع به كار كردم‪ ،‬ایران كسی را نداشت‪،‬‬
‫اما امروز شما خیلی آدمهائی دارید كه به فنون مختلف‬
‫آشنائی دارند‪ ،‬كه اینها همه رفتند بهترین تحصیلات را كردند‬
‫و برگشتند و در نتیجه امكاناتی كه امروز كشور شما دارد با‬
‫امكانات دوازده سیزده سال پیش كه من شروع كردم فرق‬
‫دارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬ابتهاج وقتی شروع كرده بود كه در كشور ما‬

‫كارشناس به اندازه كافی نداشتیم‪.‬‬
‫نمونه دیگری حضورتان عرض بكنم‪ .‬اخیرا كتاب وارن‬