در سیستان و بلوچستان بسیاری از خانوارها از پرداخت هزینه تحصیل کودکان حتی در مقطع دبستان ناتوان هستند و مشکلات معیشتی کودکان زیادی را از سنین کودکی راهی بازار کار می‌کند.
وبسایت «خبرآنلاین» در گزارشی به موضوع کودکان کار در استان سیستان و بلوچستان پرداخته است. در این گزارش آمده که بسیاری از پدر و مادرها در سیستان و بلوچستان برای گذران زندگی روزمره دغدغه زیادی دارند، و گاهی این فشار به حدی است که پسربچه ۵ ساله یکباره تمام کودکی خود را رها می‌کند و وارد جنگ نان می‌شود.
ناتوانی خانواده‌ها در پرداخت هزینه تحصیل و همچنین مشکلات عمیق معیشتی سبب دور ماندن کودکان زیادی از مدرسه و آموزش شده بطوریکه بر اساس گزارش «خبرآنلاین» آموزش در اینجا سالهاست دچار مشکلاتی شده و در گوشه‌ای غریب رهایش کرده‌اند.
«قادر» یکی از اهالی شهر خاش درباره وضعیت آموزش در این استان گفته که «فقر و عدم امکانات معیشتی شکافی عمیق بین درس و اهالی اینجا انداخته است که معدود خانواده‌هایی که توان مالی برای تحصیل بچه‌ها دارند اجازه اتمام تحصیلات دبیرستان و دانشگاه را به بچه‌هایشان می‌دهند و الباقی روانه خیابان‌ها و جاده‌ها می‌شوند.»
مصطفی دشتی استاد دانشگاه در سیستان و بلوچستان هم گفته که در این استان «کودکان از مدارس باز می‌مانند تا کمک خرج باشند و دختران از دانشگاه تا به خانه بخت بروند و بار خرجشان از گرده خانواده‌ها برداشته شود.»
در این میان دختران به دلیل تبعیض جنسیتی شدید، قربانیان اصلی فقر و بازماندگی از تحصیل هستند. فرید شاهمرادی استاد دانشگاه و مدیر کارخانه نوآوری زاهدان در اینباره توضیح داده که «جدا از شهر زاهدان که شهری دانشگاهی است، شهرهای دیگر استان با مشکل جدی در تبعیض جنسیتی روبه‌رو هستند. یکی از مهمترین دلایل این اتفاق نبود امکانات و زیرساخت‌های آموزشی به خصوص در مقاطع متوسطه در گستردگی جغرافیایی استان به میزان متناسب است. این باعث می‌شود با فقر تحصیل بویژه در دوره متوسطه ابتدا برای دختران و حتی برای پسران مواجه باشیم.»
به گفته فرید شاهمرادی «معدود دخترانی که تا دیپلم ادامه تحصیل می‌دهند هم متأسفانه برای ورود به دانشگاه با چالش‌های دست و پا گیر روبرو می‌شوند که مهمترین آن محدودیت‌های خانوادگی، تعصبات قومی و فقر است.»
این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: «نبود مهارت‌های فنی و تخصصی که دلیل آن کمبود ساختارهای مهارت افزایی در استان است، به دست نیافتن به شغل مناسب دامن زده است که همین موضوع باعث تداوم فقر و استمرار آن در نسل‌ها می‌شود.»
عثمان پدر خانواده‌ای ۷ نفره که با سوختبری خانواده را می‌چرخاند درباره اجبار فرزندان به کار به «خبرآنلاین» گفته که «به جای اینکه پسرکم را برای گردش و تفریح از خانه بیرون ببرم هر روز دستش را می‌گیرم و راهی جاده مرگ می‌کنم. ترس اینکه این بچه فردا جا پای من نگذارد و اقبالش به سیاهی نکشد مدام توی خواب و بیداری اذیتم می‌کند. کدام پدری را دیدی فرزندش را برای یک لقمه، با خودش همراه جاده هلاکت کند.»
او افزوده که «فرزندان کوچکم در بارگیری سوخت کمک حالم هستند و بشکه‌های سوخت را در این گرمای طاقت‌فرسا پر می‌کنند و مدام سرفه‌های ناشی از گازهای خروجی گازوئیل و بنزین ریه‌هایشان را درگیر می‌کند. این بار زدن بشکه‌ها تنها فضا برای بازی‌های نوجوانی‌شان است.»
پیش از این نیز گزارش‌های دیگری از وضعیت تکاندهنده کودکان در استان سیستان و بلوچستان منتشر شده است. چهار سال پیش و در خردادماه ۱۳۹۸ فاطمه فاضلی مدیرکل بانوان و خانواده استانداری سیستان و بلوچستان از وجود هزار و ۲۵۷ کودک کار در این استان خبر داده بود. آماری که بدون شک در چهار سال گذشته و با توجه به تشدید تورم و فقر در این استان، افزایش یافته است.
امرداد امسال نیز معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش از بازماندن ۱۶۰ هزار دانش‌آموز دبستانی از تحصیل خبر داده و گفته بود که شمار زیادی از این کودکان ساکن روستاها و در استان‌های محرومی چون سیستان و بلوچستان هستند.
بازماندن ۱۶۰ هزار دانش‌آموز دبستانی از تحصیل؛ آمار بالای مردودی در میان کودکان دبستانی روستاها
روزنامه «خراسان» روز شنبه ۲۸ امرداد ۱۴۰۲، در گزارشی با عنوان «هولناک مثل آمار ترک تحصیل» با اشاره به آمار اعلام شده از سوی معاون آموزش و پرورش نوشته که «روی دیگر آمار جاماندگان از تحصیل در مقطع ابتدایی، آمارهای دیگری است که در این زمینه وجود دارد؛ آمارهایی با اعداد و ارقامی هولناک که به معنای واقعی کلمه، لرزه به اندام هر ایرانی دلسوز می‌اندازد.»
در این مطلب با استناد به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که آخر سال گذشته منتشر شد آمده که «۷۰ درصد تارکان تحصیل مربوط به دهک‌های درآمدی پایین یک تا ۵ هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پنج استان سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، خوزسـتان و آذربایجان‌غربی دارای بیشترین فراوانی مطلق بازماندگان از تحصیل‌اند. همچنین اسـتان‌های سیسـتان و بلوچسـتان، خراسـان رضوی، خوزستان، آذربایجان‌غربی و کرمان نیز به ترتیب دارای بیشــترین آمار تارکان از تحصیل در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بوده‌اند.»
در مناطق کم‌برخوردار کشور مانند سیستان و بلوچستان و کهگلویه و بویر احمد عدم دسترسی دانش‌آموزان ساکن روستاها به مدرسه، و همچنین کمبود فضای آموزشی برخی دانش‌آموزان را از تحصیل محروم می‌کند.
بازماندگی از تحصیل و کار اجباری برای کمک به معیشت خانوار، یکی از زوایای مشکلات کودکان در این استان است. شمار کودکان بی‌شناسنامه در این استان نیز یکی دیگر از مشکلاتی است که سالهاست با بی‌اعتنایی جمهوری اسلامی، سبب شده این کودکان حتی از ابتدایی‌ترین حقوق نیز به عنوان شهروندان ایرانی برخوردار نباشند.
کمپین فعالان بلوچ زمستان گذشته در گزارشی با اشاره به «فقر و بیکاری شدید» شدید شهروندان استان سیستانوبلوچستان، از وجود بیش از ۵۵ هزار کودک بی‌شناسنامه بلوچ خبر داد.
این کمپین در گزارش سالیانه خود مربوط به سال ۲۰۲۲ میلادی نوشته بود به دلیل نبود سمن‌ها و ارگان های مدنی حامی کودکان در سیستانوبلوچستان، گزارش‌های نقض حقوق کودکان و زندانیان در این منطقه به سختی مستند می‌شود.
بر اساس این گزارش، طی سال ۲۰۲۲ میلادی جمعا «۷۵ گزارش» از نقض حقوق کودکان به دست کمپین رسیده؛ «دست‌کم ۳۶ کودک کشته، ۱۲ کودک زخمی، ۴۹ کودک غرق، ۵ کودک بازداشت و همچنین ۸ کودک مورد تجاوز قرار گرفته‌اند.»
