در حالی که جمهوری اسلامی تبلیغات گسترده‌ای بر جذب سرمایه از روسیه در صنعت نفت ایران کرده بود، روس‌ها بازار ایران را رها کرده و به تازگی سرمایه‌گذاری بزرگی در صنعت نفت عراق انجام داده‌اند. همچنین موج مهاجرت گسترده نیروهای متخصص صنعت نفت ایران به عراق در جریان است.
با وجود امضای یک تفاهم‌نامه ۱۲۰ میلیارد دلاری میان روسیه با شرکت ملی نفت ایران، روس‌ها از سرمایه‌گذاری در ایران منصرف و در مقابل سرمایه خود را به عراق بردند. دو ماه پیش نسل جدید قراردادهای نفتی در عراق معرفی شد که توانست سرمایه خارجی زیادی را جذب کند.
یکی از سرمایه‌گذاران بزرگ در صنعت نفت عراق روسیه است که با وجود امتیازهای گسترده‌ای که جمهوری اسلامی با هدف «نگاه به شرق» به این کشور داده، از سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران منصرف شده است.
روزنامه «هم‌میهن» در گزارشی به این موضوع پرداخته و به نقل از الینا باقری دبیرکل انجمن شرکت‌های اکتشاف و تولید نفت نوشته که «روسیه که گمان می‌کرد همه کشورها درهای خود را به روی آنها بسته‌اند؛ ایران را مقصدی مناسب و بکر می‌دید، ولی قراردادهای نفتی ایران به‌گونه‌ای بود که روس‌ها را از ایران راند و امروز می‌بینیم که روس‌ها در عراق سرمایه‌گذاری می‌کنند.»
او معتقد است جمهوری اسلامی سال‌هاست در قراردادهای صنعت نفت به منظور جذب سرمایه‌گذار خارجی تغییراتی ایجاد نکرده اما عراق بارها این قراردادها را دستخوش تغییراتی کرده تا برای سرمایه‌گذار خارجی جذابیت ایجاد کند.
الینا باقری گفته این تغییرات تا جایی پیش رفته که «حدود دو ماه پیش اعلام شد، در قراردادهای جدید نفتی، عراق مالکیت نفت تولیدی را به سرمایه‌گذار داد. یعنی سرمایه‌گذاری که پول می‌آورد مالکیت سهم نفت تولیدی خود را خواهد داشت و می‌تواند آن را بفروشد، وثیقه بگذارد و یا هر کاری که تشخیص داد، انجام دهد. چنین امتیازی برای شرکت‌هایی که در بازار بین‌المللی نفت کار می‌کنند بسیار چشمگیر و جذاب است چرا که با این سهم می‌توانند از طریق فروش و یا وثیقه‌گذاری، تامین مالی‌های گسترده انجام دهند.»
بر اساس توضیحات الینا باقری وزارت نفت نه تنها نتوانسته جذابیت برای سرمایه‌گذار خارجی ایجاد و قراردادهای جدید امضا کند بلکه حتی جلوی سرمایه‌گذار داخلی هم گرفته شده است. او توضیح داده که «شرایط قراردادی در بالادست نفت به‌قدری غیرجذاب است که سرمایه‌گذاران در همه حوزه‌ها مثل پتروشیمی، فولاد، سیمان و معدن سرمایه‌گذاری کرده‌اند ولی به بالادست نفت نیامدند. برای اینکه بالادست نفت اصلاً جذاب نبوده است. قراردادهایی پر از ریسک، پر از ابهام با پیچیدگی‌های زیاد و نرخ بازدهی کم داریم که هیچ سرمایه‌گذاری را ترغیب به ورود نمی‌کند.»
دبیرکل انجمن شرکت‌های اکتشاف و تولید نفت افزوده که «ایران میادین بکر زیادی دارد. به همین دلیل شرکت‌های روسی شروع به مذاکره با ایران کردند و یک تفاهم‌نامه ۱۲۰ میلیارد دلاری نیز با شرکت ملی نفت منعقد کردند. هیچکسی نمی‌پرسد چرا یکی از این تفاهم‌نامه‌ها به قرارداد نرسیده است. همین روس‌ها تقریباً ایران را رها کردند و در عراق سرمایه‌گذاری را آغاز کرده‌اند. دلیل‌اش همان قراردادهای جذابی است که نرخ بازدهی را افزایش می‌دهد و با دستمزدهای سه برابری، سرمایه‌گذاران را به سمت خود می‌کشاند. در صورتی که در ایران یک قرارداد پیچیده پیش روی سرمایه‌گذار است که هزار ریسک آتی دارد، نرخ بازدهی و شاخص‌های اقتصادی حتی در مقابل صنایع داخلی بسیار ضعیف است. مشخص است که سرمایه‌گذار خارجی قراردادی را انتخاب می‌کند که نفع بیشتری داشته باشد.»
به عقیده این فعال حوزه نفت، «روسیه برای ایران یک فرصت طلایی بود اما این فرصت را به‌راحتی از دست دادیم. روسیه که گمان می‌کرد همه کشورها درهای خود را به روی آنها بسته‌اند؛ ایران را مقصدی مناسب و بکر می‌دید ولی قراردادها به‌گونه‌ای بود که روس‌ها را از ایران راند و امروز می‌بینیم که روس‌ها در عراق سرمایه‌گذاری می‌کنند. عراق امروز مهد ورود چین، روسیه و همه شرکت‌های اینترنشنال نفتی شده است.»
دبیرکل انجمن شرکت‌های اکتشاف و تولید نفت افزوده که عراق در ماه‌های گذشته نه تنها سرمایه‌گذاران خارجی ایران را از آنِ خود کرد، بلکه متخصصان نفتی و عملیاتی ایران را با پیشنهاد دستمزدی پنج تا ۱۰ برابر ایران جذب می‌کند. مهاجرتی بزرگ در بخش صنعت نفت به عراق در جریان است و صنایع بالادستی ایران بیش از هر زمان دیگر در معرض از دست دادن سرمایه انسانی‌اش است.
روسیه در حالی سرمایه‌گذاری به عراق را به سرمایه‌گذاری در ایران ترجیح داده که جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته «نگاه به شرق» را به عنوان تاکتیکی در برابر تحریم‌های غرب قرار داده و در پی آن امتیازهای ویژه‌ای نیز به چین و روسیه بخشیده است.
در حالی که مقامات حکومتی امیدوار بودند روسیه و چین در برابر این امتیازهای ویژه در ایران سرمایه‌گذاری‌های بزرگی انجام دهند اما این دو کشور غالب سرمایه‌گذاری خود را به سوی کشورهای دیگر منطقه هدایت کرده‌اند.
در یکی از آخرین امتیازهای تقدیمی جمهوری اسلامی به روسیه، معاون وزیر صمت از واگذاری ۱۲۰ پروژه اکتشاف معدنی به روس‌ها خبر داده و گفته دولت برای همکاری با چین در پروژه‌های معدنی نیز برنامه‌ریزی کرده است.
علیرضا شهیدی معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران امروز شنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۲ در گفتگو با خبرگزاری «ایلنا» از تعهد این سازمان به اجرای ۴۲۰ پروژه در اکتشاف مواد معدنی کشور خبر داده و گفته که «سازمان زمین‌شناسی برای اتمام این پروژه‌ها پنج سال زمان دارد، بنابراین و از آنجایی که این پروژه کار زیادی می‌طلبد به فکر همکاری با شریک خارجی افتادیم و از یک سال پیش با روس‌ها وارد مذاکره شدیم تا اکتشاف مواد معدنی در بخشی از مناطقی که در اختیار سازمان زمین‌شناسی است را به کارشناسان این کشور واگذار کنیم.»
معاون وزیر صمت گفته «پس از امضای تفاهم‌نامه در آذرماه، اجرای ۱۲۰ پروژه را به روس‌ها واگذار می‌کنیم. این ۱۲۰ پروژه از سال ۱۴۰۳ تا سال ۱۴۰۴ توسط روس‌ها انجام می‌شود و آنها علاوه بر اجرای پروژه آموزش نیروی انسانی ایرانی را هم بر عهده دارند.»
تلاش جمهوری اسلامی برای پیشبرد تئوری «نگاه به شرق» سبب طراحی دو قرارداد طولانی‌مدت با روسیه و چین شده است؛ قراردادهایی که بر اساس اطلاعات درز شده بیش از آنکه تفاهم‌نامه همکاری باشد «ایرانفروشی» است!
خبرگزاری «ایرنا» دی ۱۴۰۰ خبر امضای قرارداد همکاری ۲۰ ساله میان ایران و روسیه را در پی سفر ابراهیم رئیسی به مسکو اعلام کرد. دو ماه پیش از آن در آبان ۱۴۰۰ نیز ابراهیم رئیسی در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه گفته بود اراده جمهوری اسلامی توسعه روابط تجاری و اقتصادی با روسیه است و «آمادگی داریم سند جامع همکاری‌های بلندمدت دو کشور را نهایی کنیم تا روند ارتقای هر چه بیشتر روابط و همکاری‌های دو کشور با سرعت، اجرایی شود.»
هرچند منابع جمهوری اسلامی و روسیه از اعلام جزییات قرارداد ۲۰ ساله دو کشور خودداری کرده‌اند اما وبسایت اویل پرایس آبان ۱۴۰۰ در گزارشی جزییات قرارداد ۲۰ ساله میان جمهوری اسلامی و روسیه را که بر بهره برداری و توسعه‌ی میدان بزرگ گازی چالوس در آب‌های سرزمینی ایران در دریای کاسپین متمرکز است منتشر کرد.
بر اساس این گزارش، جمهوری اسلامی در ادامه سیاست «ایرانفروشی» سهم بزرگی از توسعه این میدان گازی را به روسیه واگذار کرده است. چین بهره‌بردار دومی است که از این میدان گازی ایران سهم می‌برد و در همین حال سپاه پاسداران انقلاب اسلامی معتقد است امتیازی که از جیب ملت ایران به روسیه و چین پرداخته می‌شود، برای پیشبرد برنامه موشکی جمهوری اسلامی ضروری است!
در تداوم ایرانفروشی؛ امضای قرارداد ۲۰ ساله جمهوری اسلامی و روسیه در سفر رئیسی به مسکو
جمهوری اسلامی همچنین قراردادی ۲۵ ساله را با چین امضا کرده که دارای ابعاد گسترده نظامی، امنیتی، تجاری، عمرانی، صنعتی و خدماتی است. بر اساس جزییاتی از این قرارداد که در وبسایت «اویل پرایس» منتشر شده بود، این قرارداد امتیازهای گسترده‌ای به چین داده و بخشی از منابع و فرصت‌های کشور را بدون در نظر گرفتن منابع ملی به چین اهدا کرده است. واگذاری معادن کشور به چین به عنوان بخشی از این قرارداد از سوی فعالان صنعتی و تجاری ایران تأیید شده است.
چین نیز در دو دهه گذشته میلیاردها یوآن در پروژه‌های مختلف عراق، از جمله بخش انرژی‌های سبز و نیروگاهی و ساخت جاده ها و مدارس سرمایه گذاری کرده است.
طرح استراتژیک توسعه بندر فاو نیز یکی از طرح های استراتژیک عراق است که سهم بزرگی در برجسته شدن نقش عراق در پروژه راه ابریشم جدید چین خواهد داشت. بندر فاو به راه‌آهن ترکیه نیز وصل خواهد شد و بعد از آن، خط ارتباطی دریایی چین به پاکستان و بندر فاو و خط ارتباطی راه آهن تا اروپا تکمیل می‌شود.
بهار امسال نیز دولت عراق چند قرارداد با چین امضا کرد که بر اساس آن، سه میدان نفتی کلابات ـ قمر، خشم الاحمر ـ انجانا، و خضرالماء به شرکت اماراتی الهلال و سه میدان نفت‌خانه، سندباد، هویزه به شرکت چینی «ژئو جید» (Geo-jade) واگذار شده است.
با اجرایی شدن این قرارداد، ظرفیت تولید نفت عراق بین ۲۵۰ هزار تا ۸۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت. این میادین بین عراق با کویت و ایران مشترک هستند.
