یک بمب اتمی را می‌توان از دو نوع مواد رادیو آکتیو ساخت: اورانیوم یا پلوتونیوم. مذاکره با ایران به‌خاطر آن انجام شد که از امکان ایران برای تبدیل این دو ماده به بمب اتمی جلوگیری کند.
اورانیومی که از معدن استخراج می‌شود کمتر از یک درصد از ماده یوـ ۲۳۵ یعنی ایزوتوپی که برای سوخت رآکتور تهیه بمب مورد لزوم است در آن وجود دارد. سانتریفوژ برای آن مورد استفاده قرار می‌گیرد که یوـ۲۳۵ را از بقیۀ اورانیوم جدا کند. این امر را غنی‌سازی می‌خوانند. سوخت دیگری که می‌تواند برای تولید بمب مورد استفاده قرار گیرد پلوتونیوم است که از تشعشع (رادیِشن) اورانیوم در یک رآکتور اتمی به دست می‌آید. این فرآیند بخشی از اورانیوم را به پلوتونیوم تبدیل می‌کند.
در جریان غنی‌سازی، کار سانتریفوژها آن است که میزان فشردگی یوـ۲۳۵ را افزایش دهند. اکثر سانتریفوژهای غرب اورانیوم را تا میزان ۵ درصد غنی می‌کنند. اورانیوم غنی‌شدۀ مورد نیاز برای ساختن بمب ۹۰ درصد است و ایران در حال غنی‌کردن اورانیوم تا میزان ۲۰ درصد بود.
توافق مقدماتی
بر اساس چارچوب مذاکراتی که روز دوم آوریل اعلام شد، ایران قبول کرده است که میزان غنی سازی را به ۷/۳ درصد برساند و میزان اورانیوم ذخیره شده با درجۀ پایین خود را از دو هزار کیلوگرم برای مدت ۱۵ سال به ۳۰۰ کیلوگرم کاهش دهد.
ایران هم‌چنین قبول کرده است تعداد سانتریفوژهای خود را به دوسوم کاهش دهد و مرکز عظیم زیرزمینی فُردو را به مرکز مطالعات و کاوش‌های فیزیک اتمی تبدیل کند. نزدیک به پنج هزار سانتریفوژ در مرکز نطنز به کار خود ادامه خواهند داد و این رقم نصف تعداد سانتریفوژهایی است که تا کنون مشغول کار بوده است.
ایران مشغول ساختن رآکتور اتمی در اراک بود که اورانیوم پی‌یوـ۲۳۹ــ نوعی پلوتونیوم که برای ساختن بمب به کار می‌رودــ تولید کند. در این توافق مقدماتی قبول کرد که رآکتور اتمی اراک را به نوعی تغییر دهد که قادر به تولید پلوتونیوم لازم برای ساخت بمب نباشد.
دستگاه قبلی که در کار تولید پلوتونیوم بمب اتمی بود اسقاط خواهد شد و یا از کشور خارج خواهد گردید. ضمناً ایران دیگر تا مدت ۱۵ سال رآکتور اتمی با آب سنگین نخواهد ساخت.
چگونه می‌توان اطمینان یافت که رژیم ایران خدعه به کار نمی‌برد
ایران که از نظر مساحت دو برابر تکزاس است مشکلات فراوانی برای بازرسی‌های انرژی اتمی ایجاد می‌کند. این بازرسان باید مجاز باشند که نه تنها دسترسی به دانشمندان، لابراتوارها و کارخانجات داشته باشند بلکه باید بتوانند بسیاری از اماکن زیرزمینی و پایگاه‌های نظامی را مورد بازرسی قرار دهند.
مراجع غرب می‌گویند که این بازرسی‌ها باید بیشتر از گذشته، به صورت آزادانه و بدون تعیین وقت قبلی صورت گیرد و این بر اساس مواد جامع و کامل توافق و گذشتۀ نقض عهد و قول ایران است که محرمانه به تدارک وسایل مورد لزوم خود پرداختند. نگرانی مهم آن است که چگونه از حیله‌گری زمامداران ایران در امان باشند و بتوانند مراکز مخفیانۀ فعالیت‌های اتمی را مورد بازرسی قرار دهند.
در توافق مقدماتی، ایران موافقت کرده است که امکانات بیشتری به بازرسان آژانس بین‌المللی اتمی برای بازدید از تأسیسات اتمی کشور بدهد و به بازرسان آژانس امکان دهد که از نقاط مورد سوءظن خود بازدید کنند. نگرانی مهم اما آن است که چگونه از حیله‌گری ایران در امان بمانند و از مراکز پنهانی فعالیت‌های اتمی ایران باخبر شوند.
این توافق تا چه زمانی اعتبار دارد؟
ایران طالب آن بود که مدت توافق هشت سال باشد و آمریکا خواهان اعتباری ۲۰ ساله بود. بر اساس توافق کنونی، ایران امکان غنی‌سازی، پژوهش و توسعۀ فعالیت‌های اتمی خود را تا مدت ۱۰ سال متوقف خواهد کرد. در این مدت ایران تجهیزات غنی‌سازی و رآکتور آب سنگین نخواهد ساخت و میزان ذخیره و میزان اورانیوم غنی‌شدۀ خود را تا مدت ۱۵ سال محدود خواهد کرد. بازرسی و تدابیر شفاف ساختن فعالیت‌های اتمی ایران برای مدتی طولانی‌تر از آن بر جای خواهد ماند.
این توافق مقدماتی هم‌چنین مدت زمانی را که ایران بتواند مواد لازم برای تولید بمب در ۲ تا ۳ ماه آماده سازد به یک سال افزایش داد.
*نویسندگان: ویلیام جی براود و سرجیو پچانها
