Page 6 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۷۷ (دوره جديد
P. 6
صفحه - Page 6 - 6شماره 1643
جمعه 16تا پنجشنبه 22شهریورماه 1397خورشیدی
مسلمان بود .نخستین ضربه به دکتر احسان یارشاطر، فریدون وهمن – اگر بخواهیم از
یارشاطر قتل خواهر او نورانیه خانم اسطوره‌ای که به میان برجست هترین دانشمندان ایرانی
یارشاطر در تهران بود ،خانمی مسن ابدیت پیوست در قرون اخیر سه تن را که فرهنگ و
که تنها م یزیست و در همان اوایل ادب ایران زمین سخت مرهون ایشان
انقلاب او را شبی در خان هاش با چاقو ایرانیکا م ینویسد« :دانشنامه ایرانیکا ایرا نشناسان انتشار «تاریخ ایران از و علوم انسانی» وابسته به یونسکو به دانشگاه لندن رفتم .پروفسور مری است نام ببریم ،نخستین نامی که بر
شاهکاری است شکوهمند .هیچ طرح پایان حکومت هخامنشیان تا پایان برگزیده شد .در سال )۱۹۵۸( ۱۳۳۷ بویس Mary Boyceو پروفسور ذهن و زبان م یگذرد دکتر احسان یار
قطعه قطععه ساختند. پژوهشی دیگری در سراسر مطالعات دوران ساسانی» را سرپرستی نمود به دعوت دانشگاه کلمبیا برای تدریس گرشویچ Ilya Gershevitchو شاطر است .این سخن نه تعارف و
برای نگارش مقالات متعدد ایرانیکا خاور میانه وجود ندارد که به اندازه این و دو فصل مهم از این مجموعه به مدت یک سال عازم امریکا شد دیگر اساتید مرا به گرمی پذیرفتند و مجامله است و نه غل ّو و مبالغه .هر که
یارشاطر نیاز به همکاری با دانشمندان اثر در خور پشتیبانی باشد ».پروفسور یعنی «تاریخ ملّی ایران» و «آیین و این سفر منجر به توسعه دایره آنجا بود که به احترام فراوان ایشان
ایران داشت و به این منظور از لازار G. Lazardاستاد دانشگاه مزدک» و همچنین مقدمه کتاب را مطالعات خاورمیانه در دانشگاه کلمبیا به دکتر یارشاطر و نام او پی بردم. بگوید م یآیدش از عهده برون.
کم کهای ارزنده دکتر احمد تفضلی پاریس آن را «بنیانی عظیم» نامیده که مشتمل بر نظر اجمالی به تاریخ و تأسیس کرسی مستقلی در رشته پرفسور مری بویس م یگفت که این سخن همچنین نادیده انگاشتن
و علی اکبر سعیدی سیرجانی بهره و پروفسور روی متحده Roy. P. هزار ساله ایران است خود به تحریر ایرا نشناسی گشت که سمت استادی هنینگ در همان نخستین هفت ههای دستاوردهای فرهنگی و ادبی صدها
م یبرد که هر دو صاحب مقالاتی Mottahedehم ینویسد «انبوهی آورد .کار بزرگ دیگری که زیر نظر دیدارش با یارشاطر ،با ملاحظه دانشمند که نامشان صفحات تاریخ و
نیز در دانشنامه ایرانیکا هستند. است باور نکردنی از اطلاعات عالمانه او انجام گرفت «ترجمه تاریخ طبری آن به خود ایشان واگذار گردید. استعداد خار قالعاده او ،به شاگردان ادب ایران را در چند قرن اخیر مزیّن
دکتر احمد تفضلی از برجست هترین درباره ایران و فرهنگ و تمدن ایرانی با توضیحات و حواشی» بود .تاریخ در همان سا لها به ابتکار و و همکارانش گفته بود یارشاطر چون داشت ه نیست .اما جوهر و ویژگ ی
ایرا نشناسان و پژوهندگان در و روابط این فرهنگ با فرهن گهای طبری به زبان عربی از منابع غنی سرپرستی دکتر یارشاطر «مرکز ستاره تابناکی در آسمان ایرا نشناسی خدمات گرانقدر دکتر یارشاطر به
زبا نهای کهن ایران در سطح جهانی دیگر» .استاد محمد جعفر محجوب تاریخ ایران است که بر اساس تاریخ تحقیقات ایرا نشناسی Center for فرهنگ ایران ،که به کار او چنین
بود که او را ناجوانمردانه در قت لهای به حق انتشار ایرانیکا را با کار سترگ بلعمی و یا دیگر تواریخ کهن ایران ،که »Iranian Studiesدر دانشگاه خواهد درخشید. اصالت و درخشندگی داد از مقول هی
زنجیری کشتند ،و سعیدی سیرجانی فردوسی در خلق شاهنامه و زنده حال از بین رفته ،به تحریر آمده است. کلمبیا تأسیس شد و فعالی تهای در سال )۱۹۵۴( ۱۳۳۳دکتر دیگری است :عشق بی ح ّد و مرز او
ادیب و نویسنده با ذوق و شجاع و تمامی این اثر مهم اینک به همت استاد وارد مرحله تاز‌های گردید .این یارشاطر بنگاه ترجمه و نشر کتاب به ایران زمین و فرهنگ آن؛ دانش
صاحب کتا بهای انتقادی متعدد ساختن سخن فارسی برابر دانست. پروفسور یارشاطر به زبان انگلیسی مرکز علاوه بر اجرای برنام ههای من ّظم را بنیان نهاد که وابسته به بنیاد وسیع او در زمینه ایران شناسی،
مثل «در آستین مرقع» و «ای از نقل قو لهای فراوان دیگر در مورد در چهل مجلد با توضیحات و شروح سخنرانی ،نمایش آثار هنری ،فیلم، پهلوی بود ولی کاملا استقلال مالی لهج هها ،تاریخ ادبیات و فولکلور ایران،
کوت هآستینان» را زندانی ساختند و این اثر جاودانی م یگذریم و یادآور کنسرت که همگی به هدف شناسایی و اداری داشت .هدف یارشاطر انتشار که حاصلش بیش از د‌هها جلد کتاب
م یشویم که دانشنامه همزمان در منتشر شده است. فرهنگ ایران انجام م یگرفت اقدام به کتا بهای درست و متقن با طبعی و قریب دویست مقاله و رساله است؛
در همان زندان به قتل رساندند. اینترنت بطور رایگان قابل دسترسی دانشنامهایرانیکا انتشار مجموع ههای مختلفی نمود .از شایسته ،و با تهذیب و ویراستاری نوآور یهای گوناگون و بدیع او در
جمهوری اسلامی به این نیز اکتفا است .نه تنها م یتوان به مقالاتی که تا آنچه در بالا برشمردیم کافی بود جمله« :مجموعه میراث ایران» که بر سبک کتا بهای چاپ غرب بود. خلق زمین ههای تاز‌هی تحقیق و تت ّبع؛
نکرد و با تهیه و پخش سلسله کنون در مجلدات گوناگون دانشنامه تا گویای جایگاه بلند و استوار استاد به ترجمه آثار برگزیده زبان فارسی بنگاه با اقدامی بی‌سابقه در یک روز پایمردی و کوشش خستگ یناپذیرش
برنام ههاییدرتلویزیونبهنام«هویت» آمده دسترسی حاصل کرد بلکه یارشاطر در میان مفاخر علمی ایران و سایر زبا نهای ایرانی به زبا نهای پنج جلد کتاب شامل مهمترین آثار در به پایان بردن کاری که به آن
به لج نمالی برخی از شخصی تهای بسیاری مقالات که آماده است ولی باشد و نام او را تا ابد جاویدان سازد .اما عمده خارجی اختصاص دارد و تا ادبی و فلسفی جهان منتشر ساخت اعتقاد داشت؛ پیشگامی او در بلندآوازه
ایراندوست از جمله دکتر یارشاطر هنوز نوبت الفبائی درج آن نرسیده در جواهری درخشان که تا ابد بر تارک کنون بیش از ۴۰اثر به زبا نهای و با این گام نه تنها تحسین کتاب ساختن فرهنگ ایرا نزمین در جهان
و دانشنامه ایرانیکا پرداخت که در از جمله با خلق و انتشار دانشنام هی
حقیقت مصداق کوشش ب یحاصلی احسان یارشاطر در جوانی انگلیسی ،فرانسوی ،آلمانی ،ایتالیایی دوستان و اهل علم را برانگیخت ،بلکه ایرانیکا ،و سرانجام کشف استعدادهای
در ِگل مالیدن بر چهره خورشید بود. و ژاپنی در این مجموعه منتشر نشر و طبع کتاب را در ایران وارد علمی و تشویق و پشتیبانی بی دریغ
این گنجینه گرانبها در اختیار عموم همه دستاوردهای او خواهد‌درخشید شده است« .مجموعه پژوه شهای مرحله تاز‌های ساخت زیرا به زودی او از دانشمندان جوان .به هم هی
***** قرار دارد. انتشار دانشنامه ایرانیکاست. ایرا نشناسی» در زمینه تاریخ و تمدن ناشرین دیگر کمابیش همان روش اینها– و بیش از اینها که شاید ناگفته
آنان که از نزدیک با دکتر یارشاطر کار و فرهنگ و ادبیات ایران با ۱۴مجلد را در پیش گرفتند .دکتر یارشاطر ماند– باید قلم توانا ،لطیف و پر طنز،
کرد‌هاند با سخ تکوشی او و دلبستگی مقدمات انتشار ایرانیکا پیش از بطور خلاصه باید گفت دانشنامه کتاب« .مجموعه ادبیات نوین ایران» به تدریج دایره انتشارات بنگاه را بیان شیرین ،محضر گرم و صفای
عمیقی که وی به کارهای فرهنگی انقلاب ایران آغاز شد و قرار بود به ایرانیکا در صدها پژوهش مستند آنچه که تا کنون ۹مجلد کتاب در آن وسعت بخشید و مجموع ههای «متون
مخصوصا ایرانیکا نشان م یداد آگاهند. عنوان کاری ملّی و فرهنگی هزینه دانستنی درباره ایران و فرهنگ ایران انتشار یافته« .مجموعه سخنران یهای فارسی» و «ایرا نشناسی» و «آثار دوستی او یاد نمود.
استاد یارشاطر در کار علمی هیچگونه آن را سازمان برنامه تامین نماید .با هست ،از نخستین روزهای تشکیل ایراد شده در کلمبیا در باره مطالعات فلسفی» و «ادبیات برای جوانان» و دکتر یارشاطر در ۱۲فروردین
سه لگیری و مماشاتی را نم یپذیرفت انقلاب ایران تنها منبع درآمد ایرانیکا سرزمینی به نام ایران تا امروز م یکاود ایرانی» تا کنون ۱۲مجلد کتاب «خواندنیهای کودکان» و آیینه ایران» )۱۹۲۰( ۱۲۹۹در همدان در
و اگر به درستی فکر یا کاری اعتقاد ناگهان قطع شد و این پرسش مطرح و به شیو‌های علمی عرضه م یدارد و در این مجموعه انتشار یافته است. و چند مجموعه دیگر را بر آن افزود و خانواد‌های بهائی از اهل کاشان متولد
داشت با پرداختن هر بها و هزین های گردید که آیا م یتوان ایرانیکا را ادامه در دسترس نسل امروز و نس لهای «مجموعه متون فارسی» ،ادامه کاری به زودی تعداد کتا بهایی که به این شد .پدرش هاشم یارشاطر در کسوت
در انجام آن م یکوشد .برای اعتلای داد یا باید برای همیشه از آن صرف آینده قرار م یدهد .این دانشنامه که با که استاد در بنگاه ترجمه و نشر شیوه در بنیاد نشر م یشد به صدها بازرگانان به تحصیل علم شوقی وافر
فرهنگ و ترویج ادب و هنر ایران نظر نمود .در میان همه ناامید یها همکاری صدها دانشمند سراسر دنیا کتاب آغاز کرد .نخستین کتاب چاپ داشت ،عربی و اسپرانتو را به خوبی
دست و دلی چون دریا داشت و تمام استاد یارشاطر با گامی استوار نشر م یگردد فقط حوزه جغرافیایی انتقادی «شاهنامه فردوسی» بود که بالغ گردید. فرا گرفت و بعدها در مدرس هی تربیت
ثروت خود را صرف این کار کرد. تصمیم به ادامه کار گرفت و با وجود ایران امروز را شامل نم یشود بلکه به ه ّمت دکتر جلال خالقی مطلق در همان سا لها به ایجاد «انجمن تهران که بهائیان تاسیس کرده بودند
ولی در امور دیگر به صرف هجویی دشوار یهایمالیفراوانتوانستبنیاد مشتمل بر همه دانستن یهایی است استاد دانشگاه هامبورگ انجام گرفت کتاب» به منظور ترویج کتابخوانی به تدریس این دو زبان پرداخت .مادر
پایبند بود .بنگاه ترجمه و نشر کتاب، مالی استواری برای ایرانیکا به وجود که در سد‌هها و هزار‌هها پیکره فرهنگ و در شش جلد نشر شد« .تاریخ و تاسیس کتابخان ههای ثابت و س ّیار ایشان بانویی خو شذوق و شیفت هی
در سالیانی که من در ایران با آن آورد و دوام و بقای این مؤسسه بزرگ و دانش و افکار و احوال و اطوار اقوام ادبیات ایران» در ۱۴جلد طر حریزی و انتشار فهرست کتا بها و ایجاد طبیعت و موسیقی بود .صدای زیبایی
همکاری داشتم چند اتاق کوچک در فرهنگی را برای همیشه میسر سازد. ایرانی را شکل بخشیده .مراد از اقوام شده و چندین مجلّد آن تا کنون نمایشگا‌ههای کتاب ه ّمت گماشت و داشت و نی هم م ینواخت .ه م او
طبقه اول ساختمانی در خیابان نادری دکتریارشاطروجمهوریاسلامی ایرانی مردمی هستند ایرانی ،کرد، منتشر گردیده است .این مجموعه مجله راهنمای کتاب را برای معرفی بود که عشق به موسیقی و ادبیات
بود .هر کس برای نخستین بار به جمهوری اسلامی از نخستین روزها تاجیک ،ازبک ،افغان ،ترکمن و امثال زیر نظر هیأت تحریری های از اساتید و انتقاد درست و علمی کتا بهای را در سرشت فرزند نهاد و شوق به
آنجا قدم م یگذاشت و با فعالی تهای کمر به دشمنی با دکتر یارشاطر آن که در حوزه وسیعی از آسیا و برجسته دانشگا‌ههای معتبر جهان تاز‌هچاپ یا معرفی آثار کهن منتشر تحصیل و خدمت به جامعه را در دل
وسیع انتشاراتی بنگاه آشنا بود حیرت و مجاهدات او در زمینه فرهنگ و خاورمیانه سکونت دارند ،از فرهنگ ساخت .زند‌هیاد ایرج افشار سردبیری او افروخت .یارشاطر در کودکی پدر
م یکرد که چگونه مکانی چنان مح ّقر زبان ایران بست .دکتر یارشاطر نه ایران تاثیر پذیرفت هاند و با ما علایق تهیه م یشود. و مادر را از دست داد و او و خواهر
م یتوانست در کاری چنان سترگ به تنها شهرت به بهائی بودن داشت مشترک دینی ،فرهنگی ،قومی و دکتر یارشاطر به دعوت دانشگاه این مجله را بر عهده داشت. و برادرانش هر یک تحت سرپرستی
کار رود .کسانی که محل دانشنامه بلکه برای جاودانی ساختن فرهنگ و کمبریج با مشارکت برخی از دکتر یارشاطر در سال ۱۳۳۵
ایرانیکا و مرکز مطالعات ایرانی در زبان ایران م یکوشید و این هر دو در نژادی دارند. ( )۱۹۵۶به دبیری «انجمن فلسفه یکی از فامیل قرار گرفتند.
نیویورک را دید‌هاند نیز از ملاحظه تضاد کامل با خواست ههای انقلابیون پروفسور ریچارد فرای Richard پس از پایان تحصیلات دبستانی
کوچکی محل و دستاوردهای علمی Fryeایرا نشناس نامدار در مورد و دبیرستانی در همدان ،کرمانشاه و
بزرگی که از آن م یزاید از تعجب تهران ابتدا به تحصیل در دانشسرای
خودداری نم یکنند .خود استاد عالی معلمین و سپس در دانشگاه
یارشاطر کوچکترین اتاق را در اختیار تهران پرداخت .در سال ۱۳۲۶
داشت که به سختی م یشد سه نفر ( )۱۹۴۱به دریافت درجه لیسانس
را در آن پذیرفت .در همان اتاق وی در رشته زبان و ادبیات فارسی نایل
تا واپسین سا لهای حیات پر افتخار گردید و چند سال بعد رساله دکترای
خود از ۶صبح تا پاسی از شب به خود را با عنوان «شعر فارسی در
نگاشتن یا ویراستاری مقالات ایرانیکا و نیم هی دوم قرن نهم» با درجه عالی
د‌هها امور متنوع فرهنگی م یپرداخت. گذراند و سمت دانشیار زبان و ادبیات
دکتر یارشاطر در معاشر تهای فارسی در دانشکده الهیات یافت .دکتر
خانوادگی و خصوصی محضری گرم یارشاطر همواره با امتنان از اساتید
و شیرین داشت .به شعر و موسیقی خود در آن دوره ،از جمله دانشمندان
و صدای خوش عشق م یورزید. فقید ابراهیم پورداود ،محمدتقی بهار،
سخنش پر طنز و شیرین و کلامش احمد بهمنیار ،عباس اقبال و دیگران
دلنشین بود .آثار او به زبان فارسی،
چه به صورت کتاب یا مقالات و حتی یاد م یکرد.
نام ههای خصوصی هر یک نمون ههایی در سال )۱۹۴۷( ۱۳۲۶با بورس
از نثری شیرین ،والا و خواندنی است یکسال های برای ادامه مطالعه در رشته
و گاه انسان حسرت م یخورد که چه تعلیم و تربیت عازم انگلستان شد.
ملاقاتی که دکتر یارشاطر در این سفر
زود سخن به پایان آمد. با ایرا نشناس نامی پروفسور هنینگ
دانشگاه هاروارد یک بورس پژوهشی Walter B. Henningداشت
به نام استاد یارشاطر تاسیس نمود مسیر زندگانی او را تغییر داد .هنینگ
و جایز‌های از سوی بنیاد رودکی در از نامدارترین نوابغ ایرا نشناسی و
ونکوور به نام ایشان برقرار گردید که
هردو سال یکباربهپژوهندگانجوان شخصیتی مورد احترام همگان بود.
پرداخت م یشود .در دانشگا‌ههای دکتر یارشاطر در مدرسه علوم
لندن ،هاروارد و کالیفرنیا رشت ه شرقی لندن به تحصیل زبا نها و
سخنران یهایی هر دو سال یک بار به ادبیات باستانی ایران رو آورد و اقامت
نام ایشان ایراد م یشود و صورت کامل یکسال هاش به پنج سال انجامید .پس از
آن به صورت کتابی منتشر م یگردد. اخذ درجه دکتری و بازگشت به ایران
در سال ۱۹۹۰که استاد به مقام ابتدا با سمت دانشیاری استاد پورداود
بازنشستگیرسیدجش ننام هایمرکب به تدریس زبا نهای باستانی ایران در
از مقالات تحقیقی ایرا نشناسان دانشکده ادبیات تهران پرداخت و پس
به افتخار ایشان منتشر گردید. از بازنشسته شدن استاد پور داود به
هفتاد سال پیش پروفسور هنینگ سمت استاد کرسی «فرهنگ ایران
شاگرد خود را ستار‌های نامید که در
جهان ایرا نشناسی خواهد درخشید. باستان» برگزیده شد.
آن ستاره در آن آسمان به خورشیدی آشنائی و ارادت و شاگردی من
فروزان تبدیل شد و نامش با فرهنگ با استاد یارشاطر که از سا لهای
و ادب و زبان ایران برای همیشه قرین تحصیل در دانشکده ادبیات تهران
و بعد در بنگاه ترجمه و نشر کتاب
و ابدی گردید. (از بنیادهای او) آغاز شد .در اواخر
*فریدون وهمن پژوهشگر دانشگاه دهه پنجاه میلادی با معرف ینام های
از استاد یارشاطر در جیب عازم لندن
کپنهاگ شدم و به مدرسه علوم شرقی وابسته
