Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۶۲ (دوره جديد
P. 14
صفحه - Page 14 - 14شماره 162
جمعه 4تا پنجشنبه 10خردادماه 1397خورشیدی
می‌دادم .اما یک نقطه می‌بایست بازگشت دکتر امینی به صحنۀ طوفا نزدۀ یادداش تهای خصوصی
روشن و ب یهیچ ابهامی مطرح شود: سیاست و دیدارهای روزانه او دکتر امینی
من هستم که حکومت م یکنم. یادداش تهای بخش الحاقی کتاب «بر بال بحران» که ایرج امینی درباره زندگی سیاسی و بخش یکم
خبرنگار لوموند ،آقای ژان گراس، خصوصی خاطرات پدرش ،شادروان دکتر علی امینی نوشته است (بخ شهایی از آن را
در جواب به سؤالی دیگر دربارۀ وزن در چند شماره اخیر کیهان خواندید) به یادداش تهای خصوصی دکتر امینی اعتصابات ،اعتراضات ،تظاهرات،
روحانیت در کشور ،از دکتر امینی دکتر امینی از راهپیمای یها و به طور خلاصه وضعیت
روزهای بحران در ما ههای طوفانی سال 1357اختصاص دارد. بحران یای که از اواخر سال 1356به
م یشنود: در آن زمان ،دکتر امینی با هدف آرام کردن اوضاع و رسیدن به توافق سیاسی شکل بهمن عظیمی درآمده بود،
نارضایی عمومی به سمت روحانیت ()1 میان شاه و گرو ههای مخالف ـ به ویژه رهبران جبهه ملی ـ فعالانه م یکوشید و با دکتر امینی را بر آن داشت که بار
جریان داده شده .اما خطاست که آن که نام خودش در همه حال برای تصدی مقام نخس توزیری بر سر زبا نها بود، دیگر وارد صحنۀ سیاست شود .او در
تصور کنیم که همۀ ناراض یها با آ نها شخص ًا به تشکیل دولت ائتلاف ملی به ریاست یکی از مل یگرایان عقیده داشت. روز 6مردادماه 1357طی اعلامی های
ه مسو باشند .مشخصاً بخش عظیمی دکترامینی،دیدارهاوفعالی تهایخودرادرآنچندماههبهطورروزانهیادداشت که در روزنام هها انتشار یافت ،هدف
از آ نها روشنفکران لاییک هستند. کرده است و این یادداش تها مرجع و سند معتبری برای علاقمندان به تحقیق و بازگشت خود را به صحنۀ بحرا نزدۀ
اما چه شده است که این جماعت بررسی وقایع منجر به خروج شاه از کشور و به قدرت رسیدن خمینی محسوب سیاست ایران چنین توضیح م یدهد:
به سوی روحانیت روی آورده است. م یشود .یادداش تهای خصوصی دکتر امینی را در چند شماره خواهید خواند. «امروز که حرارت ت بخواست هها بالا
خیلی ساده :روحانیون به تنها پناهگاه گرفته ،از من م یخواهند چیزی بگویم
کلیۀ مخالفان تبدیل شد‌هاند ،چرا که امینی از کمک فکری به او امتناع قدری رعایت بعضی اصول را بکنید. گزارش ساواک دربارۀ این تما سها و با چند تن از دوستان ،دکتر امینی به و کار به جایی کشیده که ادامۀ سکوت
تمام دیگر را‌هها توسط رژیم مسدود ننمود .دکتر امینی حتی از اعلام مراتب جهت استحضار خاطر خطیر مذاکرات سیاسی قابل ذکر است: این فکر افتاد که شرحی از وضعیت به رضا تلقی م یشود .ازدیاد درآمد در
شده است .هر چند که روحانیون از حکومت نظامی توسط دولت شریف مملکت تهیه کند و بعد از این که به ده سال اخیر ،طبعاً رفاه و به دنبال
یک دولت اسلامی حرف می‌زنند، امامی به نوعی حمایت کرد ،مشروط ملوکانه از شرف عرض م یگذرد». «پیش از ظهر روز 1357/5/17علی امضای چند نفر از «معمرین» رساند، آن فساد را آورد و فساد برای ادامۀ
به دولتی که تحت سلطۀ آنان و بر این که با خونریری و کشت و کشتار در زیر این گزارش آمده است« :از امینی ،نخست‌وزیر اسبق ،طی یک به صورت نام های به شاه ارائه داد .این حیات خود به فشار و تمرکز قدرت
نخس توزیرش یک ملا باشد ،استناد همراه نگردد .م عالوصف تأکید کرد که شرف عرض پیشگاه مبارک شاهنشاه مذاکرۀ خصوصی با یکی از دوستان نامه را آقای احمد نامدار ،معاون سابق احتیاج داشت و بیش از ده سال
حکومت نظامی نه تنها چارۀ مشکلات آریامهر گذشت .مقرر فرمودند آنچه نخس توزیر در دولت دکتر امینی ،تهیه طلایی را پشت سر گذاشت هایم که
نم یکنند. نیست ،بلکه «راه حلی فاجع ه‌آمیز مورد نظر او م یباشد ما انجام داده و خود اظهار داشته است: کرد .آقایان دکتر محمدعلی هدایتی، نتیجۀ آن به وجود آمدن ثروتمندان
دکتر امینی در جواب به آخرین با اوضاع و احوالی که در مملکت ناصر ذوالفقاری و دکتر شم سالدین نوخاسته و ثروتمند شدن ثروتمندان
پرسش مخبر لوموند مبنی بر این است». م یدهیم. وجود دارد احساس م یکند هر کس جزایری به این دعوت لبیک گفتند، و ناتوان شدن محرومین است که
که اگر شاه از شما بخواهد که دولت «اگر شما ریشۀ اصلی دردهای امضا :سپهبد مقدم»57/5/21 . باید به سهم خود برای حفظ آرامش و اما آقایان نج مالملک ،علی دشتی و طبقۀ متوسط و مرفه که انتظار بود،
جدیدی تشکیل دهید ،آیا یکی از اقتصادی و اجتماعی را پیدا نکنید، به یاد دارم که در این ایام پدرم آیندۀ مملکت تلاش کند .من خواهان دکتر عل یاکبر سیاسی از این پیشنهاد به وجود نیامد ،جز مشتی دلال .از
شروط شما بر چیدن حکومت نظامی درد چاره نم یشود .مثل ًا آمدید تاریخ به آقای امیرعباس هویدا ،که به سمت نخس توزیری نیستم و حتی به استقبال نکردند و فکر نوشتن نامۀ یک سال پیش حرکتی شورانگیز با
را دوباره عوض کردید ،بسیار خب ،اصل ًا وزارت دربار منصوب شده بود ،تلفن وسیلۀ مرحوم علم ،وزیر سابق دربار جمعی منتفی شد و این اسباب تأسف بسط و عمق به وجود آمد و دولت
نخواهد بود ،م یگوید: ب یخود از اول عوض کرده بودید .مگر و از ایشان خواهش کرد که وخامت شاهنشاهی ،حضور شاهنشاه آریامهر دکتر امینی را فراهم آورد .اشار‌های که موضعی تازه گرفت و دریچۀ اطمینان
ـ خیر ،اما به عراق می‌روم تا ای نها شوخی است؟ شما خیال کرد‌هاید اوضاع را به استحضار اعلی حضرت عرض کردم که به هر طریق ممکن در یکی از یادداش تهای شخص یاش به را گشود و فضای باز سیاسی اعلام
آی تالله خمینی را ببینم .ایشان را که با این کارها تمام روحانیون و طبقات برسانند .چند روز بعد آقای هویدا به حاضرم ثابت کنم چنین داعیه‌ای گردید ،ولی همچنان افرادی که در
خوب م یشناسم و شاید ایشان هم پدرم تلفن کرد و گفت :خیالتان راحت ندارم؛ ولی چون تصور م یکنم افرادی 15سالۀ اخیر عهد‌هدار امور بودند،
برای من احترام قائل باشد .به ایشان
خواهم گفت من از شما تقاضای مهندس شریف امامی دکتر امینی در روزهای بحران گرداننده هستند ...
حمایت نم یکنم ،اما به این تهییجات نگهداری آزادی مشکل‌تر از
پایان بدهید .اگر یک رژیم انقلابی در اجتماعی مردم راضی شد‌هاند و مسائل باشد و سپس به زبان فرانسه اضافه در اطراف شاهنشاه آریامهر نیستند این موضوع کرده ،شایان توجه است: دستیابی بدان است .باید به رجال
این مملکت مستقر شود ،بر شما چه حل شده است؟ آیا روحانیون و مردم کرد( c’est un roc :چون صخره بر که واقعیت اوضاع را به عرض معظم له « ...دکتر سیاسی در موضوع نوشتن وطن‌پرست و پایبند به قانون و
فقط این را م یخواستند که رفتن به جای خود محکم ایستاده است) .به برسانند ،احساس مسؤولیت م یکنم نامه به شاه گفت :اثری ندارد جز این دین و معنویت که اساس اجتماع
خواهد گذشت؟ مکه آزاد شود و تاریخ برگردد به جای گمانم به همین دلیل پیغام‌های مکرر و هر چه سعی م یکنم به نحوی به که ایشان که با ما بد است بدتر م یشود! ما به آن استوار است تکیه کرد.
مدت زمان کوتاهی پس از این اولش؟ ای نها فقط قسم تهای جزیی پدرم برای شرفیابی بی‌پاسخ گذاشته شاهنشاه دسترسی پیدا کنم ،موفق گفتم حداقلش این است که ایشان باید با ایجاد وحدت نظر و عمل در
مصاحبه بود که آقای شریف امامی از درد بزرگ اجتماع است و شما کار را شد .در این فاصله واقعۀ سینما رکس نم یشوم .شاهنشاه آریامهر م یتوانند از لااقل متوجه م یشود جنبشی که به میان کسانی که پیشرو و بیا نکنندۀ
با دکتر امینی مستقیماً تماس گرفت رها م یکنید و دنبال این گونه کارهای آبادان موجب شد که جمشید آموزگار افرادی نظیر من و چند نفر افراد معمر وجود آمده ،از طرف همۀ مردم است خواس تهای مرد ماند با توجه به عمق
و از ایشان خواست که ملاقاتی استعفا دهد .شاه جعفر شریف امامی را دیگر دربارۀ مسائل مملکتی نظرهای و منحصر به جوانان نیست .به هر حال این خواست‌ها یک قدرت و اتحاد
با هم داشته باشند .از این جا به ظاهری م یروید». به نخس توزیری منصوب کرد .دکتر مشورتی بگیرند .من در این چند روزه با موافقت با فرستادن نام های به امضای ملی به وجود آورد که ضامن آزادی و
بعد به یادداشت‌های روزانۀ دکتر انتقادهای دکتر امینی به اقدامات امینی این انتخاب را «بدترین» انتخاب برخی از افراد جبهۀ ملی نظیر مهندس عدهای از معمرین نداشت .متأسف
امینی دربارۀ سیر رویدادهایی که مهندس شریف امامی که با استمرار بازرگان ،یدالله سحابی و کریم سنجابی شدم چه قدر کار کشور ما خراب شده حقوق اساسی مردم باشد ...
به انقلاب بهمن 1357منجر شد، حکومت نظامی رو به تصاعد گذاشت، ممکنه خواند: ملاقات و مذاکراتی داشت هام که با آ نها که افرادی مثل دکتر سیاسی که از سیاستمداران واقع‌بین کسانی
موجب شد که بعضی از ناظران سیاسی «اعتصابات روز به روز دامنه پیدا در مسیر خدمت به شاهنشاه و مملکت هشتاد سال تجاوز کرده ،حاضر به این هستند که در لحظات حساس
رجوع م یکنیم: داخلی و خارجی تصور کنند دکتر م یکرد و حکومت شریف امامی که همکاری کنم ،ولی بعضی از آ نها مثل قدر گذشت نیستند که برای این که تاریخی ،فارغ از بیم نام و ننگ و با
امینی درصدد است که جانشین شریف اساساً بدترین انتخاب شاه بود روی بازرگان اصولاً معتقد نیستند که با شاه ممکن است با ما بدتر شود ،این تفکر و آیند‌هنگری قدمی در این کشور
شنبه 22 ،مهر 1357 امامی شود .نمونۀ بارز این طرز تفکر در وحشت و عدم اطلاع از واقعیت اوضاع، هیئت حاکمه بتوان همکاری کرد .این قدم کوچک که شاید اثری م یداشت،
مصاحب های که متخصص مسائل ایران وعدۀ افزایش حقوق کارگران و آزادی افراد و بعضی از مردم خود مرا نیز به برای هموطنان بردارند »...
( 14اکتبر )1978 روزنامۀ «لوموند» با دکتر امینی انجام محبوسین سیاسی و غیره را م یداد و عنوان یک فرد ملی قبول ندارند ،ولی برندارند». برنامه سیاسی دکتر امینی که از
...امروز تولد حضرت رضا حال آن که موقع او در میان مردم که من واقعاً م یخواهم به نفع مملکت کار دکتر امینی از طرف دیگر با طرف روزنامۀ لوموند «راه حل امینی»
علیه‌السلام است .قرار ملاقاتی با داد ،مشهود است: او را مظهر فساد م یدانستند و پانزده کنم و سعی نمایم اختلاف با روحانیون چهر‌ههای سیاسی اپوزیسیون که از برای حل بحران ایران شهرت یافت به
آقای شریف امامی ساعت 8صبح ـ آیا شما حاضر م یشدید که دولت سال از ریاست مجلس سنا و نزدیکی حل شود و بین مردم و مسؤولین امور سال پیش با آ نها مراوده داشت تماس
داشتم که برای تظاهرات روز دوشنبه به شاه در تمام کثاف تکار یها شریک قرار زیر است:
که عزای عمومی و اعتصاب عمومی ائتلاف ملی تشکیل دهید؟ و سهیم بود طوری که نم یتوانست التیام داده شود. حاصل کرد: 1ـ پادشاه باید حکومت را به هیئت
اعلام شده و حضرت آی تالله خمینی ـ اگر اعلی حضرت مرا به این امر جلب اعتماد کند و آب رفته را به جوی والاحضر تها با مداخلات و شرکت «برای تشکیل جبهۀ واحدی از دولت وا بگذارند و از دخالت در مسائل
و آیات عظام قم و تمام گرو‌ههای فرا می‌خواندند ،قبل از هر کار به بازآورد .همین سوء انتخاب حاکی از در امور انتفاعی وضع مخصوصی به دستجات مخالف دولت با آقایان روزمرۀ کشور اجتناب کنند .این امر
سیاسی همدردی کرد‌هاند ،با ایشان نظرخواهی از آقایان خمینی و سنجابی طرز فکر شاه بود که به عقیدۀ مخالفان وجود آورد‌هاند .آیا بهتر نیست من به مهندس بازرگان و دکتر سحابی از یک خصوصاً باید دربارۀ خانوادۀ سلطنتی
مذاکره و ترتیبی بدهیم که برخوردی و دیگران اقدام می‌کردم .مخصوصاً و اکثریت مردم حر فهایش راجع به جای نشستن با افراد جبهۀ ملی بتوانم طرف ،آقایان دکتر سنجابی ،داریوش
پیش نیاید و خونریزی نشود .ساعت از پادشاه تقاضا م یکردم که اهداف آزادی و اصلاحات و سلطنت کردن نه با والاحضر تها بنشینم و به آ نها بگویم فروهر و شاپور بختیار از طرف دیگر و تعمیم یابد.
7آقای دکتر (اسدالله) مبشری آمد خود را تدقیق نمایند .قبل از هر چیز حکومت کردن مورد قبول نم یتوانست راهی که شما در پیش گرفت هاید به ضرر آقای مهندس رحم تالله مقدم و دکتر 2ـ پادشاه از او و «چند نفر از افراد
و در همین زمینه چند دقیقه‌ای م یبایست فهمیده م یشد که آیا پادشاه اعل یحضرت ،خودتان و مملکت است. (رحیم) عابدی به عنوان گروه رادیکال، معمر دیگر دربارۀ مسائل مملکتی
صحبت کردیم .شریف امامی با قصد سلطنت دارند یا حکومت .چنانچه واقع شود». اگر م یخواهید مملکتی بماند و شماها تماس به وجود آوردم که آماده باشند
وجود روابط سردی که همیشه قبول م یفرمودند که تنها به سلطنت مع هذا مهندس شریف امامی با نیز از برکات آن برخوردار باشید باید خلأیی که دیر یا زود پیدا م یشود پر نظرهای مشورتی بگیرند».
داشته‌ایم اولین باری بود که دو بسنده کنند ،اقدام به یک دولت ائتلافی دکتر امینی تماس گرفت و دکتر 3ـ همۀ نیروهای اپوزیسیون
به دو صحبت م یکردیم .در منزل م یکردم و انتخابات آزاد را سازمان کنند». منهای کمونیست‌ها در چارچوب
ایشان در دروس که اولین بار بود جبهۀ اتحاد ملی دست در دست هم
م یدیدم ،چای خوردیم و یک ساعت بگذارند و با توافق در اصول یک برنامۀ
صحبت کردیم .مطالب سیاست و مشترک ،کشور را از خطر سقوط
وضع کشور را بررسی کردیم و چون نجات دهند .راه نیل به این هدف
اشاره شد که ایشان راه را برای آمدن غایی را بر پایۀ قانون اساسی کشور
من هموار م یکنند .جواب دادم که هموار کنند تا از در هم ریختن بنای
ابداً من نامزد چنین کاری نیستم و اقتصادی و سیاسی ـ اجتماعی کشور
او را تشویق کردم که جا خالی نکند
چون جانشینی ندارد .در موضوع جلوگیری به عمل آید.
تظاهرات قول داد که دستورات لازم 4ـ حل اختلاف با روحانیون
به فرمانداری نظامی خواهد داد .تقاضا مه مترین مسأل های است که در مقابل
کردم که آی تالله طالقانی و عدهای از
روحانیون را که در حبس هستند حکومت قرار گرفته.
آزاد کنند .یادداشت کرد اقدام نماید. پس از درج این اطلاعیه در
در مراجعت ،آقای دکتر مبشری مطبوعات داخلی و خارجی ،دکتر
را خواستم و نتیجۀ مذاکرات را به سید مهدی پیراسته که نزدیکی
ایشان گفتم و او هم به دنبال رفت که زیادی با مقامات بالا و به خصوص
ا نشاءالله دوشنبه به آرامی بگذرد ... شخص شاه داشت ،مقالاتی علیه
آقای دکتر معی نزاده ساعت 7بعد دکتر امینی نوشت و خانم سناتور
از ظهر به اتفاق آقای دکتر (فریدون) شم سالملوک مصاحب و بعضی از
جوادی که برای اولین بار ایشان را نمایندگان مجلس نیز در نط قهای
م یدیدم آمدند و معی نزاده ایشان و خود به نخست‌وزیر اسبق حمله
من را تنها گذارد .در حدود یک ساعت کردند .مع هذا این حملات در
و نیم با ایشان صحبت کردم و از قرار مقابل استقبالی که از آغاز مجدد
معلوم ایشان از نزدیکان علیاحضرت فعالیت سیاسی دکتر امینی شد،
ملکه هستند و خواستند نظر من را در
مورد موضعی که در مورد شاه اظهار اثری نداشت:
کرد‌هام بدانند .دکتر معی نزاده بعد از «آمد و رفت افرادی که سال‌ها
این که ایشان را برد مجدداً برگشت و سراغی از من نمی‌گرفتند و حتی
گفت ایشان تعجب کرده بود که آنچه جرأت گذار از طرف منزل من را
در مقامات بالا از دکتر امینی تصور نمی‌کردند ،شروع شد .به تدریج
م یکردند به جز این است و من خیال مصاحبۀ رادیو تلویزیونی با مخبرین
م یکنم باید ایشان را با اعلی حضرتین
ملاقات داد که سوءتفاهماتی که وجود خارجی شروع شد و »...
اصول برنامه‌ای که دکتر امینی
دارد از بین برود ... در روز ششم مرداد ماه اعلام کرد،
محور مصاحب هها و مذاکرات سیاسی
«دنباله دارد» با شخصی تهایی شد که چند سالی
بود مورد غضب قرار داشتند .در
نتیجۀ این تما سها و بعد از مشورت
