Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۸۲ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1648‬‬
‫جمعه ‪ 20‬تا پنجشنبه‪ 26‬مهرماه ‪1397‬خورشیدی‬

‫آزاده و مستقل‪ ،‬کوشید تا نظرات و‬ ‫دکترمح ّمدمص ّدق؛آسیبشناسییکشکست‬ ‫گاهی فکر می‌کنم که چه‬
‫پیشنهادات خویش را به شاه ارائه دهد‪.‬‬ ‫جان‌هائی! چه جان‌های شیفته و‬
‫‪ ...« -‬اگر اعلیحضرت انتظار دارند‬ ‫بخش (‪)12‬‬ ‫* نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق‬ ‫شیدائی در حریق حزب توده سوختند‬
‫من هم مانند درباریان هر چه را‬ ‫و خاکستر شدند!‪ :‬مرتضی کیوان‪،‬‬
‫فرمودید تأیید کنم‪ ،‬مسالة دیگریست‪،‬‬ ‫علی میرفطروس‬ ‫* دکتر جلال متینی * ناشر‪ :‬شرکت کتاب‪ ،‬آمریکا‪1384 ،‬‬ ‫عبدالحسین نوشین‪ ،‬لو ِرتا‪ ،‬خلیل‬
‫ا ّما اگر اعلیحضرت مایل هستند از‬ ‫ملکی و بسیاران دیگر ‪ ...‬پس طبیعی‬
‫واقعیات موجود اجتماعی ‪ -‬آن طور‬ ‫=خلیل ملکی و عبدالحسین نوشین‪ ،‬پروردة جنبش مشروط ّیت و بالیدة تج ّدد نوپای ایران بودند‪.‬‬ ‫است که در شرح حال و زندگی‬
‫که هست نه آن طور که مورد پسند‬ ‫=خلیلملکیباشهامتوجسارتاستثنائی‪،‬ضمنتائیداصلاحاتاجتماعیشاه‪،‬دعوتشاهرابرایملاقاتوگفتگوپذیرفتهبود‪.‬‬ ‫آنان بتوان سخ ِن ابوالفضل بیهقی را‬
‫است ‪ -‬اطلاع حاصل کنند‪ ،‬آنچه که‬ ‫=آن«روحتود ‌های»کهخلیلملکیازظهورشنگرانبود‪،‬سرانجامباانقلاباسلامی‪،57‬در«روحاللهخمینی»متج ّلیشد‪.‬‬ ‫بیاد آورد و ‪« :‬قلم را‪ ،‬لَختی بر وی‬
‫من عرض م ‌یکنم صحیح است‪ ...‬این‬
‫را انصاف م ‌یدهم که در تمام مواردی‬ ‫آن جهت حرکت م ‌ینمایند‪ ،‬و شما هم‬ ‫بازی نمود‌هاید‪ ،‬متوجه هستید که من‬ ‫در روی صحنه‪ ،‬یک فرد اجتماعی‬ ‫در آن اطاقک کوچک و مح ّقر چگونه‬ ‫بگریانم»‪1.‬‬
‫که من مقاومت کردم و توضیح دادم‬ ‫نقش «لش» [یعنی‪ُ :‬رل نعش] را بازی‬ ‫امروز با حادث ‌های روبرو شد‌هام که هر‬ ‫و مبارزی را مج ّسم نمائید که تا دیروز‬ ‫لو ِرتا‪ ،‬همسر نوشین‪ ،‬سعی م ‌یکرد تا‬ ‫خلیل ملکی و عبدالحسین نوشین‬
‫بالاخره [شاه] قانع شدند! دربارة‬ ‫نوعصراحتلهجةگستاخان ‌هایراتوجیه‬ ‫علیرغم تو ّجة تمام دوستان خود و‬ ‫کودک شیرخوارشان را آرام کند‪ .‬تأثیر‬ ‫پروردة جنبش مشروط ّیت و بالیدة‬
‫رفراندوم و دکتر صدیقی و دفاع من‬ ‫م ‌ینمائید‪.‬‬ ‫م ‌ینماید‪ .‬شما خوب متوجه هستید در‬ ‫علیرغم عقل و منطق‪ ،‬هنر و قریحة‬ ‫عاطف ِی دیدن این منظره سبب شد تا‬ ‫تج ّدد نوپای ایران بودند‪ ،‬از این رو‪،‬‬
‫از ایشان‪ ،‬قریب یک ساعت بحث شد‬ ‫اگر [هم] کسب و تجارت شما را‬ ‫این پیس [نمایشنامة] سیاسی که امروز‬ ‫خود را فدای سیاست‪ ،‬یعنی وکیل‬ ‫ملکی دعوت نوشین و دیگران را جهت‬ ‫پائی در فرهنگ ُکهنسال ایران و پای‬
‫و متقاعد شدند که صلا ِح شخص‬ ‫خیلی فراموشکار نموده باشد‪ ،‬حتماً‬ ‫در نهضت تود‌های ایران به قلم آقای‬ ‫شدن برای مجلس‪ ،‬نموده بود‪ ،‬ولی‬ ‫دیگری در عرصة فرهنگ مدرن اروپا‬
‫ایشان نیز زیاد کردن شکاف ناشی‬ ‫فراموش ننمود‌هاید که علاوه بر اشخاص‬ ‫طبری نوشته م ‌یشود‪ ،‬و به کارگردانی‬ ‫امروز‪ -‬به عکس‪ -‬تمام عقاید سیاسی‬ ‫پیوستن به حزب توده بپذیرد‪.‬‬ ‫داشتند‪.‬مؤلّف ‌ههایدیگرینیز‪-‬الب ّته‪-‬‬
‫از ‪ 28‬مرداد نیست بلکه پُر کردن‬ ‫نامبرده‪ ،‬یک شخص ساکت و آرام نیز در‬ ‫ایشان و شرکت دکتر یزد ‌یها و دکتر‬ ‫و اجتماعی خود را به تمام معن ِی کلمه‪،‬‬ ‫در حزب توده‪ ،‬عبدالحسین نوشین‬ ‫سرشت و سرنوشت مشترک خلیل‬
‫آنست‪ .‬بالاخره ایشان سفارشی را به‬ ‫اغلب جلسات ما حضور داشت‪ ،‬شخصی‬ ‫کشاورزها و قاسمی‌ها و ع ّمه مظفر‬ ‫فدای قریحه و هنر‪ ،‬یعنی فدای نتیجة‬ ‫از اعضاء مهم و ف ّعا ِل جنا ِح اصلاح‬ ‫ملکی و عبدالحسین نوشین را َر َقم‬
‫توسط من به سران جبهة م ّلی دادند‪.‬‬ ‫که نَط ّـاق خوبی نیست ولی متفکر و‬ ‫فیروزها و شوهر او‪ ،8‬و متأسفانه با‬ ‫حاصل از هنر‪ ،‬یعنی «پول» نموده است‪،‬‬ ‫طلب و از جمله دوستان نزدیک و‬ ‫زده بودند‪ .‬از جمله‪ ،‬هر دو در کودکی‬
‫او [شاه] م ‌یگفت‪ :‬برای من چه فرق‬ ‫قضاوت کنندة خوبی است‪ ،‬و من و شما‬ ‫شرکت خو ِد شما بازی م ‌یشود‪ ،‬نقش‬ ‫همان پولی که شما هنرمندانه بارها آن‬ ‫صمیمی ملکی بود‪ .‬نوشین که مانند‬ ‫پدر را از دست داده بودند‪ .‬هر دو‬
‫م ‌یکند که َعمرو یا زید باشد‪ ،‬من‬ ‫هر دو نسبت به او احترام و ارزش قائل‬ ‫خیانتکار به من و خام ‌های و جواهری و‬ ‫را در صحنة [تئاتر] معرفی نمود‌هاید‪،‬‬ ‫بعضی دیگر از اصلاح طلبان‪ ،‬انشعاب‬ ‫جزو نخستین گروه مح ّصلینی بودند‬
‫هر نوع اختیارات قانونی دارم و‬ ‫هستیم‪ .‬آری ‪ ...‬اگر خاطرات آن روز را‬ ‫سایر افراد شرافتمند تحمیل شده است‪.‬‬ ‫که با آن م ‌یتوان وجدان اخلاق ‌یترین‬ ‫را صلاح نم ‌یدانست با رضایت ملکی‬ ‫که توسط رضاشاه به اروپا اعزام شده‬
‫حال که مردم صال ‌حها و سنجاب ‌یها‬ ‫فراموش کرد‌هاید‪ ،‬و اگر جرأت دارید‪،‬‬ ‫خوب متوجه هستید که در این بازی‬ ‫و دیگ ِر انشعابیون‪ ،‬درحزب توده ماند‪،‬‬ ‫بودند (خلیل ملکی برای تحصیل علم‬
‫را م ‌یخواهند‪ ،‬من حرفی ندارم‪ .‬او‬ ‫خواهش م ‌یکنم این سطور را برای‬ ‫تراژیک و کمیک‪ ،‬نقش لنین و استالین‬ ‫مردم را خرید!‬ ‫ا ّما فشار رهبری حزب برای محکوم‬ ‫به آلمان رفت و عبدالحسین نوشین‬
‫[شاه] م ‌یگفت‪ :‬من از آنها فقط دو‬ ‫صادق هدایت بخوانید‪ .‬او فراموشکاری‬ ‫و غیره را دکتر یزدی و دکتر کشاورز‬ ‫باپولم ‌یتوانشجاعتاخلاقیانسان‬ ‫کردن انشعاب و شخ ِص ملکی‪ ،‬نوشین‬ ‫برای هنر تئاتر به فرانسه)‪ .‬هر دو با‬
‫اطمینان م ‌یخواهم‪ .‬اولاً وضع خود را‬ ‫شما را جبران خواهد نمود! ‪10‬‬ ‫و ع ّمه فیروز مظفر و شوهرش بازی‬ ‫را خرید‪ ،‬البته تصدیق خواهید فرمود که‬ ‫را نیز ناگزیر کرد تا علیرغم میل خود‪،‬‬ ‫اندیشه و آرمانی انسانی به حزب توده‬
‫رسماً نسبت به احترام به قانون اساسی‬ ‫من پس از نوشتن این مراسله‪ ،‬حس‬ ‫کرده‪ ،‬و نقش خیانتکاران را خام ‌های و‬ ‫این نوع خریداری لازم نیست همیشه‬ ‫با آنان همساز شود و اعلام ّیة شدید و‬ ‫پیوستند و به عنوان «اصلاح طلبان»‬
‫(که منظور ایشان احترام به مقام‬ ‫م ‌یکنم که تمام نفرت من از شما تبدیل‬ ‫مستقیم باشد‪ ،‬غیرمستقیم هم‪ ،‬از لحاظ‬ ‫افتراءآمیز حزب توده علیه خلیل ملکی‬ ‫کوشیدند تا رهبری حزب توده را از‬
‫سلطنت بود) اعلام کنند؛ ثانیاً وضع‬ ‫بهمح ّبتوصمیم ّیتهمیشگیگردیده‬ ‫جواهری بازی م ‌ینمایند!‬ ‫اخلاقی همان اثر و نتیجه را دارد‪7.‬‬ ‫فساد و وابستگی و اطاعت کورکورانه‬
‫خود را نسبت به حزب توده مشخص‬ ‫و حس م ‌یکنم که در یکی از ش ‌بهای‬ ‫را امضا کند‪.‬‬ ‫برهانند‪ ،‬هر دو‪ ،‬روابط صمیمان ‌های با‬
‫سازند‪ .‬بعد گفت‪ :‬البته مطلب سومی‬ ‫هفته م ‌یتوانم شما را در روی صحنة‬ ‫صادق هدایت‪ ،‬عبدالحسین نوشین‪ ...،‬و لورتا‬ ‫نامة ملکی به نوشین‪ ،‬اندوه و‬ ‫صادق هدایت داشتند‪ ،‬هر دو از نجابت‬
‫هم هست که اختلافی در آن است‪.‬‬ ‫[تئاتر] ببینم و مانند گذشته‪ ،‬سعی‬ ‫افسردگی یک اندیشمند معتقد به‬ ‫و فضیلت اخلاقی خاصی برخوردار‬
‫او تأکید کرد در صورتی که این دو‬ ‫م ‌یکنم در صف اول نشسته و از نزدیک‬ ‫دوست عزیزم آقای نوشین! گویا‬ ‫اگر یک فر ِد مبار ِز هنرمندی برای‬ ‫اخلاق را دربارة عم ِل ناروای یک دوست‬ ‫بودند‪ ،‬هر دو پایه گذار مکتب نوینی‬
‫مطلب روشن بشود برای من صال ‌حها‬ ‫به روی شما تماشا نمایم‪ .‬من بدون‬ ‫فراموش نموده‌اید این انحرافات‬ ‫رواج بازار تجارت هنرمندانة خود‪ ،‬و یا از‬ ‫عزیز و هنرمن ِد برجسته عیان م ‌یکند و‬ ‫در ایران بودند‪ :‬نوشین‪ ،‬پایه گذار‬
‫شرمساری و با وجدان راحت به روی‬ ‫خیانتکارانه که به من نسبت داده‬ ‫ترس کسادی بازار خود‪ ،‬اجازه دهد که‬ ‫در عین حال‪ ،‬صفای باطن‪ ،‬ادب و عاطفة‬ ‫تئاتر مدرن ایران‪ 2‬و خلیل ملکی‪ ،‬پایه‬
‫یا دیگران فرق ندارند»‪.‬‬ ‫شما نگاه خواهم کرد‪ ،‬زیرا با نوشتن‬ ‫م ‌یشود تاریخش‪ ،‬به عکس آنچه ادعا‬ ‫به نام او ‪ -‬و یا [با] سوءاستفاده ضمنی‬ ‫سرشا ِر خلیل ملکی را آشکار م ‌یسازد‪:‬‬ ‫گذار اندیشة سیاس ِی مستقل‪ ،‬م ّلی و‬
‫خلیل ملکی سپس از موض ِع‬ ‫این سطور‪ ،‬دیگر هیچ اثری از نفرت و‬ ‫شده‪ ،‬از موقع انتشار کتاب «چه باید‬ ‫از نام و شخص ّیت او ـ قبی ‌حترین مردم‪،‬‬ ‫مدرن‪ .3‬هر دو‪ ،‬نسلی از هنرمندان‬
‫رهبران جبهة ملّی می‌نویسد که‬ ‫تحقیر در فکر من باقی نمانده‪ ،‬و ارزش و‬ ‫کرد» [اثر اپریم اسحق‪ ،‬اردیبهشت‬ ‫شری ‌فترین افراد را خیانتکار و منحرف‬ ‫دوست عزیز آقای نوشین!‬ ‫و نویسندگان برجسته را پرورش‬
‫یادآو ِر موضع گیر ‌یهای این رهبران‬ ‫احترام همیشگی خود را نسبت به شما‬ ‫‪ ]1325‬نم ‌یباشد‪ .‬خیلی زودتر از آن‬ ‫و عامل امپریالیسم و همردیف تروتسکی‬ ‫چند ساعت پس از نصف شب است‬ ‫دادند‪ :‬نوشین (به همراه همسرش‬
‫بازیافت ‌هام‪ .‬من در عالم دوستی مو ّظف‬ ‫شروع شده‪ .‬البته فراموش نکرد‌هاید ‪ -‬و‬ ‫و غیره جلوه دهند‪ ،‬و او ساکت و آرام‬ ‫که این سطور را برای شما م ‌ینویسم‪.‬‬ ‫لو ِرتا‌هایراپتیان)‪ ،‬هنرمندانی مانند‬
‫در آستانة انقلاب ‪ 57‬است‪:‬‬ ‫بودم به تکلیف خود عمل کنم‪ ،‬و افکار‬ ‫اگر اشتغالات کسبی باعث فراموشی‬ ‫بنشیند که اسم او نیز به عنوان عضو‬ ‫خیلی دلم برای شما تنگ شده است‪،‬‬ ‫محمد علی جعفری‪ ،‬ع ّز ‌تالله انتظامی‪،‬‬
‫«من این مطلب را به آقایان‬ ‫خود را دربارة شما به خو ِد شما بنویسم‬ ‫شدهباشد‪،‬باکمیتأ ّملتصدیقخواهید‬ ‫هیئت اجرائ ّیه در این اتهامات به عنوان‬ ‫ولی ملاقات بایک نفر خائن و منحرف‬ ‫نصرت کریمی‪ ،‬توران مهرزاد‪ ،‬مهین‬
‫[جبهة م ّلی] اطلاع دادم‪ ،‬ولی در‬ ‫نمود‪ -‬که طبری و قاسمی و کیانوری و‬ ‫اکثریت تا ّم و تمام [هیئت اجرائیه مو ّقت‬ ‫برای شما خیلی خوشایند نباید باشد‪.‬‬ ‫و مصطفی اسکوئی‪ ،‬ایرن و محمد‬
‫آن روزها بازا ِر منفی بافی مطلق‬ ‫تا بتوانم استراحت نمایم‪.‬‬ ‫شما بودید که این فکر امروزی را که من‬ ‫حزب توده] مورد سوءاستفاده قرار‬ ‫گاهی خیال م ‌یکنم شما را در روی‬ ‫عاصمی را پرورش داد*‪ ،‬و خلیل‬
‫رواج داشت و رهبران نهضت‪ ،‬مانند‬ ‫تعقیب م ‌ینمایم‪ ،‬در من تزریق نمودید‪.‬‬ ‫بگیرد‪ ،‬اسم این را چه م ‌یتوان گذارد؟‬ ‫صحنة تئاتر زیارت نمایم‪ ،‬ولی نم ‌یتوانم‬ ‫ملکی‪ ،‬نویسندگانی چون محمد علی‬
‫موارد گذشته‪ ،‬حتی عوام فریب هم‬ ‫دوست صمیمی شما‬ ‫گویا فراموش نکرده باشید که من پس از‬ ‫آری دوست عزیزم ‪ ...‬نشان دادن‬ ‫خود را راضی کنم‪ .‬ایراد من [به شما]‬ ‫همایون کاتوزیان‪ ،‬داریوش آشوری و‬
‫نبودند بلکه فریفتة تمام و کمال عوام‬ ‫دربارة اصلاحات اجتماعی شاه‬ ‫شناختن افراد «اپورتونیست» در گوشة‬ ‫شخص ّیت یک همچو فر ِد « بی‬ ‫نه برای این است که شما امضائی برای‬ ‫هوشنگ وزیری را ‪ ،...‬هر دو با وجود‬
‫بودند‪ .‬متأسفانه سران جبهة م ّلی‪،‬‬ ‫خلیل ملکی بخاطر واقع بینی و‬ ‫خانة خود منزوی شده بودم‪ .9‬وقتی شما‬ ‫شخص ّیتی» در صحنة امروز بیشتر‬ ‫تقبیح عملی نموده‌اید که مس ّببین‬ ‫غنای فرهنگی‪ ،‬در سراسر زندگی‬
‫در عمل‪ ،‬نشان دادند که مردانی‬ ‫خصلت اصلاح طلبی خود‪ ،‬بحث‬ ‫از طبری تعریف و تمجید [کردید] و مرا‬ ‫از هر روز برای جامعة ایران مفید و‬ ‫حقیقی آن را بیشتر از من م ‌یشناسید!‬ ‫خویش در تنگدستی و فقر زیستند‪،‬‬
‫نیستندکهدرجریا ‌نهایسیاسی‬ ‫و مذاکره و گفتگو را بهترین شیوه‬ ‫به تبعیت از فکر خودتان تشویق نمودید‪،‬‬ ‫مؤثر است‪ .‬من خوب متو ّجة این‬ ‫برای این نیست که من نم ‌یخواهم و‬ ‫و سرانجام‪ :‬هر دو به گون ‌های متفاوت‬
‫آگاهانه دخالت کنند و با تدبیر و‬ ‫برای ح ّل مسائل و مشکلات سیاسی‬ ‫من ضع ‌فها و خودخواه ‌یهای او را که‬ ‫بی شخص ّیت ِی با شخص ّیت‌ترین‬ ‫نم ‌یتوانم حتی در روی صحنة [تئاتر]‬ ‫‪ -‬در حریق حزب توده سوختند‪:‬‬
‫موقعشناسیازفرص ‌تهااستفاده‬ ‫م ‌یدانست و لذا‪ ،‬در عصری که بسیاری‬ ‫در زندان دیده بودم برای شما تعریف‬ ‫افراد جامعة روشنفکران هستم و‬ ‫شما را ببینم! بلکه تن ّفر من از دیدن‬ ‫عبدالحسین نوشین‪ ،‬در غرب ِت غری ِب‬
‫کنند‪ .‬آنها نشان دادند که هدفشان‬ ‫از رهبران سیاسی و روشنفکران ایران‪،‬‬ ‫کردم‪ .‬شما خوب می‌دانید که فکر‬ ‫لزوم مبارزه با این بی شخص ّیتی‬ ‫شما به این جهت است که در مقابل‬ ‫مهاجرت (در تنهائ ِی بیمارستانی در‬
‫مجبوب القلوب بود ِن صرف است نه‬ ‫مبارزة مسلّحانه را «تنها ره رهائی»‬ ‫امروزی من عیناً همان فکر مشترکی‬ ‫را بخوبی درک م ‌ینمایم‪ .‬شما این‬ ‫این رو ِش بی شرفانه و ناجوانمردانه‪،‬‬ ‫مسکو)‪ ،‬و خلیل ملکی‪ ،‬در طوفان‬
‫اقدام و خدمت اجتماعی که محبوبیت‬ ‫می‌دانستند‪ ،‬ملکی تأکید می‌کرد‪:‬‬ ‫است که من و شما و طبری و قاسمی‬ ‫مبارزه را از صحنة [تئاتر] شروع کنید‪،‬‬ ‫سکوت اختیار نمودید‪ .‬شما که جرأت‬ ‫تهم ‌تهای حزب توده‪ ،‬در ُعزلت و‬
‫تاریخی بیاورد‪ .‬آنان در سنگر‬ ‫«ما تئوری مبارزه» [قهرآمیز] را بطور‬ ‫و کیانوری آن روز تعقیب م ‌ینمودیم‪،‬‬ ‫تقبیح علنی من و خام ‌های [و] جواهری‬
‫راح ِت منفی بافی موضع گرفتند‪.‬‬ ‫کورکورانه و جامد در شرایط و اوضاع و‬ ‫و گویا تنها من و خام ‌های‪ ،‬از آن عده‪،‬‬ ‫و از خودتان نیز شروع نمائید‪.‬‬ ‫و غیره را داشتید‪ ،‬ولی جرأت تقبیح این‬ ‫انزوای وطن‪:‬‬
‫در آن زمان که هیأت حاکمه سخت‬ ‫احوال خا ّص جامعة ایران‪ ،‬قابل انطباق‬ ‫امروز نسبت به آن افکار شریف و عالی‬ ‫اگر من جرأت صراحت لهجة‬ ‫روش را که خودتان نزدی ‌کتر از من به‬ ‫« کاشفان فروت ِن شوکران‬
‫متزلزل بود و همه گونه امتیاز را به نفع‬ ‫نم ‌یدانیم‪( .‬خاطرات‪ ،‬ص ‪ )358‬با این‬ ‫وفادار ماند‌هایم‪ ،‬و طبری و قاسمی و‬ ‫گستاخانه را پیدا کرد‌هام‪ ،‬البته تعجب‬ ‫قبح آن هستید ندارید‪ .‬اگر من فعل ًا‬
‫نهضتملّیم ‌یشدگرفت‪،‬اعلامکردن‬ ‫واقع بینی و خصلت اصلاح طلبی بود‬ ‫شوه ِر مریم [کیانوری] درست در عکس‬ ‫نخواهید نمود‪ .‬شما که لااقل در روی‬ ‫نم ‌یتوانم این افتخار را داشته باشم که‬ ‫جویندگان شادی‬
‫دو کلمه دربارة قانون اساسی و حزب‬ ‫که خلیل ملکی دربارة اصلاحات ارضی‬ ‫صحنه [تئاتر‪ ،‬نقش] «حادثه جو» را‬ ‫بازی هنرمندانة شما را روی صحنة تئاتر‬ ‫در ِمجر ِی آتشفشا ‌نها ‪...‬‬
‫تودهم ‌یتوانستوضعنهضتراازجنبة‬ ‫ببینم‪ ،‬دارای این افتخار هستم که بازی‬
‫داخلی و خارجی مش ّخص و روشن‬ ‫و اجتماعی شاه معتقد بود‪:‬‬ ‫هنرمندانة شما را در صحنة سیاست‬ ‫در برابر تُن َدر م ‌یایستند‬
‫سازد‪ .‬ولی رهبران این دو موضوع را‬ ‫« هر چند که بارها نوشت ‌هام‪ ،‬باز تکرار‬ ‫تماشا م ‌ینمایم‪ .‬اگر من نم ‌یتوانم به‬ ‫خانه را روشن م ‌یکنند‬
‫مسکوت گذاردند تا آن که سرانجام‬ ‫م ‌یکنم که تئوری اجتماعی شاه ایران‬ ‫اندازة یک نفر از هزاران نفر تماشاچی‬
‫خود تبدیل به مدافع قانون اساسی‬ ‫راجع به تح ّول‪ ،‬مترقی است‪ ،‬هر چند‬ ‫از شما و همکاران هنرمند شما تشویقی‬ ‫و م ‌یمیرند‪)4( .».‬‬
‫و سلطنت مشروطه گشتند و به‬ ‫کافی نیست‪ .‬اگر مجریان و ط ّراحان‬ ‫به عمل آرم‪ ،‬در عوض یک پیشنهاد‬
‫مناسبت تهمت‌هائی که از طرف‬ ‫برنامة تح ّول‪ ،‬ایمان به آن ندارند‪،‬‬ ‫نامة خلیل ملکی‬
‫سازمان امن ّیت به آنان زده م ‌یشد‬ ‫مسأل ‌های است جداگانه‪ .‬بخصوص ملی‬ ‫مفید دارم‪:‬‬ ‫به عبدالحسین نوشین‬
‫مجبور شدند بارها بر علیه حزب توده‬ ‫کردن آب‪ ،‬همواره یکی از هد ‌فهای ما‬ ‫پس از « ُولپن»‪ 6‬شما نقشی را‬
‫و رادیوهای وابسته به شوروی اعلامیه‬ ‫که امروز در صحنة سیاسی بازی‬ ‫این نامه چند ماه پس از انشعا ِب‬
‫بدهند‪ .‬حال آنکه اگر از اول وضع را‬ ‫بوده است»‪( .‬نام ‌هها‪ ،‬ص ‪.)414‬‬ ‫م ‌یکنید در صحنة تئاتر بازی نمائید و‬ ‫دی ماه ‪ 1326‬از حزب توده‪( ،‬اوایل‬
‫روشن کرده بودند مجبور به چنین‬ ‫شخص ّیت سیاسی خودتان را به مردم‬
‫دنباله رو ‌یهائی نم ‌یشدند‪ .‬بهر صورت‬ ‫دیدار ملکی باشاه‬ ‫مج ّسم سازید؛ بی شک موفقیت بزرگی‬ ‫سال ‪ )1327‬نوشته شده است‪.‬‬
‫اگر درست عمل شده بود‪ ،‬ممکن بود‬ ‫خواهید داشت‪ .‬چون من «قریحة»‬ ‫عبدالحسین نوشین که از دوستان‬
‫جبهة م ّلی به جای دکتر امینی روی‬ ‫چنانکه دیدیم‪ ،‬خلیل ملکی معتقد‬ ‫این نوع نویسندگی را ندارم‪ ،‬ممکن‬ ‫نزدیک صادق هدایت بود با جمعی‬
‫بود که «رهبر ِی واقع بین‪ ،‬در هدف‬ ‫است این مشکل و حل آن را به عهدة‬ ‫دیگر از روشنفکرا ِن حزب توده به‬
‫کار بیاید ولی چنین نشد‪.‬‬ ‫و ایدئولوژی نباید سازشکار باشد‪ ،‬ا ّما‬ ‫آقای [احسان] طبری‪ ،‬یا رفیق طبری‪،‬‬ ‫دیدن خلیل ملکی می‌رفتند و به‬
‫در دورة حکومت دکتر امینی‬ ‫در سیاست روز‪« ،‬سازشکاری» برای‬ ‫بگذاریم که رفاقت چهارده سالة خود را‬ ‫او اصرار م ‌یکردند تا به حزب توده‬
‫نیز فرصت نوع دیگری وجود داشت‬ ‫رسیدن به قسمتی از هد ‌فهای اعلام‬ ‫با [انور] خام ‌های مخصوصاً به حد کمال‬ ‫بپیوندد و برای اصلا ِح راه و روش و‬
‫و میان هیأت حاکمه شکاف افتاده‬ ‫شده نه تنها ُمجاز‪ ،‬بلکه ضروری است‪»...‬‬ ‫رهبری آن حزب‪ ،‬آنان را یاری دهد‪.‬‬
‫بود و به آسانی م ‌یشد پس از امینی‬ ‫با چنان درک مدرن و واقع بینانه‬ ‫هنرمندی رسانده است‪.‬‬ ‫ملکی به دلی ِل رفتارهایی که از برخی‬
‫حکومت ملّی تشکیل داد‪ ،‬اما رهبران‬ ‫از سیاست بود که در سال ‪1339‬‬ ‫رفقایش (که اکنون در دستگاه رهبری‬
‫جبهه با اشتباه کار ‌یهای حیرت انگیز‬ ‫خلیل ملکی دعوت شاه را برای دیدار‬ ‫حزب توده بودند) در زندان «پنجاه و‬
‫این فرصت را نیز از دست دادند ‪» ...‬‬ ‫و گفتگو پذیرفت و بسان یک متف ّکر‬ ‫سه نفر» دیده بود‪ ،‬از این کار اکراه‬
‫داشت‪ .‬ا ّما بالاخره یک عامل عاطفی‬
‫(نام ‌هها‪ ،‬صص ‪.)79 ،77‬‬ ‫در ارتباط با نوشین سبب شد که‬
‫«ادامه دارد»‬ ‫پیشنهاد او و دوستانش را بپذیرد و در‬
‫حزب توده به آنان بپیوندد‪ .‬به قولی‪،5‬‬
‫روزی که خلیل ملکی برای دیدار‬
‫نوشین به خان ‌هاش رفته بود‪ ،‬دید که‬

‫حزب توده آشنا شده بود و لذا پس از آزادی‪ ،‬از‬ ‫باشرف‌ها (قدرت الله بزرگی) و اسرار گنج د ّرة ‪1072-1073‬‬ ‫‪ -1‬تاریخ بیهقی‪ ،‬به تصحیح علی اکبر ف ّیاض‪( ،‬بالزاک) و ‪ ...‬شرکت داشت‪.‬‬

‫‪-5‬نام ‌ههایخلیلملکی‪،‬مقدمةامیرپیشداد آنان کناره گرفته و منزوی شده بود‪.‬‬ ‫در ‪ 13‬مهرماه ‪( 1313‬در زمان رضاشاه) به ج ّنی (ابراهیم گلستان)‪.‬‬ ‫ص ‪.795‬‬

‫‪ -10‬صادق هدایت هرگز به عضویت حزب‬ ‫‪ -2‬در این باره نگاه کنید به مقالة مختصر هنگام برگذاری کنگرة «هزارة فردوسی»‪ ،‬لورتا به زبان‌های ارمنی‪ ،‬روسی و فرانسه و محمدعلی همایون کاتوزیان‪ ،‬ص ‪.20‬‬

‫ا ّما جامع هوشنگ ات ّحاد‪ :‬پژوهشگران معاصر سه تابلو (بر اساس داستان‌های «رودابه و تس ّلط داشت و با زبان آلمانی نیز آشنا بود‪ ،Volpone -6 .‬قهرمان نمایشنامه‌ای به توده در نیامد‪ ،‬اما در چند سال اول تشکیل‬
‫ایران (صادق هدایت)‪ ،‬صص ‪ . 608-623‬دربارة زال»‪« ،‬رستم و قباد» و «رستم و تهمینه») بعد از انقلاب اسلامی‪ ،‬او بلافاصله به اتریش همیننامازنویسندةانگلیسی‪،‬بنجانسون(‪ B.‬آن حزب‪ ،‬به جناح اصلاح طلب آن متمایل‬
‫لورت‌اهایراپتیان (همسر نوشین) و نقش خل ّاق به کارگردانی نوشین و بازی هنرمندانة لورتا مهاجرت کرد و سرانجام در هشتم فروردین ‪ )Johnson‬با خصلتی روباه گونه و فریبکار‪ .‬بود‪ ،‬و به همین دلیل بسیاری از جلسات‬
‫او در تئاتر نوین ایران‪ ،‬متأسفانه‪ ،‬تحقیق به صحنه رفت که مورد تو ّجه و تشویق ‪ 1377‬در کنار تنها یادگار عبدالحسین ‪ -7‬گویا در آن زمان‪ ،‬حزب توده به نوشین این جناح در اطاقی که او در خانة پدری‌اش‬

‫مست ّقلی در دست نیست‪ .‬لورتا در سال ‪ 1290‬خاورشناسان قرار گرفت بطوریکه مو ّفق به نوشین (کاوه) در شهر وین چشم از جهان و همسر هنرمندش لورتا وعده داده بود تا این داشت‪ ،‬در حضور خود او (به عنوان ناظر)‬

‫خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود‪ .‬دریاف ِت مدال مخصوص جشنواره شدند‪ .‬فروبست‪( .‬با استفاده از مقالات کوتاه دو را برای شرکت در مراسمی به چکسلواکی تشکیل می‌شد‪ ،‬به این دلیل است که ملکی‬

‫او اولین زنی است که با وجود محدودیّت‌های اهم ّیت حضور و نقش خل ّاق لورتا در عرصة هوشنگ اتّحاد و سهیل آصفی‪ -‬دانشنامه بفرستد‪ .‬از این گذشته‪ ،‬تبلیغات حزب توده در او را به شهادت می‌گیرد‪( .‬نامه‌ها ‪ ...‬مق ّدمه‪،‬‬

‫اجتماعی آن زمان بطور حرفه‌ای پا به صحنة هنر تئاتر ایران چنان بود که احمد شاملو ‪ -‬به ایرانیان ارمنی به کوشش ژانت د‪ .‬لازاریان‪ .‬رونقکارتئاترسعدی(وابستهبهنوشین)بسیار ص ‪.)25‬‬

‫* دکتر محمد عاصمی‪ ،‬همکار و همراه‬ ‫مفید و مؤثّر بود‪.‬‬ ‫تئاتر گذاشت‪ .‬او – به همراه عبدالحسین سال ‪ 1329-‬شعر معروف «تئاتر» را به لورتا صص ‪)432-431‬‬

‫نوشین – در نمایشنامه‌های مشهوری مانند تقدیم کرد‪ .‬لورتا پس از بازگشت از مهاجرت ‪ -3‬در این باره نگاه کنید به مق ّدمة مف ّصل ‪ -8‬اشارهبهمریمفیروزوهمسرش(نورالدین نوشین و لورتا در گفتگوی بلندی با نگارنده‪،‬‬
‫خاطرات جالبی از فضل و فضیل ‌تهای این دو‬ ‫توپاز (مارسل پانیول)‪ُ ،‬ولپن (جانسون)‪ ،‬پرندة جانکاه ِ شوروی به ایران‪ ،‬در چند فیلم م ّهم‪ ،‬محمد علی همایون کاتوزیان‪ :‬خاطرات سیاسی کیانوری) است‪.‬‬

‫‪ -9‬اشاره به اینکه خلیل ملکی در زندان با هنرمندبرجستهاظهارداشتهکهبزودیمنتشر‬ ‫آبی (مترلینگ)‪ ،‬اتل ّلو (شکسپیر) ُرزماری نقش آفرین بود که عبارت بودند از‪ :‬شب اعدام خلیل ملکی‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬تهران‪.1368 ،‬‬

‫(برکلی)‪ ،‬در اعماق (گورکی) اوژنی گرانده (داود مل ّاپور)‪ ،‬معرکه (روبیک زادوریان)‪ -4 ،‬احمد شاملو‪ ،‬مجموعه اشعار‪ ،‬ج ‪ ،2‬صص بسیاری از ضع ‌فها و فرصت طلب ‌یهای رهبران خواهد شد‪.‬‬