Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۸۶ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1652‬‬
‫جمعه ‪ 18‬تا پنجشنبه‪ 24‬آبا ‌نماه ‪1397‬خورشیدی‬

‫– اوت = ‪ 25‬مرداد ‪ )32‬خبرنگاران‬ ‫ابلاغفرمانعزلمص ّدقدرنیمهش ِب‬
‫آسوشیتدپرس و نیویورک تایمز به‬ ‫‪ 25‬مرداد ‪ 32‬توسط سرهنگ نصیری‬
‫‪ -‬آنهم به همراه ‪ 4-5‬افسر و گروهی‬
‫درخواست پسر تیمسار زاهدی برایدکتر مح ّمد مص ّدق؛ آسیب شناسی یک شکست‬ ‫سرباز‪ -‬باعث بح ‌ثها و گمانه زن ‌یهای‬
‫فراوانی درباره «وقوع کودتا» و تردید در‬
‫مصاحبهبهتپ ‌ههایشمالتهرانرفتند‪.‬‬ ‫«اصالت فرمان عزل» گردیده که دکتر‬
‫مص ّدق نیز ‪ -‬در محکمه نظامی ‪ -‬به آن‬
‫فض ‌لالله زاهدی حضور نداشت‪ ،‬ولی‬ ‫اشاره کرده است‪ .‬در این باره م ‌یتوان‬
‫دو مسئله را ‪ -‬بطور جداگانه ‪ -‬مورد‬
‫پس ِر او فرمان امضاء شده از سوی شاه را‬ ‫بخش (‪)16‬‬ ‫* نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق‬
‫بهخبرنگارانارائـــهدادوفتوکپ ‌یهائی‬ ‫بررسی قرار داد‪:‬‬
‫‪-1‬ابلاغفرمانعزلمص ّدقدرنیمهشب‬
‫از آن را میان خبرنگاران پخش کرد»‪.‬‬ ‫علی میرفطروس‬ ‫* دکتر جلال متینی * ناشر‪ :‬شرکت کتاب‪ ،‬آمریکا‪1384 ،‬‬
‫ماتیسون‪ ،‬پس از ذکر محتوای فرمان‬ ‫‪ -2‬وقوع کودتا‬
‫و نیز نگاهی کرد به‪:‬‬
‫شاه در انتصاب سرلشگر زاهدی به‬ ‫الف‪ :‬آرایش نیروهای نظامی دکتر‬

‫نخست وزیری تأکید کرد‪:‬‬ ‫=دکتر مص ّدق‪ ،‬قبل ًا ـ بارها ـ اندیشه و اراده خود مبنی بر ر ّد ِ فرمان عزل خویش را ابراز کرده بود‪.‬‬ ‫مص ّدق‬
‫ب‪:‬آرایش نیروهای نظامی کودتاچیان‬
‫«مترجم سفارت [علی پاشا صالح‪،‬‬ ‫=د ‌ههاافس ِرعضوحزبتودهدردرونارتش‪،‬درواقع‪،‬چشموگوشدکترمص ّدقعلیههرگونهکودتاوتح ّرکاتنظامیبودند!‬
‫برادر اللهیار صالح؟] که به ع ّلت کار‬ ‫‪ -1‬فرمان عزل دکتر مص ّدق‬
‫محمدرضا شاه م ‌ینویسد‪« :‬در ‪22‬‬
‫و مشاغل قبلی‪ ،‬به خوبی امضاء شاه را‬ ‫=بر اساس اسناد سازمان سیا‪ ،‬کودتاچیان‪ ،‬فاقد کمترین تدارکات لازم برای اجرای کودتا بودند و بهمین جهت‪ ،‬در آغا ِز‬ ‫مرداد سال ‪ ،1332‬احکام انفصال‬
‫م ‌یشناخت‪،‬هنگامیکهفتوکپیفرمان‬ ‫مص ّدقازمقامنخستوزیریوانتصاب‬
‫عمل ّیات‪ ،‬معلوم شد که « همه چیز با اِشکال مواجه شده است»!‬ ‫سرلشگر زاهدی بجای وی را امضاء‬
‫را دید‪ ،‬ص ّحت و اصالت امضاء شاه را‬ ‫کردم و مأموریت خیلی دقیق ابلاغ‬
‫احکام را به سرهنگ نعم ‌تالله نصیری‬
‫تائیــد نمــود‪».‬‬ ‫‪ -‬فرمانده گارد شاهنشاهی‪ -‬مح ّول‬
‫نمودم‪ .‬شرح اتّفاقاتی که برای سرهنگ‬
‫پس از دستگیری نصیری و اعلام‬ ‫‪ -‬با تو ّجه به قطع کامل رابطه مص ّدق در روزهای ‪[ ،22 ،21 ،20 ،19 ،18‬تا] آنها حاضر شوند و از خانه من د‪ ،‬صفحــه ‪)3‬‬ ‫نصیری در انجام این مأموریت‪ ،‬پیش‬
‫آمده بود‪ ،‬حکای ِت «سه تفنگدا ِر»‬
‫‪ 23‬و ‪ 24‬مرداد‪ ،‬اخبار و شایعات دفاع نمایند ‪ ...‬من به ایشان [سرتیپ ‪ -2‬بر اساس طرح کودتا‪ ،‬سرلشگر خبر «وقوع کودتا» از رادیو تهران‪،‬‬ ‫با شاه پس از واقعــه نهم اسفند‪،‬‬ ‫آلکساندر دوما را به یاد من م ‌یآ َو َرد‪ ،‬با‬
‫این تفاوت که داستا ِن دوما‪ ،‬افسان ‌های‬
‫‪ -‬و با توجه به فقدان ارتباط سران م ّهم گسترده ای مبنی بر احتمال «وقوع ریاحی] گفتم که گذاردن کامیون در زاهدی‪ ،‬فاقد هرگونه طرح دقیق شاه به همراه ملکه ثریا از رامسر به‬ ‫بیش نیست ولی ماجرای سرهنگ‬
‫نصیری یکی از وقایع حقیقی تاریخ‬
‫کودتا» در نشریات و روزنام ‌ههای هوادار ا ّو ِل خیابا ‌نهائی که منتهی به منزل یا سازمان و نفرات نظامی بود و بغداد پرواز کرد و از آنجا به ُرم عزیمت‬ ‫جبهــه م ّلی با مص ّدق‪،‬‬
‫معاصر است‪.‬‬
‫به نظر م ‌یرسید که ابلاغ فرمان عزل مص ّدق ‪ -‬و خصوصاً در نشریات مختلف من م ‌یشوند‪ ،‬کا ِر مفیدی نیست‪ ،‬اگر هیچیک از افسران مذکور در طرح نمود‪ .‬شاه به محض ورود به بغداد‪ ،‬در‬ ‫پس از آنکه سرهنگ نصیری از رامسر‬
‫به کاخ سعدآباد رسید‪ ،‬ابتداء عازم‬
‫مص ّدق در طول روز ‪ -‬با ِر دیگر‪ -‬باعث حزب توده ‪ -‬منتشر شده بود بطوری که کودتائی صورت گیرد‪ ،‬تا ق ّوه امدادی کودتا را نم ‌یشناخت و لذا «نمی شد ساعت ‪ 5/9‬ش ِب ‪ 25‬مرداد‪ ،‬در ملاقات‬ ‫ابلاغ فرمان من به سرلشگر زاهدی‬
‫بسیج بلوائیان و موجب آشوب ها و روزنامه «بسوی آینده» (وابسته به حزب به خانـه من برسد‪ ،‬عوامل کودتا آمده و روی سرلشگر زاهدی‪ ،‬حساب کرد» با «برتون بِری» (‪)Burton Berry‬‬ ‫گردید‪ .‬باید این نکته را یادآور شوم‬
‫سفیر آمریکا اظهار داشت‪:‬‬ ‫توده) ضمن هشدا ِر وقوع کودتا‪ ،‬ح ّتی کا ِر خود را تمام کرده اند‪ .‬این [ش ِب ‪( 25‬پیوس ِت د‪ ،‬ص ‪)3‬‬ ‫آشفتگی ها گردد‪.،‬‬ ‫که زاهدی از طرفداران نزدیک مص ّدق‬
‫و زمانی وزیر داخله دولت او بود و در‬
‫این گمان‪ ،‬زمانی تقویت م ‌یشود که اسامی فرماندهان و افسران کودتاگر را مرداد]ازآنشبهایینیستکهشمابه ‪ -3‬سرلشگر زاهدی تا ساعت ‪ ... « 5/4‬در هفت ‌ههای اخیر‪ ،‬وی [شاه]‬ ‫اوایل دوران زمامداری رزم آرا‪ِ ،‬سم ِت‬
‫ریاست کل شهربانی را داشته و در‬
‫به یاد آوریم دکتر مص ّدق چندین روز بهتفصیلمنتشرکردهبود‪.‬دکترمص ّدق خانـه من تانک نفرستید‪ .‬این از آن شب بعد از ظهر روز ‪ 28‬مرداد‪ ،‬در یک بیش از پیش فکر م ‌یکرده که بایستی‬ ‫انتخاب مج ّدد مص ّدق به نمایندگی‬
‫مجلس‪ ،‬کوش ‌شها کرده بود‪ .‬زاهدی‬
‫هائینیستکهاگرتانکبفرستید‪،‬مردم خانـه امن ّیتی‪ ،‬مخفی بود (بخش ‪ ،8‬علیه مص ّدق دست به اقدام بزند زیرا‬ ‫پیشازعزلخویش‪،‬درگفتگوباحسین نیز در این باره م ‌یگوید‪:‬‬ ‫در آن موقع در نزدیک ‌یهای تهران‬
‫[مخفی] بود ولی جز چند تن از‬
‫مص ّدق در نقض قانون اساسی گستاخ‬ ‫م ّکی و کریم سنجابی‪ ،‬اندیشه و اراده «در روزهای‪ 19‬و‪ 20‬مرداد‪ ،‬عده ای از از صدای تانک‪ ،‬ناراضی شوند‪ .‬بنابراین صفحــه‪.)69‬‬ ‫دوستان نزدیکش‪ ،‬کسی از محل اقامت‬
‫وی ‪ -‬که هرروزه آن را عوض م ‌یکرد ‪-‬‬
‫تر شده بود‪ .‬بنابراین‪ ،‬وقتی که دو هفته‬ ‫اطلاع نداشت‪ ،‬زیرا او بی پروا از عمل ّیات‬
‫بی رویّـــه مص ّدق انتقاد کرده بود و‬
‫پیش به وی [شاه] پیشنهاد شد که‬ ‫یک بار دستگیر شده و پس از آزادی‪،‬‬
‫چون تأمین جانی نداشت‪ ،‬در مجلس‬
‫هدایت یک کودتای نظامی را بر عهده‬ ‫متح ّصن گردیده بود‪ .‬پس از ترک‬

‫بگیرد‪ ،‬پذیرفت با این وصف با مطالعه‬ ‫تح ّصن‪ ،‬ناگزیر بود در خفا بسر بَ َرد‪.‬‬
‫سرهنگنصیریباکم ِکواسط ‌ههای‬
‫بیشتر‪ ،‬تصمیم گرفت دست به‬ ‫مختلف به سرلشگر زاهدی دسترسی‬
‫یافته و فرمان مرا به وی ابلاغ نمود ‪....‬‬
‫اقدامی َزن َـد که در چارچوب‬ ‫زاهدی به سرهنگ نصیری دستور‬
‫داده بود که ح ّتی الامکان‪ ،‬فرمان‬
‫اختیارات وی در قانون اساسی‬ ‫را بدون واسطه به شخ ِص مص ّدق‬
‫ابلاغ کند و رسید دریافت دارد تا‬
‫باشدنهمبادرتبهیککودتا‪ ،‬بدین‬ ‫نتواند بعداً وصول آن را منکر شود‪.‬‬
‫ضمناً خو ِد من نیز قبل ًا به نصیری‬
‫سبب تصمیم گرفت تا سرلشگر زاهدی‬ ‫تأکید کرده بودم مراقب باشد که‬
‫هیچگونهآسیبیبهمص ّدقواردنیاید»‪.‬‬
‫رابهعنواننخستوزیربهجایمص ّدق‬
‫(مأموریت برای وطنم‪ ،‬ص ‪)179‬‬
‫منصوب نماید ‪( .»...‬تلگرا ِف ‪ - 17‬اوت‬ ‫این توصیه یا سفارش شاه ‪ -‬در تو ّجه‬
‫به سلامتی مص ّدق و آسیب نرساندن‬
‫‪ ،1953‬به شماره ‪)788.00/8-1753‬‬ ‫به وی ‪ -‬حقیقتی بوده که ما قبل ًا نیز‬
‫شاهد آن بودیم بطوریکه در ملاقات‬
‫خبرگزاری رویتر گزارش داد‪:‬‬ ‫و گفتگو با سفیر آمریکا در ایران‪،‬‬
‫شاه ضمن ر ّد ِ کودتا علیه مص ّدق‪ ،‬به‬
‫«پادشاه ایران فقط موقعی حاضر‬
‫هندرسون تأکید کرده بود‪:‬‬
‫است به ایران مراجعت کند که مص ّدق‬ ‫« ‪ ...‬زندانی کردن مص ّدق یا ح ّتی‬
‫مرگ او به دست بلوائیان تهران‪ ،‬از‬
‫از او متابعت کند و امور کشور را به‬ ‫مص ّدق یک شهید خواهد ساخت و‬
‫سرچشمه دردسرهای ج ّدی در آینده‬
‫سرلشگر فضل الله زاهدی ‪ -‬که از‬ ‫خواهد شد» (گزارش هندرسون‪ ،‬بتاریخ‬
‫‪ 14‬مه ‪ 24 =1953‬اردیبهشت ‪،1332‬‬
‫طرف شاه به نخست وزیری منصوب‬
‫شماره تلگراف ‪)1953-5/788.00‬‬
‫شده است ‪ -‬واگذار نماید‪ .‬پادشاه ایران‬ ‫بدین ترتیب‪ ،‬فرمان عزل مص ّدق‬
‫‪ -‬که در تاریخ ‪ 22‬مرداد امضاء شده‬
‫استعفاء نداده و قصد استعفا دادن هم‬ ‫بود ‪ -‬به ع ّلت اختفاء سرلشگر زاهدی‬
‫و عدم دسترسی به وی‪ ،‬دو روز بعد‬
‫ندارد‪ .‬محافل ُم ّطلع در بغداد اظهار‬ ‫به او ابلاغ م ‌یشود و سپس ‪ -‬برای‬
‫جلوگیری از اتلاف وق ِت بیشتر‪ ،‬در‬
‫م ‌یکنند که سرلشگر زاهدی‪ ،‬کودتا‬ ‫همان ش ِب‪ 24‬مرداد‪ ،‬سرهنگ نصیری‬
‫جهت ابلاغ فرمان شاه‪ ،‬به خانـه دکتر‬
‫نکرده بلکه فقط فرمان عزل دکتر‬ ‫استقبال از پادشاه در فرودگاه تهران‪ ۱( -‬شهریور ‪)1332‬‬ ‫مص ّدقروانهم ‌یشود‪.‬ابلاغفرمانشاه‬
‫تو ّسط شخ ِص سرهنگ نصیری‪،‬‬
‫مص ّدق را ‪ -‬که شاه ایران چهار روز‬ ‫ُمس ّلم ًابهاینع ّلتبودهکهاعتبار‪،‬‬
‫خود مبنی بر ر ّد فرمان عزل خود را اشخاصیکهبهمنزلمنم ‌یآمدنداظهار لازم است در جلوی خانه من به قد ِر ‪ -4‬برخلاف پیش بینی‌های طرح قبل صادر کرده بود – به او ابلاغ نموده‬ ‫اهم ّیت و اصالت فرمان شاه را به‬
‫ابراز کرده بود‪ .‬به روایت حسین م ّکی‪ :‬م ‌ینمودند که دربار در خیال کودتاست‪ .‬کافی تانک و ق ّوه دفاع ّیه بگذارید که در ‪ -‬که شاه را کانون محوری عمل ّیات است» (م ّوحد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.)817‬‬ ‫مص ّدق یادآوری شود چرا که در آن‬
‫هنگام ‪ -‬با تو ّجه به سف ِر تابستانه شاه‬
‫«وقتی [از نزد شاه] برگشتم نز ِد روز دوشنبه ‪ 22‬مرداد‪ ،‬اخبا ِر کودتا صورت بروز کودتا‪ ،‬از من و خانـه من م ‌یدانست ـ در سراس ِر عمل ّیات‪ ،‬شاه در ‪ 18‬اوت (‪ 27‬مرداد ‪ )32‬دکتر‬ ‫به «کلاردشت» (رامسر) ‪ -‬سرهنگ‬
‫نصیری ‪ -‬بعنوان رئیس گارد سلطنتی‪-‬‬
‫مص ّدق‪ ،‬به او گفتم‪ :‬آقای دکتر مص ّدق! به ح ّد ِ اِشباع رسیده بود‪( ».‬مص ّدق دفاع کنند‪ .‬آقای سرتیپ ریاحی با این از همکاری با ط ّراحان کودتا خودداری مص ّدق در پاسخ به پرسش هندرسون‬ ‫بیشازهرشخ ِصدیگریبهشاه‪،‬نزدیک‬
‫و با او در ارتباط بود‪ .‬از این گذشته‪،‬‬
‫این شخص [شاه] تا حالا مث ِل موم در در محکمه نظامی‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .)131‬نظر موافقت کردند ودستورفرستاد ِن کرد بطوریکه «فشا ِر بی امان بر شاه» (سفیر آمریکا در ایران) درباره فرمان‬ ‫‪ -‬با تو ّجه به قطع رفت و آم ِد رجال‬
‫سیاس ِی مخالف مص ّدق در نزد شاه‬
‫دست شما بوده و هر چه گفتید انجام دکترمص ّدقدرگفتگوباکریمسنجابی تانک را دادند که خود من [مص ّدق] یا «کودتا بدون اطلاع یا موافقت شاه» شاه مبنی بر عزل وی؛ تأکید کرد که‬
‫(طبق توافقنامه ‪ 5‬بهمن ‪،)1331‬‬
‫داده ‪ ...‬حالا چرا بودجــه دربار را زدید؟ مبنی بر امکان وقوع کودتا گفته بود‪ :‬تانک ها را در منزل حس کردم‪ ».‬ضرورت یافت (بخش ‪ ،5‬پیوس ِت ب‪« ،‬هیچگاه چنین فرمانی را ندیده و اگر‬

‫‪ ...‬کاری نکنید که برود و با خارجی ‪ «-‬اما‪ ،‬امکان کودتـا !‪ ،‬قدرت (مص ّدق در محکمـه نظامی‪ ،‬ج‪ ،1‬صص صفحه ‪2‬؛ بخش ‪ ،10‬صفحه ‪ .)88‬هم دیده بود‪ ،‬هیچ تفاوتی نم ‌یکرد‪.‬‬

‫‪ -5‬برخلاف پیش بینی های طرح‪ ،‬موضع وی (مص ّدق) از م ّدت ها پیش‬ ‫ها سازش کند و با یک کودتا شما را حکومت در دس ِت ماست و خودمان ‪.)130-133‬‬

‫سرنگون کند ‪[ ...‬مص ّدق] گفت‪« :‬آن از آن [کودتا] جلوگیری م ‌یکنیم» در چنان شرایط دفاعی‪ ،‬طبیعی بود هیچیک از علمای معروف مذهبی این بوده که اختیارات شاه تنها ماه ّیت‬

‫کسی که بتواند کودتا کند‪ ،‬من با (سنجابی‪ ،‬ص ‪134-135‬؛ متینی‪ ،‬که اتومبیل حامل سرهنگ نصیری و (بروجردی و کاشانی) به درخواست تشریفاتی داشته و شاه حق نداشت‬

‫‪ 5 4-‬افسر و کامیون سربازا ِن همرا ِه وی‪ ،‬ط ّراحان کودتا‪ ،‬پاسخ مثبت ندادند‪ .‬به مسئول ّیت شخص ِی خود‪ ،‬فرمان‬ ‫لگد او را بیرون می‌کنم»‪ ،‬همین ص ‪.)354‬‬

‫صادر کند و دستور تغییر دولت را‬ ‫مطلب را به دکتر ُمع ّظمی (رئیس الف – آرایش نیروهای نظامی نتوانند از میان تانک ها و ماشین ها و (بخش ‪ ،10‬صفحــه ‪.)91‬‬

‫کامیو ‌نهایمستقردرعرضخیابا ‌نهای ‪ -6‬و سرانجام‪ ،‬در آغاز عمل ّیات‪ ،‬معلوم بدهد» ‪ ...‬درحالی که دیدیم که در‬ ‫مجلس) و همین طور به ُذکائی و یکی دکتر مص ّدق‪:‬‬

‫از وکلای دوره چهاردهم و هفدهم هم بیشتر حکومت ‪ 28‬ماهـه دکتر ُمشرف به اقامتگاه مص ّدق ‪ -‬بگذرند‪ .‬شد که «همه چیز با اِشکال مواجه فاصلــهتعطیلیمجلسسوموچهارم‪،‬‬

‫گفته بود‪ .‬آن وکیل به مص ّدق گفته بود‪ :‬مص ّدق‪ ،‬تحت حکومت نظامی و مراقبت لذا‪ ،‬اتومبیل حامل سرهنگ نصیری شده است» (بخش ‪ ،7‬صفحــه ‪ )44‬احمدشاه قاجار (پادشاه محبوب دکتر‬

‫آقا! احمد شاه [در تعطیلی بین مجلس های شدید امن ّیتی گذشت‪ .‬دکتر و ‪ 5 4-‬افسر همراه وی در فاصل ‌های با آنچه که گفته‌ایم‪ :‬واقعــه شب مص ّدق) ‪ 14‬بار‪ ،‬فرمان نخست وزیری‬
‫سوم و چهارم] پنج رئیس الوزراء را مص ّدق – به عنوان فرمانده ارتش و وزیر دور از خانـه دکتر مص ّدق‪ ،‬توسط افسر ‪ 25‬مرداد را با هیچ معیاری نم ‌یتوان به نام ‪ 12‬تن صادر کرده بود و نیز‬
‫عوض کرد ‪ ...‬این [محمدرضا شاه] که دفاع ‪ -‬تمام نیروهای ارتشی و انتظامی و نگهبا ِن اقامتگا ِه دکتر مص ّدق (سرهنگ «کودتا» نامید چرا که‪« :‬کودتا‪ ،‬سرنگونی شخ ِص مص ّدق ‪ -‬با تح ّصن در دربار‪،‬‬

‫دیگر از او بدتر نیست‪ .‬شما اگر مجلس شهربانی و ژاندارمری را در اختیار داشت ممتاز) متو ّقف می‌شود و سرهنگ قدرتسیاسیحاکمازرا‌ههایغیرقانونی از محمدرضا شاه‪ ،‬خواستار عـزل‬

‫را منحل کنید‪ُ ،‬مسلّم بدانید که شما به ورئیسستادارتش(سرتیپریاحی)نیز نصیری پس از توضی ِح داشتن نام ‌های از و توسط مداخلــه قهرآمیز ارتش است» ساعد مراغ ‌های در غیاب مجلس‬

‫سرنوشت رومانوف [خاندان سلطنتی منتخ ِب دکتر مص ّدق و هوادار و وفادار طرف اعلیحضرت‪ ،‬فرمان را به سرهنگ و دیدیم که در این شب‪ ،‬نه کوششی در سال ‪ 1328‬شده بود!‬

‫روسیه] دچار خواهید شد‪ .‬خلاصه‪ ،‬وی بود‪ ،‬در چنان شرایطی‪ ،‬از روزهای دفتری (از بستگان دکتر مص ّدق و رئیس غیرقانونی صورت گرفته بود و نه از از این گذشته‪ ،‬مص ّدق در کتاب‬

‫مص ّدق اینقدر مغرور بود»‪( .‬م ّکی‪ ،‬ج‪ ،1‬پیش‪ ،‬اقامتگاه دکتر مص ّدق با امکانات انتظامات اقامتگاه وی) تسلیم م ‌یکند مداخلــه قهرآمیز ارتش خبری بود! «خاطرات و تأ ّملا ِت» (ص ‪،)293‬‬

‫صص ‪196-197‬؛ متینی‪ ،‬ص ‪ )348‬دفاعی و امن ّیتی‪ ،‬شدیداً محافظت (‪ .)1‬لحظاتی بعد‪ ،‬سرهنگ دفتری‪ ،‬ماتیسون (کاردار سفارت آمریکا در ضمن اعتراف به دیدن و دریافت فرمان‬

‫کریمسنجابی(حقوقدانووزیرفرهنگ م ‌یشد‪ .‬از این گذشته‪ ،‬ده ها افس ِر رسی ِد فرمان شاه را به خط دکتر مص ّدق ایران) در ‪ 9‬و ‪ 10‬بامداد و ‪ 3‬بعد از ظهر عزل خود‪ ،‬تأکید کرده است که بخاطر‬

‫کابینــهمص ّدق)نیزبهاویادآورشدهبود‪ :‬عضو حزب توده در درون ارتش‪ ،‬به سرهنگ نصیری تحویل م ‌یدهد ا ّما ‪ 25‬مرداد ‪ 32‬به وزارت امور خارجــه «هدف ملّت ایران» ‪ ....‬استقامت کردم‬

‫و فرمان عزل را اجراء ننمودم»‪.‬‬ ‫‪...«-‬اگرشمامجلسراببندید‪،‬درغیاب در واقع‪ ،‬چشم و گوش دکتر مص ّدق ناگهان و بطور غیرمنتظره‪ ،‬سرهنگ آمریکا چنین گزارش داد‪:‬‬

‫آن‪ ،‬ممکن است با دو وضع مواجه شوید‪ ،‬علیه هرگونه کودتا و تح ّرکات نصیری بازداشت م ‌یشود و افسران و « در ساعت ‪ 7‬صبح‪ ،‬رادیو تهران اعلام محمدعلی مو ّحد ‪ -‬با علاقه و احترا ِم‬

‫یکیاینکهفرمانعزلشماازطرفشاه نظامی بودند‪( .‬نگاه کنید به روایت سربازانی که در فاصلــه دور‪ ،‬منتظر نمود که دیشب کودتائی علیه دولت عمیق به دکتر مص ّدق ‪ -‬م ‌ینویسد‪:‬‬

‫صادر بشود‪ ،‬دیگر این که با یک کودتا بابک امیرخسروی‪ ،‬صص ‪ .)524-534‬بازگشتسرهنگنصیریبودند‪،‬ازمحل‪ ،‬مص ّدق صورت گرفته که دولت [مص ّدق] « این مطالب را دکتر مص ّدق درمقام‬

‫با موفق ّیت آن را ُخنثی نموده است‪ .‬تأکید به گناه شاه در امضای دستخط‬ ‫پراکنده و متواری م ‌یگردند‪.‬‬ ‫مواجه شوید‪ ،‬آن وقت چه م ‌یکنید؟» به روایت دکتر مص ّدق‪:‬‬

‫اطلاعاتی که همزمان به سفارت عزل‪ ،‬به قلم آورده است‪ ،‬ا ّما رعایت‬ ‫[مص ّدق] گفت‪ « :‬شاه‪ ،‬فرمان عزل ‪« -‬من از رئیس ستاد ارتش [سرتیپ ب ‪ -‬آرایش نیروی کودتاچیان‪:‬‬

‫مرا نم ‌یتواند بدهد و بر فرض هم ریاحی] پرسیدم که در این باب [کودتا] ما ضمن ر ّد ِ لاف و گزاف های کرمیت رسید مؤیّد این واقع ّیت است که دولت انصاف را باید گفت که شاه‪ ،‬صدور‬

‫بدهد ما به او گوش نم ‌یکنیم ‪ .»...‬چه اقدامی م ‌یکنند که کودتا صورت روزولت (فرمانده اصلی عمل ّیات کودتا) [مص ّدق] اوضاع را در اختیار دارد ‪ ...‬فرما ِن عزل را وقتی پذیرفت که کامل ًا‬
‫سنجابی – به عنوان یک حقوقدان وقوع پیدا نکند؟ ایشان باز جواب دادند‪ :‬درکتاب«ضدکودتا»‪،‬دربررسیگزارش شایعا ِت رایج که از منابع گوناگون روشن بود که او ‪ -‬بخواهد یا نخواهد‬
‫برجسته ‪ -‬در پاسخ به این سئوال که آیا تمام احتیاطات لازمه شده‪ ،‬جای ویلبر(‪،)Wilber‬یکیازمسئولیناصلی به سفارت رسیده‪ ،‬حاکی از آن است ‪ -‬آمریکا و بریتانیا تصمیم قطعی به‬
‫مطابققانوناساسی‪،‬درغیابمجلسین‪ ،‬نگرانی نیست ‪ ...‬چند مرتبه از آقای طرح کودتا (بخش هفتم مقاله) دیدیم‪ :‬که کودتای ادعا شده‪ ،‬از سوی دولت رهائی از دست مص ّدق گرفت ‌هاند و آن‬

‫شاه ح ّق ِ صدو ِر فرمان عزل نخست وزیر سرتیپ ریاحی رئیس ستاد سئوال ‪ -1‬سازمان سیا در آن زمان برای [مص ّدق] هدایت شده است‪ .‬استدلا ِل را به انجام خواهند رسانید‪ .‬در مرور بر‬

‫را دارد؟ پاسخ م ‌یدهد‪[ :‬شاه حق صدور کردم که وضع ّیت خانـه من در چه کمک به طرح ت‪.‬پ آژاکس‪ ،‬هیچ پُشتس ِراینبرداشتعمومیاینستکه گزار ‌شهای رسمی دیدیم که تصمیم‬

‫عزل نخست وزیر را] دارد! (سنجابی‪ ،‬ص حالی است؟ ایشان گفتند‪ :‬به هیچ عامل نظامی در ایران نداشت و سرهنگ این عمل به مص ّدق‪ ،‬بهانــه لازم را برای بر آن بود که نقشه کودتا ح ّتی بدون‬

‫وجه جای نگرانی نیست‪ .‬شب ها بازنشسته‪ ،‬عباس فرزانگان (افسر سابق دست زدن به اقدام علیه شاه م ‌یدهد»‪ .‬اطلاع شاه به اجراء گذاشته شود»‪.‬‬ ‫‪134-136‬؛ متینی‪ ،‬ص ‪)354‬‬

‫(مو ّحد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.)871‬‬ ‫بدین ترتیب استنباط می‌شود که در ا ّو ِل بعضی از خیابان ها که منتهی مخابرات) نیز پیش از آن‪ ،‬در هیچ ماتیسون افزود‪:‬‬

‫«ادامه دارد»‬ ‫فرمان عزل مص ّدق‪ ،‬ح ّتی اگر در وسط به خانـه من م ‌یشد‪ ،‬کامیون در عر ِض عمل ّیات نظامی شرکت نکرده بود و در « در اواخر ساعات صبح امروز [‪16‬‬

‫روز نیز به وی ابلاغ م ‌یشد‪ ،‬با امتناع و جاده م ‌یگذارند که اگر جمع ّیت ها رو مورد وقایع پیش رو‪ ،‬هیچ نم ‌یدانست‪.‬‬

‫عدماطاعتدکترمص ّدقروبروم ‌یگردید‪ .‬به خانـه من بیایند‪ ،‬دوچرخه سوارا ِن (تاریخچــه عمل ّیات س ّری سیا برای ‪ -1‬این سرهنگ دفتری با سرتیپ محمد دفتری (خواهرزاده دکتر مص ّدق که در‬

‫مواظب‪ ،‬به قوای انتظام ّیه اطلاع دهند سرنگونیمص ّدق‪،‬متنانگلیسی‪،‬پیوس ِت ‪ 28‬مرداد در کنار نیروهای مخالف مص ّدق قرار گرفت)‪ ،‬تفاوت دارد‪.‬‬ ‫‪ -2‬وقوع کودتا‬