Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۸۹ (دوره جديد

P. 14

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1655‬‬
‫جمعه ‪ 9‬تا پنجشنبه‪ 15‬آذ‌رماه ‪1397‬خورشیدی‬

‫همچنین‪ ،‬مردم از دشنام‌ها‬ ‫دکترمح ّمدمص ّدق؛آسیبشناسییکشکست‬ ‫سند بسیار مهم ِ دیگر‪ ،‬گزارش‬
‫و حرف‌های رکی ِک وزیر خارجه‪،‬‬ ‫تلگراف محرمانه شماره ‪ 348‬است‬
‫دکتر فاطمی و سردبیران روزنام ‌هها‬ ‫بخش (‪)19‬‬ ‫* نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق‬ ‫که هندرسون در ‪ 29‬مرداد ماه‬
‫در حمله به شاه‪ ،‬احساس ِ تن ّفر و‬ ‫‪ 1332‬به وزارت خارجه آمریکا‬
‫علی میرفطروس‬ ‫* دکتر جلال متینی * ناشر‪ :‬شرکت کتاب‪ ،‬آمریکا‪1384 ،‬‬
‫انزجار کردند‪.‬‬ ‫مخابره کرده است‪.‬‬
‫ب‪ -‬بعلاوه‪ ،‬به نظر می‌رسید‬ ‫=از مرکز شهر‪ ،‬انبوه جمع ّی ِت هیجان زده‪ ،‬هر چه ماشین و کامیون بود در اختیار م ‌یگیرند و به شمال شهر م ‌یشتابند‬ ‫اگـر لحن و جنبه‌هـای جانبدارانه‬
‫که مردم ایران از طبقات مختلف‪،‬‬ ‫و رادیو تـهران را محاصره م ‌یکنند‪ .‬کارکنان سفارتخانه در طی این جریان فرصت خوبی داشتند که از نزدیک نوع‬ ‫گـزار ِش سـفیر آمریـکا را ‪ -‬کـه تـا‬
‫از سازش ِ مو ّقت بین مص ّدق ‌یها و‬ ‫تظاهرکنندگانرابسنجند‪.‬اینهابیشترغیرنظامیبودندکهدرمیانشانتعدادیازنیروهایانتظامیمس ّلحنیزمشاهده‬ ‫حـدی قابـل فهـم اسـت‪ -‬نادیـده‬
‫توده‌ای‌ها نگران شده بودند‪ .‬مردم با‬ ‫م ‌یشدند‪ .‬ولی بهر حال به نظر م ‌یرسید که رهبری جمع ّیت دست شخص ‌یها است نه نیروهای نظامی‪ .‬در ضمن‪ ،‬شرکت‬ ‫انگاریـم‪ ،‬گـزارش‪ ،‬حـاوی مطالـب‬
‫دیدن تظاهرات هزاران هزار توده‌ای‬ ‫کنندگان هم از نوع معمول چاقوکش و عربده جو که معمولاً در تظاهرات اخیر مشاهده م ‌یشد‪ ،‬نبودند‪ .‬به نظر م ‌یرسید‬ ‫شـایان توجهـی از َر َونـد ِ وقایع ‪28‬‬
‫ـ که آنها را گماشته شوروی‌ها‬ ‫که اینها از اقشار و طبقات مختلف و مرکب از کارگر و کارمند و دکاندار و کاسب و دانشجو باشند و روح ّیــه جمع ّیت‪،‬‬ ‫مـرداد می‌باشـد‪ .‬و گواهـی اسـت‬
‫محسوب م ‌یکنند ـ و ریختن ِ انبوه‬ ‫سرشار از یک عزم و شادی است‪ .‬هر چند این حال ِت ولنگاری مانع از این نشد که اینجا و آنجا قهر و خشونت اِعمال‬ ‫بـر شـگف ‌تزدگی آ ‌نهـا از پیـروز ِی‬
‫آنها به خیابان‌ها و گفت ِن «مرده باد‬ ‫نشود‪ .‬اقل ًا دو نفر به قتل رسیدند‪ .‬مدافعین رادیو نتوانستند آنرا از کار بیندازند و در اوایل بعد از ظهر که رادیو به دست‬ ‫آسـان بدسـت آمـده‪ .‬هندرسـون‬
‫شاه» یا از شعا ِر «مرگ بر غرب و‬ ‫تأکیـد دارد‪« :‬نـه تنهـا اطرافیـان‬
‫آمریکا»ی آنان‪ ،‬دچار وحشت شده‬ ‫تظاهرکنندگان افتاد‪ ،‬مرتّب به نفع جمع ّیت و برای نگهداشت روحیه آنها پیا ‌مهای تهییج کننده م ‌یفرستاد‪.‬‬ ‫دولـت مصـ ّدق‪ ،‬بلکـه شـاه ‌یها هم‬
‫بودند‪ .‬سیاست حزب توده‪ ،‬این باور‬ ‫=مردم ایران‪ ،‬دیگر از سخت ‌یها و فشارهای دو سال اخیر‪ ،‬فرسوده شده بودند و دلشان م ‌یخواست که دوره تازه و بی‬ ‫از ایـن پیـروز ِی آسـان و سـریع که‬
‫را در مردم بوجود آورده بود که باید‬ ‫دردسری فرا رسد تا نفس ِ راحتی بکشند و فرصت بهبو ِد زندگی ِ خودشان را پیدا کنند‪ .‬بسیاری از مردم‪ ،‬دیگر از اینکه‬ ‫تـا حدودی زیـاد خودجوش صورت‬
‫بین مص ّدق و اتحاد شوروی از یکسو‬ ‫گرفته‪ ،‬در شـگفت‌اند»‪ .‬این گزارش‬
‫و شاه و دنیای غرب از سوی دیگر‪،‬‬ ‫بتوانند تحت دولت مص ّدق زندگ ‌یشان را سر و سامان دهند ناامید شده بودند‪.‬‬ ‫در عیـن حال به کنـد و کا ِو عواملی‬
‫می‌پـردازد کـه از دیـدگا ِه او در‬
‫یکی را انتخاب کنند‪.‬‬ ‫حامیان شاه و مخالفان مصدق سوار بر خودرو‬ ‫ملاقات فضل الله زاهدی با لویی هندرسن (سمت راست) سفیر امریکا‬ ‫تکویـن چنین جریانـی مؤثر افتادند‬
‫ج ‪ -‬مردم ایران‪ ،‬دیگر از سخت ‌یها‬
‫و فشارهای دو سال اخیر‪ ،‬فرسوده‬ ‫از مرکز شهر‪ ،‬انبوه جمع ّی ِت هیجان زده‪ ،‬هر چه ماشین و کامیون بود در اختیار م ‌یگرفتند و به شمال شهر م ‌یشتافتند‬ ‫‪ ...‬اینـک متـن کامـل سـند‪:‬‬
‫شده بودند و دلشان می‌خواست‬ ‫‪ -‬سند شماره ‪ -348‬تلگراف‬
‫که دوره تازه و بی دردسری فرا‬ ‫که بیشت ِر ایران در زیر کنترل دولت‬ ‫ارتـش را بـر عهده گرفـت‪ ،‬یکان‌های‬ ‫پنهان شده است‪ ،‬هنوز شب نشده‬ ‫از اقشار و طبقات مختلف و مرکب از‬
‫رسد تا نفس ِ راحتی بکشند و‬ ‫جدید است‪ .‬گزارشی مبنی بر مقاومت‬ ‫ارتـش در اطـراف تهران یکـی بعد از‬ ‫بود که ستاد ارتش بدست دولت‬ ‫کارگر و کارمند و دکاندار و کاسـب و‬ ‫شماره ‪2053-8/788.00‬‬
‫فرصت بهبو ِد زندگی ِ خودشان را‬ ‫در اصفهان رسیده‪ .‬راجع به این مطلب‬ ‫دیگری سـر بـه فرمان او گذاشـته‌اند‪.‬‬ ‫زاهدی می‌افتد و سرلشگر باتمانقلیچ‪،‬‬ ‫دانشـجو باشند و روح ّیـــه جمع ّیت‪،‬‬ ‫ا ز ‪ :‬سفیر آ مر یکا د ر ا یر ا ن‬
‫پیدا کنند‪ .‬بسیاری از مردم‪ ،‬دیگر‬ ‫در تلگرافات آینده‪ ،‬اطلاعات ارائه‬ ‫و بالاخـره صـدور دسـتورات بـرای‬ ‫خود را رئیس ستاد اعلام می‌کند‬ ‫سرشـار از یـک عزم و شـادی اسـت‪.‬‬
‫از اینکه بتوانند تحت دولت مص ّدق‬ ‫خالـی کـردن خیابانهـا و ممنوع ّیـت‬ ‫و به کار مشغول می‌شود‪ .‬در همان‬ ‫هـر چنـد ایـن حالـ ِت ولنـگاری مانع‬ ‫(هندرسون) به وزارت خارجه‬
‫زندگی‌شان را سر و سامان دهند‬ ‫خواهد شد‪.‬‬ ‫رفـت و آمـد از سـاعت ‪ 8‬شـب بـه‬ ‫زمان‪ ،‬سرلشگر زاهدی پشت میز دفتر‬ ‫از ایـن نشـد کـه اینجـا و آنجـا قهـر‬
‫‪ 7-‬نه تنها اعضاء دولت مص ّدق‪ ،‬بلکه‬ ‫بعـد امـکان پذیـر گردیـد‪ .‬از سـاعت‬ ‫نخست وزیر نشست که هیچگاه مورد‬ ‫و خشـونت اِعمال نشـود‪ .‬اقا ًل دو نفر‬ ‫تهران ‪ 20‬اوت ‪ 29( 1953‬مرداد‬
‫ناامید شده بودند‪.‬‬ ‫شاهی‌ها هم از این موفق ّی ِت آسان و‬ ‫‪ 8‬شـ ِب گذشـته‪ ،‬دسـتورات انتظامی‬ ‫بـه قتـل رسـیدند‪ .‬مدافعیـن رادیـو‬ ‫‪ – )1332‬به وقت ظهر‪ .‬محرمانه‬
‫د‪ -‬اختلاف و تفرقه بین دولت‬ ‫سریع که تا حدود زیادی خودجوش‬ ‫اکیـداً بـه مـورد اجـرا گذاشـته شـد‪.‬‬ ‫استفاده مص ّدق قرار نگرفته بود‪.‬‬ ‫نتوانسـتند آنـرا از کار بیندازنـد و‬
‫مص ّدق و حزب توده در عصر ‪18‬‬ ‫صورت گرفته‪ ،‬در شگفت هستند‪ .‬در‬ ‫طرح دسـتگیری رهبـران حزب توده‬ ‫‪ 5-‬تـا شـبانگاه‪ ،‬نگرانـی زیـادی‬ ‫در اوایـل بعـد از ظهـر کـه رادیـو بـه‬ ‫‪ 1-‬هنوز زود است که بتوانیم‬
‫اوت (‪ 27‬مرداد) باعث شد تا این‬ ‫میان عواملی که به باور ما در این‬ ‫در صبـح امروز بـه ناکامی انجامیده و‬ ‫در مـورد موضعـی کـه فرماندهـان‬ ‫دسـت تظاهرکننـدگان افتـاد‪ ،‬مرتّب‬ ‫جزئیات دقیق جریانات ‪ 36‬ساعت‬
‫دو نیروی ضد شاه نتوانند با یکدیگر‬ ‫جریان مؤثر بودند می‌توان موارد‬ ‫به نظر می‌رسـد که این‪ ،‬در نتیجـــه‬ ‫ُگردانهـای ارتـش در حومــه شـهر‬ ‫بـه نفـع جمع ّیـت و برای نگهداشـت‬ ‫گذشته را گزارش کنیم‪ .‬با این همه‪،‬‬
‫همکار ِی مؤثّری کنند و در برابر‬ ‫ناشـ ‌یگری پلیس بوده اسـت‪ .‬شـایع‬ ‫اتخـاذ خواهنـد کـرد وجـود داشـت‪.‬‬ ‫روحیـه آنهـا پیا ‌مهای تهییـج کننده‬ ‫در اینجا کوشش می‌شود تا طرح‬
‫تظاهرکنندگا ِن طرفدار شاه مقاومت‬ ‫زیرین را برشمرد‪:‬‬ ‫اسـت کـه توده‌ای‌هـا در تـدارک‬ ‫بعضـی می‌تر سـید ند کـه ا یـن‬ ‫ا ّولیه‌ای از ُعمده‌ترین نکات واقعه‪،‬‬
‫نمایند‪ .‬تود‌ها ‌یها تمام روز در صحنه‬ ‫الف‪ -‬مردم ایران از هر طبقه‬ ‫حملـه متقابـل هسـتند‪ .‬نیروهـای‬ ‫یگان‌هـای ارتشـی به فرمان سـرتیپ‬ ‫می‌فرسـتاد‪.‬‬ ‫طبق اطلاعات موجو ِد در دسترس‪،‬‬
‫آفتابی نشدند‪ .‬شاید رهبران حزب‬ ‫ای‪ ،‬در براب ِر وقاحتی که نیروهای‬ ‫انتظامـی بـرای مقابلـه بـا چنیـن‬ ‫ریاحـی (رئیـس سـتاد مصـ ّدق) بـه‬ ‫‪ 4-‬حمله تظاهرکنندگان به خانه‬
‫یقین داشتند که در طی روز‪ ،‬هر‬ ‫ضدشاهی نشان داده بودند ُمشمئز‬ ‫حرکـت احتمالـی بسـیج م ‌یشـوند‪.‬‬ ‫سـوی شـهر سـرازیر شـوند و شـهر‬ ‫نخست وزیر‪ ،‬اوایل صبح شروع م ‌یشود‬ ‫ارائه گردد‪.‬‬
‫آن ممکن است مص ّدق از آنها‬ ‫شده بودند‪ .‬مثل ًا وقتی که دستجات‬ ‫فرجـام ایـن برخورد و مبارزه مسـلماً‬ ‫را شـبانه دوبـاره بـه نفـع مصـ ّدق‬ ‫که توسط گارد [اقامتگاه مص ّدق]‬ ‫‪ 2 -‬در عصـر ‪ 18‬اوت ( ‪27‬‬
‫درخواست کمک کند‪ .‬ولی وقتی‬ ‫اوباش با پرچم‌های سرخ ظاهر شدند‬ ‫بـرای نظم شـهر و آینـده ایران دارای‬ ‫اشـغال کننـد‪ .‬همچنیـن پچ‌پـچ و‬ ‫پدافند شده و چند تن کشته م ‌یشوند‪.‬‬ ‫مـرداد) بـه نظـر می‌رسـید کـه‬
‫تظاهرات طرفداران شاه حسابی به‬ ‫و شعارهای کمونیستی سردادند و به‬ ‫زمزمـه هسـت کـه وقتی شـاه ‌یها از‬ ‫اواخر روز ـ با وجود عمل ّیات دفاعی‬ ‫بیـن هـواداران حـزب کمونیسـت‬
‫راه افتاد‪ ،‬دیگر‪ ،‬مص ّدق و دولت او‬ ‫تخریب و پائین کشیدن مج ّسمه‌های‬ ‫اهم ّیـت فـوق العـاده اسـت‪.‬‬ ‫جنـب و جـوش افتادنـد‪ ،‬تود‌های‌هـا‬ ‫محافظان ـ خانه نخست وزیر توسط‬ ‫تـوده و دولـت مصـ ّدق نفـاق و نزاع‬
‫در موقع ّیتی نبودند که بتوانند ح ّتی‬ ‫شاه و پدرش پرداختند و در و پنجره‬ ‫‪ 6-‬درحال حاضر اخبار موثّقی از‬ ‫می‌خواهنـد ضرب شسـت خودشـان‬ ‫جمع ّیت‪ ،‬تسخیر و تخریب م ‌یشود‪.‬‬ ‫درگرفتـه اسـت‪ .‬ظاهـراً هـواداران‬
‫چنین تقاضای همیاری و کمکی‬ ‫خان ‌هها و دکاکین مردم را به بهانه پاره‬ ‫شهرستان‌ها در دست نیست ولی‬ ‫را نشـان بدهنـد‪ .‬اما به نظر م ‌یرسـد‬ ‫ظاهراً نخست وزیر (مص ّدق) از این‬ ‫حـزب تـوده بدون کسـب اجـازه از‬
‫کردن عک ِس شاه‪ُ ،‬خرد نمودند‪ ،‬مردم‬ ‫گزارشات غیرموثّق حاکی از آن است‬ ‫همیـن که باتمانقلیچ ریاسـت سـتاد‬ ‫غائله به سلامت َجسته‪ ،‬گریخته و‬ ‫دولـت مصـ ّدق شـروع بـه تظاهرات‬
‫را بکنند‪.‬‬ ‫خیابانـی و عملیـات خشـونت آمیـز‬
‫ه ‪ -‬بیشـتر نظامیان و بسـیاری از‬ ‫منزجر شدند‪.‬‬ ‫می‌کننـد؛ مصـ ّدق دسـتور می‌دهد‬
‫مـردم‪ ،‬قلبـاً بـه شـاه وفادارنـد‪ ،‬زیرا‬ ‫کـه تظاهـرات‪ ،‬موقـوف و خیابا ‌نها‬
‫بـا ایـن باوربزرگ شـده‌اند که شـاه‪،‬‬ ‫از تظاهرکنندگان خالی شـود‪ .‬برای‬
‫نمـا ِد اتحـاد م ّلـی و ثبـات کشـور‬ ‫اولیـن بـار در چند ماه گذشـته‪ ،‬زد‬
‫اسـت‪ .‬مخصوصـاً ارتـش بـی اندازه‬ ‫و خـوردی جـ ّدی بیـن نیروهـای‬
‫دوسـتدار آمریکاسـت‪ .‬بـه علـت‬ ‫انتظامـی و تـوده ای‌هـا صـورت‬
‫تـرس از همسـایه نیرومند شـمالی‬
‫[رو ‌سهـا] و تـا انـدازه ای هـم بـه‬ ‫گرفـت‪.‬‬
‫دلیـل کم ‌کهـای نظامـی آمریـکا‬ ‫‪ 3-‬صبح روز ‪ 19‬اوت (‪ 28‬مرداد)‬
‫بـه ایـران در سـالهای اخیـر‪ ،‬و هـم‬ ‫هواداران شاه به منظور نشان دادن‬
‫بخاطـر کمک‌هـای ‪( TCI‬اصـل‬ ‫تداوم احساسات موافق به نفع او در‬
‫چهـار)‪ ،‬در بیـن ایرانیان غیرنظامی‪،‬‬ ‫کشور‪ ،‬شروع به تظاهرات می‌کنند‪.‬‬
‫وجهـه خوبـی بـرای آمریـکا فراهم‬ ‫تظاهرکنندگان در مقیاس کوچکی‬
‫از بازار به راه می‌افتند‪ .‬ولی این‬
‫شـده بود‪.‬‬ ‫شعلــه ا ّول ّیه‪ ،‬بطور شگفت‌انگیزی‬
‫بسیاری از ایرانیان نظامی و‬ ‫ُگسترش می‌یابد و بزودی به آتش ِ‬
‫غیرنظامی بالاخره متقاعد شده بودند‬ ‫خرمن سوز ِ عظیمی تبدیل م ‌یشود‬
‫که این سیاس ‌تهای مص ّدق بود که‬ ‫که در طول روز‪ ،‬تمام تهران را فرا‬
‫س ّد ِ راه همکاری نزدیک ایران و‬ ‫م ‌یگیرد‪ .‬نیروهای انتظامی که برای‬
‫آمریکا گردیده و فقط تحت رهبری‬ ‫پراکندن مردم فرستاده می‌شوند‪،‬‬
‫شاه است که این همکاری می‌تواند‬ ‫از فرمان حمله به جمع ّیت سر باز‬
‫می‌زنند و ح ّتی بعضی از آنها به‬
‫تداوم یابد‪.‬‬ ‫تظاهرکنندگان م ‌یپیوندند و بعضی‬
‫‪ 8-‬همچنانکه اشاره شد‪ ،‬هر چند‬ ‫دیگر هم منفعل می‌مانند‪ .‬همین‬
‫جمع ّیت در مواردی‪ ،‬وحشیانه رفتار‬ ‫که جمع ّیت در نقاط مختلف شهر‪،‬‬
‫م ‌یکردند‪ ،‬ولی بطور ک ّلی‪ ،‬فار ‌غالبال‬ ‫انبوه تر می‌شود‪ ،‬دستجات شروع به‬
‫به نظر می‌رسیدند‪ .‬به خارجیان‬ ‫حمله به ادارا ِت روزنام ‌ههائی م ‌یکنند‬
‫تع ّرض نمی‌کردند‪ ،‬بجز تظاهرات‬ ‫که در چند روز گذشته‪ ،‬دشنام‌های‬
‫مختصری در برابر سفارت شوروی و‬ ‫رکیک و سخیفانه‪ ،‬نثار شاه کرده‬
‫تخریب اداره مطبوعاتی شورو ‌یها‪،‬‬ ‫بودند‪ .‬روزنامه‌های طرفدار مص ّدق و‬
‫کسی فریا ِد «یانکی به خانه‌ات‬ ‫ارگان‌های طرفدار حزب کمونیس ِت‬
‫برگرد!» را نم ‌یشنید و هیچ امریکائی‬
‫سنگباران نشد‪ .‬فقط اداره «اصل‬ ‫توده از آن جمله بودند‪.‬‬
‫چهار ِ» تهران ـ که نزدیک خانه‬ ‫یکی از نقاط ح ّساس استراتژیک‬
‫مص ّدق بود و مص ّدق اندک زمانی‬ ‫که به تص ّرف جمع ّیت در ‌آمد‪،‬‬
‫در تظاهرات ‪ 28‬فوریه (‪ 9‬اسفند‬ ‫ساختمان مرکزی پست و تلگراف‬
‫گذشته) به آنجا پناهنده شده بود ـ‬ ‫بود که از آنجا پیام‌های تهییج‬
‫قدری آسیب دید‪ ،‬شاید به این تص ّور‬ ‫کننده به اطراف کشور در همه جا‬
‫که مص ّدق دوباره در آنجا پنهان شده‬
‫است! تا آنجا که اطلاع یافته‌ایم هیچ‬ ‫پخش می‌شد‪.‬‬
‫آمریکائی یا خارجی در تظاهرات‬ ‫از مرکـز شـهر‪ ،‬انبـوه جمع ّیـ ِت‬
‫هیجـان زده‪ ،‬هـر چـه ماشـین و‬
‫دیروز آسیب ندیده است‪.‬‬ ‫کامیـون بـود در اختیـار م ‌یگیرنـد‬
‫انبوه جمع ّیت در همه جا‬ ‫و بـه شـمال شـهر می‌شـتابند و‬
‫دستور می‌دادند که مردم‪ ،‬چراغ‬ ‫رادیو تــهران را محاصـره می‌کنند‪.‬‬
‫ماشین‌های‌شان را ـ به عنوان‬ ‫کارکنـان سـفارتخانه در طـی ایـن‬
‫طرفداری از شاه ـ روشن کنند و‬ ‫جریـان فرصـت خوبـی داشـتند که‬
‫عکس‌های شاه را به شیشه خودروها‬ ‫از نزدیـک نـوع تظاهرکننـدگان را‬
‫نصب نمایند‪ .‬جمعیت‪ ،‬اتومبیل‬ ‫بسـنجند‪ .‬اینهـا بیشـتر غیرنظامـی‬
‫وابسته دریائی ما را متو ّقف کردند‬ ‫بودنـد کـه در میـان شـان تعدادی‬
‫و دستور دادند که عکس شاه را‬ ‫از نیروهـای انتظامـی مسـ ّلح نیـز‬
‫به شیشه ماشین بچسباند‪ .‬او یک‬ ‫مشـاهده می‌شـدند‪ .‬ولـی بهـر حال‬
‫اسکناس با عکس شاه را درآورد و‬ ‫بـه نظـر می‌رسـید کـه رهبـری‬
‫به شیشه چسباند‪ ،‬که مردم دست‬ ‫جمع ّیـت دسـت شـخص ‌یها اسـت‬
‫نـه نیروهـای نظامـی‪ .‬در ضمـن‪،‬‬
‫زدند و خندیدند‪.‬‬ ‫شـرکت کنندگان هم از نوع معمول‬
‫امضاء‪ :‬هندرسون‬ ‫چاقوکـش و عربـده جو کـه معمولاً‬
‫در تظاهرات اخیر مشـاهده می‌شد‪،‬‬
‫«ادامه دارد»‬ ‫نبودنـد‪ .‬به نظر می‌رسـید کـه اینها‬

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18