Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۲۱۸ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 12 - 12‬شماره ‪۱۶۸۴‬‬
‫جمعه ‪ ۱۴‬تا پنجشنبه‪ ۲۰‬تیر ماه ‪139۸‬خورشیدی‬

‫تأملات بهنگام؛ حق و وظیف ‌هی براندازی در اعلامیه‬ ‫دو قرن فراز و نشیب مطبوعات در ایران (‪)۱۲۶‬‬
‫استقلال ایالات متحده‬
‫احمد احـرار‬ ‫( کیهان لندن شماره ‪) ۱۳۰۷‬‬

‫از چپ به راست‪ :‬فرانکلین‪ ،‬آدامز و جفرسون روی متن اعلامیه‬ ‫یوسف مصدقی‪ -‬روز چهارم ژوییه‬ ‫م ‌ینشسته و گاهی اگر عمداً صندلی‬ ‫گفتۀ ناظران و تاری ‌خنویسان‪ ،‬عامل‬ ‫عبدالله مستوفی در «تاریخ اجتماعی‬
‫استقلال کار م ‌یکنند‬ ‫سال ‪ ۱۷۷۶‬میلادی‪ ،‬نمایندگان‬ ‫در اطاق نم ‌یگذاشتند روی آستانۀ‬ ‫دیگر ناکامی و سقوط وی بود‪.‬‬ ‫و اداری دورۀ قاجاریه» علل ناکامی و‬
‫مستعمرات سیزده‌گانه بریتانیا در‬ ‫مرتفع پنجره جلوس م ‌یکرده است‪»...‬‬ ‫مستوفی م ‌ینویسد «در موقعی که‬ ‫سقوط زودرس کابینۀ سید ضیاءالدین‬
‫طبیعی (‪ )Natural Law‬و هم در‬ ‫می‌نماید که همانا حق و در عین‬ ‫قاره آمریکا‪ ،‬اعلامیه استقلال این‬ ‫خبط دیگر سید ضیاءالدین دست‬ ‫سید ساقط شد و محبوسین از حبس‬ ‫را چنین م ‌یداند‪« :‬حبس و تبعید و‬
‫گفتمان حقوق اثبا ‌تگرا (‪Positive‬‬ ‫حال وظیفه همه آدمیان بر شورش‬ ‫سرزمی ‌نها از امپراتوری بریتانیا را در‬ ‫کم گرفتن فرمانده نظامی کودتا بود‪.‬‬ ‫نجات یافتند برای استمالت آنها مردم‬ ‫تحت نظر داشتن چهارصد‪ ،‬پانصد‬
‫‪ )Law‬قابل درک و دریافت است‪.‬‬ ‫علیه حکومت‌های مستب ِد زورگو و‬ ‫شهر فیلادلفیا‪ ،‬به اتفاق آراء تصویب‬ ‫او خود را مقام مافوق سردار سپه‬ ‫دسته دسته به دیدار آنها م ‌یرفتند‪.‬‬ ‫نفر از وجوه اهل کشور‪ ،‬تمام کارها‬
‫یعنی هم م ‌یشود آن را بدون استناد‬ ‫کردند‪ .‬آنچه از این تصویب حاصل‬ ‫م ‌یدانست و انتظار داشت مردی که در‬ ‫حاجی حسین آقای امین‌الضرب‬ ‫را از جریان انداخت و تجربۀ همین‬
‫به قانون نوشت ‌هشده و تنها بر مبنای‬ ‫برانداز ِی آنهاست‪*.‬‬ ‫شد‪ ،‬با همه نواقص و کاست ‌یهایش‪،‬‬ ‫عین حال‪ ،‬به چشم برکشیدۀ خود به‬ ‫(مهدوی) یکی از محبوسین بود‪ .‬من‬ ‫دو س ‌هماهه ثابت کرد که روزنام ‌هنگار‬
‫عقل سلیم (‪)Common Sense‬‬ ‫شورش به عنوان یک رفتار‪ ،‬سرشتی‬ ‫تا به امروز قدرتمندترین و پویاترین‬ ‫وی م ‌ینگریست پشت سرش حرکت‬ ‫نظر به سابقۀ دوستی و همکار ‌یهایی‬ ‫لامحاله در این کشور سیاستمداری‬
‫درک کرد و هم م ‌یتوان با ذکر «حق‬ ‫دوگانه دارد‪ .‬به این معنا که شورش هم‬ ‫مردمسالاری تاریخ را شکل داده و به‬ ‫کند و تملقش را بگوید اما رضاخان‬ ‫که در شورای عالی تجارت با هم‬ ‫نم ‌یتواند بکند‪ .‬اشخاصی هم که سید‬
‫شورش» در قانون اساسی کشور‪ ،‬به‬ ‫م ‌یتواند فردی باشد و هم به صورت‬ ‫این سبب‪ ،‬خار چشم دشمنان آزادی‬ ‫داشتیم شب همان روز خلاصی به‬ ‫برای کمک و همکاری خود طلبیده‬
‫آن صورتی قانونی برای حراست از‬ ‫رفتاری جمعی جلوه کند‪ .‬شورش‬ ‫چنان کسی نبود‪.‬‬ ‫دیدار او رفتم‪ .‬مرحوم مهدوی مردی‬ ‫بود‪ ،‬جز یکی دونفر‪ ،‬بقیه آنها نه‬
‫فردی‪ ،‬معمولا برای شورشگر پر هزینه‬ ‫و دموکراسی در سراسر دنیاست‪.‬‬ ‫احمد شهریور می‌نویسد «سید‬ ‫ملایم و با ادب و مرد ‌مدار و بنابراین‪،‬‬ ‫کاردان بودند‪ ،‬نه استخوا ‌ندار‪ .‬چنان‬
‫آزاد ‌یهای اساسی شهروندان داد‪.‬‬ ‫و ک ‌م بهره است و معمولا زمانی روی‬ ‫«اعلامیه استقلال ایالات متحده»‬ ‫گاهگاهی از د ِر سمت شم ‌سالعماره‬ ‫مجلس او در این شب از مجلس اکثر‬ ‫که اکثر آنها باوجود سابقۀ وزارت‬
‫دو نفر از اعضای کمیته پنج نفره‬ ‫م ‌یدهد که فردی جان به ل ‌برسیده‬ ‫(‪United States Declaration‬‬ ‫وارد دربار شهری (کاخ ابیض‪ ،‬مقر‬ ‫آزادشدگان پرجمعیت‌تر بود‪ .‬وارد‬ ‫که در این دوره پیدا کردند دیگر به‬
‫تنظیم اعلامیه استقلال‪ ،‬جان آدامز‬ ‫راهی جز تمام قد ایستادن در براب ِر‬ ‫‪ )of Independence‬به همراه‬ ‫ریاست وزراء) م ‌یشد و د ِر مخصوص‬ ‫حیاط که شدم مرحوم مشیرالدوله‬ ‫وزارتی نرسیده و تنها فاید‌های که این‬
‫و توماس جفرسون‪ -‬که پس از جرج‬ ‫قدرت حاکم نم ‌یبیند‪ .‬استیصال و رنج‬ ‫«قانون اساسی ایالات متحده»‬ ‫برای خود انتخاب کرده بود و قدغن‬ ‫حسن پیرنیا هم از راه رسید و با هم‬ ‫پی ‌شآمد غیر مترقب برای آنها حاصل‬
‫واشنگتن به عنوان دومین و سومین‬ ‫چنین انسانی گاه آنچنان جامه عمل‬ ‫(‪Constitution of the United‬‬ ‫کرده بود به دربان که کسی را از این‬ ‫وارد مجلس شده‪ ،‬من و ایشان پهلوی‬ ‫کرد همان خطاب جنابی بود و بس‪.‬‬
‫رئیس جمهور‌های ایالات متحده‬ ‫م ‌یپوشد که باق ِی ناراضیان را نیز به‬ ‫‪ )States‬و ده اصلاحیه نخستین آن‬ ‫در راه ندهد‪ .‬اتفاقاً روزی رضاخان‬ ‫اعضای وزارتخانه‌ها به احکام این‬
‫سوگند یاد کردند‪ -‬هر دو حقوقدانانی‬ ‫با عنوان «منشور حقوق» (‪Bill of‬‬ ‫وزرای ب ‌یاطلاع کم استخوان اهمیتی‬
‫پیرو اندیش ‌ههای جان لاک‪ ،‬فیلسوف‬ ‫جان لاک فیلسوف شهیر‬ ‫‪ ،)Rights‬سه سندی هستند که‬ ‫نم ‌یدادند و طبعاً کارها خوابید‪ .‬همین‬
‫انگلیسی‪ ،‬بودند و به این سبب‪ ،‬اعلامیه‬ ‫انگلیسی‬ ‫هویت قو ‌یترین دموکراسی جهان را‬ ‫که از وعدۀ اصلاحاتی که سید در بیانیۀ‬
‫استقلال ایالات متحده‪ُ ،‬ملهم از فلسفه‬ ‫شکل داد‌هاند‪ .‬به همین سبب‪ ،‬میان‬ ‫خود به مردم داده بود اثری ظاهر‬
‫لاک و اندیشه سیاسی لیبرالیسم‬ ‫حرکت م ‌یآورد‪ .‬شورش مورد نظر در‬ ‫پژوهندگان حقوق اساسی آمریکا‪،‬‬ ‫نگشت‪ ،‬عدۀ زیادی که ب ‌هتصور خود‬
‫اعلامیه استقلال ایالات متحده اما‪ ،‬نه‬ ‫این سه سند به «وا‌ژ‌ههایی که آمریکا‬ ‫کابینۀ سیاه را کابینۀ ضد اشراف و‬
‫کلاسیک است‪.‬‬ ‫شورشی فردی و از سر استیصال بلکه‬ ‫را ساخته‌اند» ( ‪The Words‬‬ ‫کابینۀ اصلاح دانسته بودند نیز بر عدۀ‬
‫جان لاک فیلسوف شهیر انگلیسی‪،‬‬ ‫خیزشی از سنخ رفتاری جمعی برای‬ ‫‪ ،)That Built America‬مشهور‬
‫حق شورش و مقاومت و انقلاب را‬ ‫براندازی حکومت ظالم و جایگزینی‬ ‫شد‌هاند‪ .‬هم از این روست که برای‬ ‫مخالفین افزوده شدند‪.‬‬
‫پشتوانه و ضمانت دفاع از سه حق‬ ‫آن با نمایندگان واقعی مردم و‬ ‫فهم هویت آمریکایی و درک آمال و‬ ‫گذشته از این‪ ،‬کس و کار این‬
‫اساسی انسان‌ها یعنی حق حیات‪،‬‬ ‫اهداف سازنده کشور ایالات متحده‪،‬‬ ‫چهارصد پانصد نفر هم اگرچه برای‬
‫آزادی و مالکیت می‌دانست‪ .‬طبق‬ ‫محافظان حقوق اساسی آنهاست‪.‬‬ ‫خواندن این اسناد و اندیشه در‬ ‫جان محبوسین تشویشی نداشتند‪،‬‬
‫نظریه لاک درباره دولت‪ ،‬مشروعیت‬ ‫«حق شورش» (‪The Right of‬‬ ‫مفاهیم مطروحه در آنها‪ ،‬راهگشا و‬ ‫برای بدگذرانی آنها در محبس هم که‬
‫هر حکومتی‪ ،‬بر اساس یک قرارداد‬ ‫‪ )Rebellion‬هم در چارچوب حقوق‬ ‫بود طبعاً بیکار ننشسته هرکس ب ‌هقدر‬
‫اجتماعی میان حکومت و شهروندان‬ ‫ضروری است‪.‬‬ ‫وسع خود در نزد مقامات داخلی و‬
‫تعریف می‌شود‪ .‬حال اگر حاکمان‬ ‫این جستار کوتاه اما تنها برای اشاره‬ ‫خارجی اقدام م ‌یکرد‪ .‬این اقدامات ولو‬
‫برخلاف این قرارداد عمل کنند و‬ ‫به چند سطر از مقدمه نخستین سند‬ ‫از طرف پار‌های خانمها هم که ب ‌هعمل‬
‫منافع عمومی شهروندان را زیر پا‬ ‫از این اسناد س ‌هگانه‪ ،‬نوشته شده زیرا‬ ‫م ‌یآمد چندان ب ‌یاثر نم ‌یتوانست باشد‬
‫بگذارند‪ ،‬این حق برای شهروندان‬ ‫که مفاهیم طرح شده در آن مقدمه‪،‬‬ ‫و بیرون آمدن محبوسین از کنج زندان‬
‫ایجاد م ‌یشود که با مقاومت و شورش‪،‬‬ ‫در باب حقوق اساسی و جهانشمول هر‬
‫حکومت مستبد را تغییر دهند‪.‬‬ ‫ملتی در هر نقط ‌هی کره زمین از جمله‬ ‫ناگزیر ب ‌هنظر م ‌یرسید‪.‬‬
‫از همین منظر‪ ،‬پدران بنیانگذار‬
‫ایالات متحده آمریکا‪ -‬که به لحاظ‬ ‫ایرا ِن استبدادزده‪ ،‬صدق م ‌یکند‪.‬‬ ‫سید ضیاءالدین طباطبائی (نفر وسط با عصا) با جمعی از وزرا و یارانش‪ .‬ماژور مسعود خان (با کلاه و کروات)‪ ،‬گلروپ‬
‫عملی مهمترین هواداران فلسفه لاک‬ ‫اعلامیه استقلال ایالات متحده‪ -‬که‬ ‫فرمانده سوئدی ژاندارمری (بین سید ضیاء و ماژور مسعود خان)‪ ،‬سرهنگ کاظم خان سیاح (سمت راست) و رضاخان‬
‫بودند‪ -‬در اعلامیه استقلال ایالات‬ ‫زیر نظر کمیت ‌های پنج نفره متشکل از‬
‫متحده‪ ،‬مقاومت و شورش علیه‬ ‫توماسجفرسون‪،‬جان آدامز‪،‬بنجامین‬ ‫(سمت چپ)‪.‬‬
‫حکومت مستبد و ناصالح را ن ‌هتنها‬ ‫فرانکلین‪ ،‬رابرت لوینگستون و راجر‬
‫حق شهروندان بلکه وظیفه‌ی آنها‬ ‫شرمن به قلم و انشای جفرسون نوشته‬ ‫میل م ‌یکند از همان در وارد شود‪.‬‬ ‫هم اتفاق افتادیم‪ .‬از این که در این‬ ‫پیغام مدرس به سید ضیاءالدین‬
‫شد‪ -‬از مهمترین مکتوبا ِت تاریخ‬ ‫دو سه ماهه جز عید نوروز‪ ،‬آن هم‬ ‫که «اگر ما را کشته بودی کاری‬
‫دانست ‌هاند‪.‬‬ ‫انسان است‪ .‬هرچند هیچیک از اصول‬ ‫دربان در را باز نم ‌یکند و عذر خود‬ ‫ب ‌هوسیلۀ گذاشتن کارت‪ ،‬یادی از ایشان‬ ‫پیش م ‌یبردی‪ ،‬ولی دیگر از تو کاری‬
‫چنین اندیشه‌ای‪ ،‬چنانکه برای‬ ‫این سند‪ -‬بنا به قول نویسند‌هاش‪-‬‬ ‫نکرده بودم عذرخواهی کردم‪ .‬ایشان‬ ‫برنخواهد آمد»‪ ،‬عین حقیقت بوده‬
‫مستعمرات سیزد‌هگانه بریتانیا در قرن‬ ‫بدیع و ابتکاری نبودند‪ ،‬اما پیش از‬ ‫را هم می گوید‪ .‬این کار به رضاخان‬ ‫گفتند من هیچ جا نرفته و حتی شاه را‬ ‫است زیرا سید ضیاءالدین در این کار‬
‫هجده میلادی صدق م ‌یکرد‪ ،‬امروزه و‬ ‫نگارش آن‪ ،‬چنین مجموعه روشن‬ ‫هم تا امروز در فر ‌حآباد‪ ،‬ملاقات نکرده‬ ‫خود را در ب ‌نبست عجیبی گذاشته بود‬
‫در قرن بیست و یکم میلادی‪ ،‬نسبت‬ ‫و کارآمدی از اصول جهانشمول و‬ ‫برم ‌یخورد و امر م ‌یکند از د ِر دیگر‬ ‫بودم‪ .‬گفتم واقعاً از شاه نپرسیدید چه‬ ‫که راه پیش و پس را بر او م ‌یبست‪.‬‬
‫به احوال ایرانیا ِن تحت ستم فرقه‬ ‫سازنده یک جامعه آزاد و با کرامت‪،‬‬ ‫شد که ایشان دستخط ریاست وزرای‬ ‫اگر سید دیوانگی را به جایی م ‌یرساند‬
‫تبهکار حاکم بر ایران نیز صادق است‪.‬‬ ‫در یک سند مختصر‪ ،‬تدوین نشده‬ ‫جماعتی رفته دربان را کتک مفصلی‬ ‫سید ضیاءالدین را امضا کردند؟ گفت‬ ‫که این چهارصد پانصد نفر را در‬
‫بود‪ .‬محتوای این سند‪ ،‬تا هر زمان‬ ‫حاجتی به پرسش نداشت‪ ،‬خود ایشان‬ ‫همان سه چهار روز اول سر ب ‌هنیست‬
‫که انسا ‌نها در هر جای جهان برای‬ ‫زده در را باز م ‌یکنند و فحش زیادی‬ ‫بدون سؤال گفتند سید آمد اینجا‪،‬‬ ‫و مردم را با کار ختم‌شده مواجه‬
‫کسب آزادی و دفاع از کرامت خود به‬ ‫دستش را به کمرش زد و با سماجت‬ ‫م ‌یکرد شاید محملی داشت و م ‌یشد‬
‫مبارزه با استبداد برخیزند‪ ،‬همچنان‬ ‫به س ّید م ‌یدهد»!‬ ‫و تشر قوۀ نظامی دستخط ریاست‬ ‫شهرت بدهند که عصبانیت قشون‬
‫فاتح تهران موجب این عمل شده‬
‫زنده و معاصر خواهد بود‪.‬‬ ‫دول ‌تآبادی نیز در «حیات یحیی»‬ ‫وزرای خود را گرفت و رفت‪.‬‬ ‫است ولی بعد از راه افتادن عملیات‬
‫سطور نخستی ِن اعلامیه استقلال‬ ‫معلوم م ‌یشود سید در این وقت‬ ‫نظامی و تشکیل هستۀ قشون آینده‬
‫که به پیشگفتار (‪)Introduction‬‬ ‫خیلی به حکومت ُرعب معتقد بوده‬ ‫که با فعالیت سردار سپه داشت سکه‬
‫و دیباچه (‪ )Preamble‬این سند‬ ‫و م ‌‌یخواسته است حتی شاه کشور‬ ‫و صورتی به خود م ‌یگرفت کشتن‬
‫مشهور شده‌اند‪ ،‬مهمترین مفاهیم‬ ‫را هم مرعوب کرده و مطیع منویات‬ ‫این پانصد نفر از وجوه مردم کشور‬
‫زیست اجتماعی انسان و فلسفه حقوق‬ ‫خود قرار دهد درصورتی که شاه کشور‪،‬‬ ‫کاری نبود که مؤسسین کودتا هم به‬
‫بشر را مختصر و مفید‪ ،‬به روشنی‬ ‫تا بر سر کار است باید طرف احترام‬ ‫آن رضا بدهند زیرا افتضاح بی ‌نالمللی‬
‫بیان م ‌یکنند‪ .‬تأکید بر درک قوانین‬ ‫باشد و رئی ‌سالوزراء بخصوص در نبودن‬ ‫آن زیاد م ‌یشد‪ .‬پس محبوسین قابل‬
‫طبیعت‪ ،‬بدیهی دانست ِن برابری همه‬ ‫مجلس‪ ،‬باید بیشتر خود را از راه لزوم‬ ‫سر ب ‌هنیست شدن نبودند و همین که‬
‫انسا ‌نها و حق همگانی و سل ‌بنشدن ِی‬ ‫خویش بر کشور طرف توجه شاه قرار‬ ‫بنا شد محبوسین سلامت بمانند کار‬
‫همه آدمیان بر «زندگی‪ ،‬آزادی و‬ ‫دهد نه از راه مرعوب کردن او‪ .‬برفرض‬ ‫بیش از دو راه نداشت؛ یکی نگهداری‬
‫جستجوی سعادت»‪ ،‬در چند جمله‬ ‫این که دفعۀ اول برای پیشرفت مقاصد‬ ‫محبوسین در حبس و ماندن سید‬
‫درخشا ِن سرآغاز این اعلامیه‪ ،‬به‬ ‫آینده‪ ،‬این طرز رفتار لازم شمرده شود‬ ‫ضیاءالدین بر سر کار‪ ،‬دیگری آزادی‬
‫استواری و به زبان سلیس و ک ‌منظیر‬ ‫دفعات بعد‪ ،‬دیگر هیچ دلیل و سببی‬
‫بیان شد‌هاند‪ .‬از پ ِس این چند جمله‬ ‫نم ‌یتواند داشته باشد تا چه رسد به‬ ‫محبوسین و خداحافظی با سید‪»...‬‬
‫اما ارجمندترین نکته این مقدمه رخ‬ ‫این که سید سیگار به لب وارد خدمت‬ ‫طر ز بر خو ر د و ر فتا ر سید‬
‫شاه م ‌یشده‪ ،‬سهل است بدون اجازه‬ ‫ضیاءالدین با احمدشاه نیز بنا بر‬
‫م ‌ینویسد‪« :‬روز سیزدهم نوروز است‪.‬‬

‫‪* When in the Course of human events, it becomes necessary for one people to dissolve‬‬ ‫سردار سپه اردوی قزاق را که در‬
‫‪the political bands which have connected them with another, and to assume among the‬‬
‫‪powers of the earth, the separate and equal station to which the Laws of Nature and of‬‬ ‫نزدیکی تهران است میهمان کرده‪،‬‬
‫‪Nature’s God entitle them, a decent respect to the opinions of mankind requires that‬‬
‫‪they should declare the causes which impel them to the separation.‬‬ ‫هیأت وزرا هم آنجا هستند‪ .‬مخالفت‬

‫باطنی سردار سپه با سید ضیاءالدین‬

‫و بی‌اعتنایی وزیر جنگ به رئیس‬

‫دولت در این روز‪ ،‬نیکو هویدا م ‌یشود‪.‬‬

‫‪We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are‬‬ ‫چه‪ ،‬در موقع نطق وزیر جنگ برای‬
‫‪endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that among these are Life,‬‬
‫‪Liberty and the pursuit of Happiness.–That to secure these rights, Governments are‬‬ ‫صاح ‌بمنصبان و تابی ‌نها که از مجلس‬
‫– ‪instituted among Men, deriving their just powers from the consent of the governed,‬‬
‫‪That whenever any Form of Government becomes destructive of these ends, it is the‬‬ ‫وزراء برخاسته م ‌یرود صحبت بدارد‬
‫‪Right of the People to alter or to abolish it, and to institute new Government, laying its‬‬
‫‪foundation on such principles and organizing its powers in such form, as to them shall‬‬ ‫سید ضیاءالدین به او م ‌یگوید سلام مرا‬
‫‪seem most likely to effect their Safety and Happiness. Prudence, indeed, will dictate‬‬
‫;‪that Governments long established should not be changed for light and transient causes‬‬ ‫هم به آنها برسانید‪ .‬وزیر جنگ را این‬
‫‪and accordingly all experience hath shewn, that mankind are more disposed to suffer,‬‬
‫‪while evils are sufferable, than to right themselves by abolishing the forms to which they‬‬ ‫سخن ناخوش آمده ب ‌هجای رسانیدن‬
‫‪are accustomed. But when a long train of abuses and usurpations, pursuing invariably‬‬
‫‪the same Object evinces a design to reduce them under absolute Despotism, it is their‬‬ ‫سلام رئیس دولت‪ ،‬به صاح ‌بمنصبان‬
‫‪right, it is their duty, to throw off such Government, and to provide new Guards for‬‬
‫‪their future security.‬‬ ‫و قزاقان می‌گوید وقتی آقا سید‬

‫ضیاءالدین رئی ‌سالوزرا شد من فرمانده‬

‫قوا گشتم و وقتی من فرمانده قوا گشتم‬

‫او رئی ‌سالوزرا شد یعنی من و او از‬

‫یک مجرا و در یک روز به این مقام‬

‫رسید‌هایم‪ .‬او تفوقی بر من ندارد که‬

‫من واسطۀ رسانیدن سلام او به شما‬

‫« ادامه دارد»‬ ‫بوده باشم»!‬