Page 13 - (کیهان لندن - سال سى و هفتم ـ شماره 292 (دوره جديد

‫صفحه ‪۱3‬ـ ‪ Page 13‬ـ شماره ‪۱۷58‬‬ ‫قاسم طالبزاده‬ ‫موسیقی در اشعار حافظ‬
‫جمعه ‪ ۱۸‬تا پنجشنبه ‪ ۳۱‬دسامبر‪2۰2۰‬‬

‫«رهی معیری»‪ ،‬ادیب و شاعر‬

‫پایان زندگی آن برنامه را سرپرستی‬ ‫شـادروان محمدحسـن معیـری‬ ‫خنیاگران یا گوسانها مهارتهای‬ ‫«لوری» معروف بودند که در زمانهای‬ ‫مطرب‪ ،‬واژهای است عربی که در‬ ‫کمتر کتابی به اندازۀ دیوان حافظ در‬
‫کرد‪ .‬رهی در طول حیات خود‬ ‫متخلـص بـه «رهـی» در دهـم‬ ‫دیگری نیز از قبیل بندبازی‪ ،‬آتشبازی‪،‬‬ ‫بعد «کولی» خوانده شدند‪ .‬آنها بر‬ ‫دنیای اسلام‪ ،‬به ویژه در ایران به‬ ‫خانه و زندگی ایرانیان راه داشته و بر‬
‫سفرهایی به خارج از ایران داشت که‬ ‫اردیبهشـت مـاه ‪ ۱2۸۸‬هجـری‬ ‫و مهار کردن حیوانات و سرودن اشعار‬ ‫اساس احتیاج حرفهای خود‪ ،‬دارای‬ ‫موسیقیدانان و نوازندگانی که در‬ ‫احساس و اندیشه آنها اثر گذاشته است‪.‬‬
‫از آن جمله است‪ :‬سفر به ترکیه در‬ ‫شمسـی در تهـران و در خاندانـی‬ ‫پارسی و نقل داستانهای حماسی و‬ ‫حافظهای قوی بوده و آنچه را که از‬ ‫زمانهای پیشین «خنیاگر» نامیده‬ ‫به همین دلیل کمتر سرایندهای آن‬
‫سال ‪ ،۱۳۳۶‬سفر به اتحاد جماهیر‬ ‫بـزرگ و اهـل ادب و هنـر چشـم به‬ ‫فن خنیاگری میدانستند‪ ،‬از نسلی به‬ ‫اندازه که حافظ مرکز توجه محققان و‬
‫شوروی در سال ‪ ۱۳۳۷‬برای شرکت‬ ‫جهـان گشـود‪ .‬تحصیـلات ابتدایـی‬ ‫پهلوانی را به عهده داشتهاند‪.‬‬ ‫نسل دیگر منتقل میکردند‪ .‬فردوسی‬ ‫میشدند‪ ،‬داده شده است‪.‬‬ ‫مفسران آثار ادبی بوده مورد توجه قرار‬
‫در جشن چهلمین سالگرد انقلاب‬ ‫و متوسـطه را در تهـران بـه پایـان‬ ‫با توجه به نقوش برجسته زمان باستان‬ ‫درباره سفارش بهرام پادشاه ساسانی به‬ ‫مری بویس خاورشناس بنام انگلیسی‬ ‫گرفته و درباره زندگی و افکار و اشعارش‬
‫اکتبر‪ ،‬سفر به ایتالیا و فرانسه در سال‬ ‫بـرد‪ ،‬آنـگاه وارد خدمت دولتی شـد‬ ‫بر روی ظروف و سنگها‪ ،‬به این نوشته‬ ‫شنگل پادشاه سمنگان و آمدن لولیها یا‬ ‫که پژوهش و گزارشهای ارزندهای‬
‫‪ ۱۳۳۸‬و دو بار سفر به افغانستان‪،‬‬ ‫و در مشـاغلی چنـد خدمـت کرد‪ .‬از‬ ‫تاریخی بر میخوریم که موسیقیدانان‬ ‫درباره بسیاری از بخشهای فرهنگ‬ ‫کتاب و مقاله نوشته شده است‪.‬‬
‫یک بار در سال ‪ ۱۳۴۱‬برای شرکت‬ ‫سـال ‪ ۱۳22‬شمسـی به ریاست کل‬ ‫پیوسته در دربارها و یا با پادشاهان‬ ‫گوسانها به دیار بهرام میگوید‪:‬‬ ‫کشور ما تهیه کرده است‪ ،‬در گزارشی‬ ‫اکنون نوبت یک موسیقیدان است‬
‫در مراسم یادبود نهصدمین سال‬ ‫انتشـارات و تبلیغات وزارت پیشـه و‬ ‫همراه و یکی از چهار عنصر و نماینده‬ ‫مینویسد که خنیاگران‪ ،‬یا هنیاگرانی‬ ‫که شعر حافظ را از زاویهای دیگر‪ ،‬در‬
‫درگذشت خواجه عبدالله انصاری و‬ ‫هنـر (بعـداً وزارت صنایـع) منصوب‬ ‫اجتماع بودند و در تصمیمگیریها‬ ‫به نزدیک شنگل فرستاد کس‬ ‫که تا پس از دوران پادشاهان ساسانی‬ ‫رابطه با موسیقی‪ ،‬بررسی و تفسیر کند‪.‬‬
‫دیگربار در سال ‪ ،۱۳۴۵‬عزیمت به‬ ‫گردیـد‪ .‬پـس از بازنشسـتگی در‬ ‫حضور داشتهاند‪( .‬موسیقی در‬ ‫چنین گفت ای شاه فریاد رس‬ ‫میزیستند اصالت پارتی داشته و‬ ‫دکتر قاسم طالبزاده‪ ،‬رئیس پیشین‬
‫انگلستان در سال ‪ ۱۳۴۶‬برای عمل‬ ‫کتابخانه سـلطنتی اشـتغال داشـت‪.‬‬ ‫زمان ساسانیان ـ عباس اقبال)‬ ‫نخستین بار در کتاب «ویس و رامین»‬ ‫هنرستان موسیقی ایران‪ ،‬در رسالهای‬
‫جراحی‪ ،‬آخرین سفر وی بود‪ .‬رهی‬ ‫وی همچنین در انجمن موسیقی‬ ‫در اشعار حافظ‪ ،‬مقامشناس‪،‬‬ ‫از آن لولیان بر گزین ده هزار‬ ‫فخرالدین اسعد گرگانی با عنوان‬ ‫هنوز چاپ نشده با عنوان «موسیقی در‬
‫معیری که تا آخر عمر مجرد زیست‪،‬‬ ‫ایران عضویت داشت‪ .‬رهی علاوه‬ ‫خوشخوان‪ ،‬خوشگو‪ ،‬ماه مطرب‪،‬‬ ‫نر و ماده بر زخم بربط سوار‬ ‫اشعار حافظ» به این مبحث پرداخته‬
‫در بیست و چهارم آبان سال ‪۱۳۴۷‬‬ ‫بر شاعری‪ ،‬در ساختن تصنیف نیز‬ ‫مطرب نکتهگو‪ ،‬مطرب شیرینسخن‪،‬‬ ‫گوسان نواگر از آنها یاد شده است‪.‬‬ ‫است که ما‪ ،‬بخشهایی از آن را به‬
‫شمسی پس از رنجی طولانی از‬ ‫مهارت کامل داشت‪ .‬وی در سالهای‬ ‫به کار برده شده است‪ .‬پس در این‬ ‫که استاد بر زخم دستان بود‬ ‫تدریج در معرض مطالعه علاقمندان‬
‫بیماری سرطان معده بدرود زندگانی‬ ‫آخر عمر در برنامه گلهای رنگارنگ‬ ‫صورت مطرب ندیم شبهای میگساری‬ ‫وز آواز او رامش جان بود‬ ‫نشسته گرد رامینش بر ابر‬
‫گفت و در مقبره ظهیرالدوله شمیران‬ ‫رادیو در انتخاب شعر با داوود پیرنیا‬ ‫به پیش رام گوسان نواگر‬ ‫به شعر و موسیقی قرار میدهیم‪.‬‬
‫همکاری داشت و پس از او نیز تا‬ ‫او بوده است چنانکه میگوید‪:‬‬ ‫چو نامه به نزدیک شنگل رسید‬ ‫ابتدا سخنی از زبان نویسنده‬
‫به خاک سپرده شد‪.‬‬ ‫سر فخر بر چرخ گردون کشید‬ ‫اچ‪.‬دبلیو‪ .‬بیلی ‪ H. W. Billy‬با‬ ‫و سپس تحلیل و تفسیر واژۀ‬
‫برسرتربتمنبیمیومطربمنشین‬ ‫استناد به مجمع التواریخ مینویسد‬
‫تا ببویت ز لحد رقصکنان بر خیزم‬ ‫همانگاه شنگل گزین کرد زود‬ ‫«بهرام گور بفرمود تا به ملک هند‬ ‫«مطرب» در شعر حافظ ‪:‬‬
‫ز لوری کجا شاه فرموده بود‬ ‫نامه نوشتند و از وی گوسان خواستند‬ ‫چگونه میتوان واژه و حتی نقطهای بر‬
‫مطربکجاستتاهمهمحصولزهدوعلم‬ ‫و گوسان به زبان پهلوی خنیاگر بوده‬ ‫صدها نسخه و رساله و کتاب که درباره‬
‫در کار چنگ و بربط و آواز و نی کنم‬ ‫با کمی توجه میبینیم که فردوسی‬ ‫خواجه حافظ شیرازی نوشته یا گفته‬
‫برای شناسایی خنیاگران گاهی واژه‬ ‫است»‪.‬‬ ‫شده است افزود؟ هر چند که آگاهی و‬
‫دلمزپردهبرونشدکجاییایمطرب‬ ‫لولی و گاه لوری را به کار برده است‪.‬‬ ‫این دسته از خنیاگرانی که از‬ ‫پژوهش درباره زندگی و آثار او از نظر‬
‫بنالهانکهازاینپردهکارماهبهنواست‬ ‫هندوستان به ایران آورده شدند‪ ،‬در‬ ‫سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فلسفی و هنری به‬
‫دوران ساسانیان به نام «لولی» یا‬ ‫طور وسیع و کامل بررسی شده است‪،‬‬
‫به مطربان صبوحی دهیم جامۀ پاک‬ ‫ولی موسیقی شناسی حافظ نیز یکی‬
‫بدین نوید که باد سـحر گهی آور‬ ‫از مبحثهای شیرینی است که بیمورد‬
‫نخواهد بود اگر با دیدی دیگر به آن‬
‫چهسازبودکهدرپردهمیزدآنمطرب‬
‫کهرفتعمروهنوزمدماغپرزهواست‬ ‫نگریسته شود‪.‬‬
‫رابطه اشعار حافظ را با موسیقی‬
‫در دیوان حافظ‪ ،‬مطرب‪ ،‬بیش از چهل‬
‫بار با او همدم بوده است‪:‬‬ ‫میتوان از چند نظر بررسی کرد‪:‬‬
‫ـ از نظر شناخت واژههایی که با‬
‫وصفرخچوماهشدرپردهراستناید‬
‫مطرب بزن نوایی‪ ،‬ساقی بده شرابی‬ ‫موسیقی در رابطه قرار دارند‪.‬‬
‫ـ از نظر اوزان‪ ،‬بر اساس دستور زبان‬
‫چو در دسـت اسـت رودی خوش‪،‬‬ ‫فارسی‪ ،‬و آنچه عروض نامیده میشود‪.‬‬
‫بـزن مطـرب سـرودی خـوش‬ ‫ـ از نظر بلندی و کوتاهی هجاها در‬
‫کـه دسـت افشـان غزلخوانیـم‬
‫و پـا کو بـا ن سـر ا ند ا ز یـم‬ ‫هر یک از بیتها‪.‬‬
‫نخست به واژهها و استعارات و‬
‫کنایههایی که با موسیقی پیوند دارند‬
‫به گفتگو میپردازیم و برای نمونه از‬
‫واژه «مطرب» که حافظ با آن الفت‬

‫خاصی داشت آغاز میکنیم‪.‬‬

‫‪8 592‬‬

‫‪۱4‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪۱۷‬‬ ‫(سودوکو)‬ ‫‪ ۱5 ۱4 ۱3 ۱2 ۱۱ ۱۰ 9 8 ۷ 6 5 4 3 2 ۱‬عمودی‪:‬‬

‫‪32‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪۱‬ـ از داستانسرایان و نویسندگان‬ ‫‪۱‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫معروف و فقید معاصر ایران‬
‫‪95‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪56‬‬ ‫‪ 2‬ـ شهری در ژاپن ـ خداوند ـ نه‬
‫‪6۷2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫به عربی‬ ‫‪3‬‬
‫‪4۱‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۳‬ـ بخشنده ـ حیوانی است ـ بلوا‬ ‫‪4‬‬
‫‪۷‬‬ ‫‪۴‬ـ علفخوار ـ اندازه ـ از خلفای عباسی‬
‫‪۵‬ـ یکی از مثنویهای عبدالرحمن‬ ‫‪5‬‬
‫‪9 34‬‬
‫جامی در «هفت اورنگ»‬ ‫‪6‬‬
‫‪ ۸‬ـ از نویسندگان‬ ‫عمودی‪:‬‬ ‫‪۱۱ ۱۰ 9 8 ۷ 6 5 4 3 2 ۱‬‬ ‫‪۶‬ـ علمی است ـ بریدن شاخههای‬
‫معروف انگلیس در‬ ‫‪۷‬‬
‫‪ ۱‬ـ از آثار علیمحمد‬ ‫‪۱‬‬ ‫زاید‬
‫قرن گذشته‬ ‫افغانی‬ ‫‪۷‬ـ از ادویهها ـ دعای زیارت ـ قسمتی‬ ‫‪8‬‬
‫‪ 9‬ـ از حواس ـ انسان‬ ‫‪2‬‬
‫‪ ۱۰‬ـ شگرد ـ فلزی‬ ‫‪ 2‬ـ از خلفای عباسی‬ ‫از صورت‬ ‫‪9‬‬
‫‪ ۳‬ـ بلند ـ اخلاص‬ ‫‪3‬‬ ‫‪۸‬ـ ساختمان سازی ـ معامله به مثل‬ ‫‪۱۰‬‬
‫است ـ سرگردان‬
‫‪ ۱۱‬ـ از نوابغ عالم سینما‬ ‫‪ ۴‬ـ واحد اندازهگیری‬ ‫‪4‬‬ ‫ـ شهری تاریخی در ایران‬ ‫‪۱۱‬‬
‫سطح ـ شجاعت و‬ ‫‪9‬ـ حرفهای است ـ راه کوتاه‬ ‫‪۱2‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪۱۰‬ـ طرف راست ـ داخل سر است‬
‫تهور‬ ‫‪6‬‬ ‫‪۱3‬‬
‫‪ ۵‬ـ وی ـ دارائی ـ اشاره‬ ‫ـ ایستادن‬
‫‪۷‬‬ ‫‪۱۱‬ـ ورزشی است ـ از فلزات‬ ‫معروف کشورما ـ قصد‬ ‫‪۱4‬‬
‫به نزدیک‬ ‫‪۱2‬ـ از وسایل موسیقی ـ درخت‬ ‫‪۱۳‬ـ لابه ـ از خواندنیها ـ‬
‫‪ ۶‬ـ حیلهگر ـ اوهم‬ ‫‪8‬‬ ‫کوچک ـ از ماههای ایرانی‬ ‫‪۱5‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪۱۳‬ـ از خشکبار ـ از بیماریهای داخل‬ ‫ورزشی است‬
‫حرفهای دارد‬ ‫دهان ـ از کشیدنیها ـ جواهر‬ ‫‪۱۴‬ـ قسمتی از پا ـ شکوه‬ ‫افقی‪:‬‬
‫‪ ۷‬ـ بعید ـ قسمتی از‬ ‫‪۱۴‬ـ داخل دایره است ـ شکست‬
‫بدن ـ کشنده است‬ ‫خورده و ناموفق ـ از شهرهای‬ ‫ـ پَست‬ ‫‪۱‬ـ از معروفترین خوانندگان‬
‫‪۱۵‬ـ از سیاستمداران معروف‬ ‫قدیمی ایران‬
‫‪۱۰‬‬ ‫معروف جهان‬ ‫آمریکا و وزیر پیشین‬
‫‪۱۵‬ـ رسن ـ خوب و پسندیده ـ لهجه‬ ‫‪2‬ـ پاک و پاکیزه ـ رها ـ با هم‬
‫حل جدول شماره قبل‬ ‫‪۱۱‬‬ ‫خارجه این کشور‬ ‫زندگی کردن‬
‫حل جدول شماره قبل‬
‫‪۳‬ـ واحد ـ کشوریست ـ جبن‬
‫‪ ۸‬ـ از چاشنیها ـ طرف‬ ‫افقی‪:‬‬ ‫و واهمه‬
‫راست‬
‫‪۱‬ـ هنرپیشهای ایرانی با‬ ‫‪۴‬ـ آخرین رئیس تالار رودکی‬
‫‪9‬ـ از شهرهای ایران ـ به‬ ‫شهرتی جهانی‬ ‫پیش از انقلاب اسلامی‬
‫صورت زنند‬
‫‪2‬ـ از دریانوردان معروف‬ ‫‪۵‬ـ طمع ـ بخرد و آگاه ـ قعر‬
‫‪۱۰‬ـ وسیلهای برای نواختن‬ ‫‪۳‬ـ شهری تاریخی در‬ ‫ـ توان‬
‫ـ سرکردگی‬
‫افغانستان ـ اقیانوسی‬ ‫‪۶‬ـ پوشش ـ از شعرای معروف‬
‫‪۱۱‬ـ تاق کسری ـ از‬ ‫است‬ ‫ایران در قرن ششم هجری‬
‫شهرهای ایران‬
‫‪۴‬ـ پشت نیست ـ دستور‬ ‫ـ تارک دنیا‬
‫ـ افترا‬ ‫‪۷‬ـ از سر بازکردن ـ‬

‫‪۵‬ـ از شهرهای مرکزی‬ ‫گودبرداری ـ اسناد‬
‫ایران ـ توان ـ مانع‬ ‫‪۸‬ـ او ـ یار و رفیق ـ کسانی‬
‫‪۶‬ـ صفت برخی سگها ـ‬
‫«امکان» بهم ریخته‬ ‫که موافق نیستند‬
‫‪ ۷‬ـ به دنیا آمدن ـ بهشت‬ ‫‪9‬ـ آرایشی ـ اندکی‬
‫‪۱۰‬ـ بیهوده ـ گلی است‬
‫‪۱۱‬ـ دوستی ـ ضیافت ـ‬
‫قسمتی از هواپیما‬
‫‪۱2‬ـ از خوانندگان قدیمی و‬