Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و هفتم ـ شماره ۳۰۷ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1۷۷3‬‬
‫جمعه ‪ ۲7‬فروردینماه تا پنجشنبه‪ ۲‬اردیبهشتماه ‪۱۴00‬خورشیدی‬

‫داشت‪ .‬در دهه بیست معنای آزادی این‬ ‫بررسی و تحلیل جریان روشنفکری در دهۀ ‪ 4۰‬خورشیدی‬ ‫پوپولیسم و تعاریف آن‬
‫بود که هر کس هر کار دلش میخواهد‬ ‫گفت و گوی سیروس علینژاد با دکتر محمد صنعتی(‪)۲‬‬
‫بکند و هیچ کسی هم جلودارش‬ ‫= د هۀ ‪ 4 ۰‬ممکن ا ست‬
‫نباشد‪ .‬شاعرانهاش‪ ،‬مانند پرواز پرنده‬ ‫تأثیر عوامگرایی و عوامزدگی بر جریان‬ ‫سیاستزده باشد اما پوپولیسمی‬
‫در آسمان! ولی در واقع قانون گریزی‬ ‫روشنفکری ایران در دهۀ ‪ ۲۰‬و دهۀ ‪4۰‬‬ ‫که اشاره کردید در آن مشاهده‬
‫و ضدیت با قانون در این دهه شد یکی‬ ‫نمیشود‪ .‬شما به چه چیز میگویید‬
‫از مشخصات تحزب و روشنفکری‪ .‬من‬ ‫دکتر محمد صنعتی‬ ‫سیروس علینژاد‬ ‫در یک گفتگوی موشکافانه‪ ،‬سیروس علینژاد‬
‫میخواستم همین را بگویم که در دورۀ‬ ‫جریان روشنفکری دهۀ چهل را با دکتر محمد‬ ‫پوپولیسم؟‬
‫رضاشاه روشنفکرانی مثل علی اکبر‬ ‫صنعتی بهبحث گذارده است‪ .‬بحثی که هرچند‬ ‫ـ اصل قرن نوزدهمی آن ایدئولوژی‬
‫سیاسی وارد کارهای دولتی شدند و‬ ‫به این دورۀ خاص نظر دارد‪ ،‬اما بدان محدود‬ ‫است که به قدرت تودهها تکیه دارد و‬
‫فکر میکردند که از این طریق بیشتر‬ ‫نمیشود و سیر تحول روشنفکری در ایران‪،‬‬ ‫آگاه کردن آنها و در خدمت آنها بودن‪.‬‬
‫میتوانند منشاء خدمات باشند و شاید‬ ‫از دوران مشروطیت به این سو‪ ،‬و نیز عوامل‬ ‫دولت باید برای بهبود زندگی اقشار فقیر‬
‫هم کاملا درست میگفتند‪ .‬یک گروه‬ ‫بکوشد و عدالت اجتماعی را متحقق‬
‫دیگری از روشنفکران هم در همان‬ ‫تأثیرگذار بر آن را در بر میگیرد‪.‬‬ ‫کند و البته با حمایت تودهها هم به‬
‫دوران حضور داشتند که قرار بود منتقد‬ ‫این بررسی روشنگرانه و در عینحال‬ ‫قدرت میرسد و ناگزیر با خرد تودهوار‬
‫حکومت باشند‪ .‬بنابراین ما هر دو نوع‬ ‫واقعگرایانه را از فصلنامۀ فرهنگی ـ هنری‬ ‫هم ممکن است عمل کند‪ .‬ولی واقعیت‬
‫را داشتیم‪ .‬منتها باز در دهه ‪ ۴0‬بود که‬ ‫«بخارا» که علی دهباشی در تهران انتشار‬ ‫این است که نمیتوان یک تعریف‬
‫آن بخش از روشنفکری که به معنای‬ ‫میدهد برگزیدهایم و در چند شماره به نظر‬ ‫واحد از پوپولیسم ارائه کرد‪ .‬مارکس‬
‫متخصص و تکنوکرات بود‪ ،‬مورد هجوم‬ ‫به تودهها این قدرها اعتماد نداشت‪،‬‬
‫واقع شد‪ .‬روشنفکری در دهه ‪ ۴0‬همان‬ ‫شما میرسانیم‪.‬‬ ‫نه به کشاورزان و نه چندان به خرده‬
‫چیزی شد که حزب توده در دهه بیست‬ ‫بورژوازی‪ .‬با لمپنها هم که به هیچ‬
‫میاندیشید‪.‬مثلاینکهتمامیمشکلات‬ ‫طیف چپ بودند اما چپی که ادعای‬ ‫جنبشدانشجوییمه‪ 6٨‬وشکلگیری‬ ‫قیمتی کنار نمیآمد‪ .‬او در پی اتحاد‬
‫مملکت فقط زیر سر شاه بود و نه در‬ ‫استقلال بیشتری داشت و منتقد حزب‬ ‫و هویتیابی اندیشههای پست مدرن‪،‬‬ ‫کارگران صنعتی به آگاهی رسیده بود‬
‫جامعهای که خودکامگی را میپذیرد‪.‬‬ ‫توده بود که چرا زیر بلیت روسها هست‬ ‫نوع نگاه روشنفکران اروپائی دچار تحول‬ ‫(پرولتاریا) نه حتی کارگر فصلی سر‬
‫حرف من در مورد سیاست زده بودن‬ ‫و میخواستند جور دیگر عمل کنند‪.‬‬ ‫شده و به چالش کشیدن و نقد مدرنیته‬ ‫میدان قزوین یا دستفروش میدان سید‬
‫روشنفکری دهه ‪ ۴0‬این است که‬ ‫با وجود این اصل قضیه این بود که‬ ‫از یک سو و نگاه مثبت به فرهنگهای‬ ‫اسماعیل‪ ،‬چه رسد به لاتها و اوباش‬
‫نقد را فقط نقد قدرت سیاسی حاکم‬ ‫بهناگاه در دهه ‪ ۴0‬بعد از هفت هشت‬ ‫جوامع واپسمانده و اهمیت یافتن‬ ‫و بزن بهادرهای محل‪ .‬البته همه اینها‬
‫میدانستند و رفتار تودهها را یا بیعیب‬ ‫سال خفقان و سکوت بعد از کودتای‬ ‫فرهنگ تودهها و گرایش به مذهب‬ ‫هم بخشی از توده هستند‪ ،‬ولی نه این‬
‫و یا صرفاً نشأت گرفته از اولی! من‬ ‫‪ ۲٨‬مرداد‪ ،‬یک دفعه اجازه داده شد که‬ ‫و تجربههای عرفانی از سوی دیگر‪،‬‬ ‫که بر جامعه سلطه پیدا کنند‪ .‬به هر‬
‫در مقالهای دربارۀ خاستگاههای خود‬ ‫روشنفکران فعالیت کنند‪ .‬اینها اغلب‬ ‫«بازگشت به خویشتن» و اهمیت سنت‬ ‫تقدیر‪ ،‬پوپولیستها به تمامی توده‬
‫کامگی در ایران‪ ،‬گفتهام که شاید باید‬ ‫کسانی بودند که آموزشهای خود را در‬ ‫نظر داشتند‪ .‬این مفاهیم پوپولیستی‬
‫جهت اندیشههای انتقادی در ایران را‬ ‫دهه بیست دیده بودند‪ .‬از خود آلاحمد‬ ‫را توصیه میکند‪.‬‬ ‫در دهۀ ‪ ۲0‬با مفاهیم مارکسیستی‬
‫عوض کنیم‪ .‬اندیشه انتقادی در ایران‬ ‫گرفته تا شاملو و بقیه‪ .‬بنابراین مشرب‬ ‫این نظریه هم در غرب صورتبندی‬ ‫آمیخته شد و تودهها بتدریج تقدس‬
‫یعنی نقد قدرت و نقد حکومت‪ .‬در‬ ‫فکریشان چپ و انقلابی و رادیکال‬ ‫و تئوریزه شده بود و پیامهای تازه برای‬ ‫پیدا کردند و انتقاد ناپذیر شدند‪ .‬در‬
‫حالی که روشنفکر مشروطه و قبل‬ ‫بود؛ و این خودش انرژی زیادی برای‬ ‫جوامع و بهویژه روشنفکران جهان سوم‬ ‫این روند حزب توده و طیف چپ نقش‬
‫از آن در ضمن اینکه نقد استبداد و‬ ‫خلاقیت ایجاد میکند‪ .‬اما خصوصیت‬ ‫داشت‪ .‬این نیز بار دیگر از غرب میآمد‪،‬‬ ‫اساسی داشتند‪ .‬پیش از آن‪ ،‬بسیاری از‬
‫استعمار میکرد‪ ،‬نقد جهالت عوام‬ ‫آن عین دهه بیست است که بشدت‬ ‫ولی با این باور که بومی جوامع پسا ـ‬ ‫روشنفکران فرهنگ و اعتقادات خرافی‬
‫الناس و نقد خرافه پرستی و اسطوره‬ ‫سیاست زده بود‪ .‬الان بیشترین انتقاداتی‬ ‫استعماری است! و اتفاقا توسط گروهی‬ ‫و اسطوره اندیشی تودهها را مورد انتقاد‬
‫اندیشی هم میکرد‪ .‬از نظر من آن نوع‬ ‫که به شاملو میشود این است که چرا‬ ‫ازروشنفکراناغلب فرانسوی‪،‬اندیشیده‬ ‫قرار میدادند؛ مانند ملکالشعراء بهار یا‬
‫روشنفکر و اندیشهاش بسیار متعادلتر‬ ‫اینقدر سیاسی فکر میکرد‪ .‬بیضایی و‬ ‫شده بود که یا غیر فرانسوی بودند و یا‬ ‫صادق هدایت‪ ،‬ولی بعد از آن و بخصوص‬
‫ساعدی و دیگران همه کارشان سیاسی‬ ‫در کشورهای جهان سوم متولد شده‬ ‫از دهه چهل به بعد‪ ،‬نقد عوامالناس‬
‫بود از دهه ‪.۴0‬‬ ‫است‪ .‬این سیاسی شدن فرهنگ و‬ ‫بودند‪ .‬تأثیر تفسیر فرانسوی «هایدگر»‬ ‫گناه کبیره به شمار میآید! در حالی‬
‫ادبیات و هنر که در دهه ‪ ۴0‬میبینیم‬ ‫را هم به این مجموعه باید اضافه کرد‪.‬‬ ‫که کار روشنفکر به پرسش گرفتن‬
‫کار روشنفکر کدام است؟‬ ‫ریشه اصلیاش مربوط است به دهه‬ ‫وضع موجود‪ ،‬نورمهای پذیرفته شده‬
‫بیست گرچه نظرات سارتر و کامو و‬ ‫=به غیر از انقلاب سفید‪ ،‬چه‬ ‫و بدیهیات است و یا آنچه به نظرش‬
‫=کار روشنفکر در پی حقیقت‬ ‫امه سزر و فرانتس فانون آن را تقویت‬ ‫رویداد دیگری از سوی حکومت بر‬ ‫نادرست و غیر واقعی‪ ،‬در هر حوزهای‬
‫جریانات روشنفکری ایران تأثیر‬ ‫که باشد میرسد‪ .‬روشنفکر در پی تغییر‬
‫بودن است‪ .‬روشنفکر دهه ‪4۰‬‬ ‫میکنند‪.‬‬ ‫است‪ .‬چه در حوزه علم و چه در حوزه‬
‫گذاشته است؟‬
‫علیرغم خلاقیتی که در زمینههای‬ ‫=دهۀ بیست را بیشتر به عنوان‬ ‫ـ رویدادی که بسیار در جریانهای‬ ‫اجتماع و سیاست‪.‬‬
‫دهه انفجار آزادی می شناسند‪ .‬در‬ ‫روشنفکری ایران مؤثر بوده و نادیده‬
‫مختلف داشت‪ ،‬با حقیقت رابطه‬ ‫حالی که به نظر میرسد بیشتر دهۀ‬ ‫گرفته شده ازدواج مجدد شاه است‪.‬‬ ‫=این پوپولیسم که شما تعریف‬
‫انفجار هرج و مرج بود‪ .‬این که در‬ ‫فرح پهلوی هم خود و هم از طریق‬ ‫میکنید یعنی اتحاد بین حاکمان و‬
‫صمیمانهای نداشت‪ .‬حتی شاید در‬ ‫هرج و مرج‪ ،‬هر چیزی حتی آزادی‬ ‫رئیس دفترش سید حسین نصر یا از‬ ‫محرومان‪ ،‬همان فاشیسم نیست؟ با‬
‫هم جای خود را پیدا میکند بحثی‬ ‫طریق رضا قطبی از عوامل تأثیرگذار‬
‫میان روشنفکران کسانی را بتوان‬ ‫نیست‪ ،‬اما حقیقت ًا صفت بارز این‬ ‫بر روشنفکری دهه ‪ ۴0‬بود‪ .‬فرح و‬ ‫فاشیسم چه تفاوتی دارد؟‬
‫دهه‪ ،‬هرج و مرج بود‪ .‬دولتها ناپایدار‬ ‫قطبی هر دو از تحصیلکردگان فرانسه‬ ‫ـ قرن بیستم قرن تودهها و عصر‬
‫یافت که دروغ پردازی‪ ،‬ابزار کارشان‬ ‫بودند‪ .‬قدرت مرکزی بنیهای نداشت‪.‬‬ ‫بودند و جنبش هیپیسم و جنبشهای‬ ‫قدرت تودههاست‪ .‬در این شکی نیست‪.‬‬
‫امنیت از تمام کشور رخت بربسته‬ ‫آزادیبخش‪ ،‬سارتر و امه سزر و فرانتس‬ ‫هم در غرب و هم در شرق‪ .‬بویژه در‬
‫برای بدنام کردن قدرت بود‪ .‬راستی‬ ‫بود‪ .‬بیشتر مطبوعات بر اساس بند و‬ ‫فانون را هم میشناختند‪ ،‬همان گونه‬ ‫دورانجنبشهایضداستعماریرهائی‬
‫بستمینوشتند‪.‬سازمانهایسیاسی‬ ‫که بتدریج روشنفکران دهه چهل با آنها‬ ‫بخش و در عصر پسا ـ استعماری‪ .‬ولی‬
‫از نظر شما کار روشنفکر چیست؟‬ ‫آدم میکشتند و به حساب حکومت‬ ‫آشنا شدند‪ .‬بخصوص فرح علاقه خاصی‬ ‫پوپولیسم به شکلهای مختلف‪ ،‬طیفی‬
‫‪-‬کار روشنفکر همانطور که میگوئید‬ ‫میگذاشتند و جالب اینکه این کار‬ ‫هم به فرهنگ عامه و نقاشی قهوه خانه و‬ ‫را از چپ افراطی تا راست افراطی در‬
‫در پی حقیقت بودن است و دغدغه‬ ‫توسط کسانی که خود را روشنفکر‬ ‫پهلوانی زورخانه و سنت و فرهنگ ایرانی‬ ‫بر میگیرد‪ .‬توجهش به قدرت تودهها‬
‫ذهنیاش تغییر‪ .‬او هنجارها و بدیهیات‬ ‫میپنداشتند یا مبارز راه آزادی‪،‬‬ ‫و نیازهای آنهاست‪ .‬البته بسیاری اوقات‬
‫را ساخت شکنی میکند تا به حقیقت‬ ‫صورت میگرفت‪ .‬فرض کنید خسرو‬ ‫شاه بلکه باید فضای باز سیاسی هم‬ ‫ـ اسلامی داشت‪.‬‬ ‫رهبران پوپولیست به روانشناسی توده‬
‫برسد‪ .‬یعنی به واقعیتی دیگر‪ .‬یعنی‬ ‫روزبه‪ .‬این درست خلاف مباحث‬ ‫دوره گروههای روشنفکری متعدد‬ ‫ایجاد میشد‪ .‬گروهی از روشنفکران‪،‬‬ ‫بههمین خاطر هم سید حسین نصر‬ ‫و سیستم اعتقادی آنها اشراف دارند‪.‬‬
‫تغییر ولی نه به سمت عقب‪ ،‬بلکه‬ ‫روشنفکری است‪ .‬چون روشنفکری‬ ‫داشتیم که با جمع شدن در یک‬ ‫طبعاً داخل نظام بودند و یا در مؤسسات‬ ‫رئیس دفترش بود و ضمناً بر دپارتمان‬ ‫شعارهای برابری و برادری و عدالت‬
‫تغییر برای پیشرفت‪ .‬برای اطلاع‬ ‫بنیانش بر صداقت است‪ .‬بنیادش بر‬ ‫نشریهومجلهمانندجهاننویا نگین‬ ‫بینابینی و دانشگاه خدمت میکردند‪.‬‬ ‫فلسفه دانشگاه تهران و آموزشهای‬ ‫اجتماعی و جامعه بی طبقه و حمایت‬
‫انسان در جهان‪ .‬اما واژۀ روشنفکر‬ ‫حقیقتاست‪.‬بسیاریازروشنفکران‬ ‫و ‪ ...‬تأثیرات زیادی بر نسل جوان آن‬ ‫ولی از نظر ایدئولوژی با روشنفکران در‬ ‫احمد فردید و دیگران نظارت داشت‪.‬‬ ‫از اعتقادات مذهبی و اقشار فقیر یا‬
‫که معادل انتلتکتوئل به کار میبریم‪،‬‬ ‫آن دوره واقع ًا با حقیقت رابطهای‬ ‫برابر قدرت‪ ،‬تفاوتشان بیشتر در پذیرش‬ ‫بنیاد فلسفه و انجمن حکمت و فلسفه‬ ‫دامن زدن به خرافات را برای رسیدن و‬
‫بسته به دورههای مختلف و جوامع‬ ‫نداشتند‪ .‬بدون اینکه بخواهم با‬ ‫دوره گذاشتند‪.‬‬ ‫و یا عدم پذیرش شاه بود که آنهم در‬ ‫و حضور داریوش شایگان هم به نفوذ و‬ ‫ماندن در قدرت سر میدهند و بسیاری‬
‫گوناگون‪ ،‬تعاریف متفاوتی داشته‪ ،‬مثل ًا‬ ‫نتیجهگیری شما مخالفت کنم‪ ،‬اصل ًا‬ ‫ـ در این دوران چپهایی که متعلق‬ ‫حمایت او نیاز داشت‪ .‬در جائی خواندم‬ ‫اوقات هم به نوعی دیکتاتوری ضد همان‬
‫در انگلستان دهۀ هفتاد میلادی گروهی‬ ‫موافق نیستم که دهۀ بیست دورۀ‬ ‫به نیروی سوم بودند‪ ،‬بیشتر اجازه‬ ‫خلوت از میان برداشته میشد!‬ ‫که وقتی دکتر شریعتی مشکلاتی پیدا‬ ‫توده میرسند‪ .‬نازیها و فاشیستها‬
‫هنرمند و نویسنده که در کافههای‬ ‫آزادی بود‪ .‬نه‪ ،‬بیشتر دورۀ هرج و‬ ‫داشتند بنویسند و منتشر کنند‪.‬‬ ‫کرد یا حسینیه ارشاد دچار مشکل‬ ‫هم با رأی و حمایت تودهها به قدرت‬
‫«همستد» در شمال لندن شبها دور‬ ‫آلاحمد‪ ،‬شاملو‪ ،‬اخوان ثالث‪ ،‬دکتر‬ ‫انقلاب سفید و روشنفکران‬ ‫شد‪ ،‬این مشکلات به کمک نصر حل‬ ‫رسیدند‪ .‬بسیاری از رهبران پوپولیست‬
‫هم جمع میشدند و اتفاقاً چندان هم‬ ‫مرج بود‪.‬‬ ‫ساعدی و خیلیهای دیگر‪ .‬تودهایها‬ ‫شد‪ .‬خانم لیلی امیر ارجمند ـ دوست‬ ‫در دنیا نظامیان قدر قدرت بودند‪ .‬از‬
‫سیاسی نبودند‪ ،‬ولی به آنها روشنفکران‬ ‫ـ البته‪ .‬من گفتم روشنفکران و‬ ‫بهغیر از بهآذین فرارکرده یا در تبعید‬ ‫=همیشه درباره انقلاب سفید‬ ‫بسیار نزدیک فرح رئیس کانون پرورش‬ ‫ناصر و قذافی گرفته تا خوان پرون و‬
‫همستدی گفته میشد‪ .‬یا در پاریس و‬ ‫احزاب در دهه ‪ ۲0‬بیشترین آزادی‬ ‫بودند‪ .‬نیروهای ملی ـ مذهبی هم تا‬ ‫گفته شده است که آمریکاییها‬ ‫فکری شد که روشنفکران زیادی را در‬ ‫اغلبرهبرانپوپولیستآمریکایلاتین‪.‬‬
‫در زمان ژانپل سارتر و آلبر کامو‪ ،‬نوعی‬ ‫را داشتند‪ .‬ولی داشتن آزادی با درک‬ ‫حدودی اجازۀ فعالیت داشتند‪ .‬مهندس‬ ‫سبب آن شدند یا توصیهاش کردند‪.‬‬ ‫خود جمع کرده بود‪ .‬همین طور در‬
‫روشنفکر کافهنشین به وجود آمد که‬ ‫محدودیتها و چگونگی به کارگیری‬ ‫بازرگان هر از چندگاهی زندان میرفت‪.‬‬ ‫در واقع از همان اول با ریشه دادن آن‬ ‫کارگاه نمایش آربی آوانسیان و علاقه‬ ‫بازگشت به خویش‬
‫ضمناً برای خود مسؤولیت سیاسی‪،‬‬ ‫آن تفاوت بسیار دارد‪ .‬این مفهوم آزادی‬ ‫البته زندان او متفاوت بود‪ .‬آزاد میشد‬ ‫به سمت آمریکا نامشروع جلوه داده‬ ‫خاص به نمایش تعزیه و رو حوضی و‬
‫آن هم در سطح جهان‪ ،‬قائل بود و با‬ ‫مطلق که در عمل میشود هرج و مرج‪،‬‬ ‫و نهضت آزادی را داشت‪ .‬مثل دیگر‬ ‫شد‪ .‬در حالی که حالا که بهصورت‬ ‫فرهنگ پهلوانی‪ .‬احسان نراقی هم در‬ ‫= بگذریم‪ .‬جز آنچه گفتید گویا‬
‫جنبشهای آزادیبخش جهان سوم‬ ‫در دهه ‪ ۴0‬یکی از آرزوهای رومانتیک‬ ‫بخشهای جبهه ملی‪ ،‬خلیل ملکی هم‬ ‫تاریخی نگاه میکنیم انقلاب سفید‬ ‫مؤسسه تحقیقات اجتماعی‪ .‬رادیو و‬ ‫عواملدیگریهمبرروشنفکریدهۀ‬
‫رابطهای نزدیک داشت‪ .‬یا در روسیه‪،‬‬ ‫بود‪ .‬ما در آغاز انقلاب اسلامی روزنامه‬ ‫جلسات خانگی خود را داشت ولی در‬ ‫همبهحالاینمملکتمفیدبود‪.‬حق‬ ‫تلویزیون هم در دست قطبی با همکاری‬ ‫‪ 4۰‬تأثیرگذار بود‪ ،‬از جمله اصلاحات‬
‫نیهیلیستهایی مانند تورگنیف که‬ ‫جنبش حاج سید جوادی را داریم که‬ ‫حوزه روشنفکری مسأله این بود که‬ ‫رأی زنان را از همانجا داریم‪ .‬تردیدی‬ ‫جعفریان و نیکخواه دو مارکسیست‬ ‫ارضی و آنچه بهعنوان انقلاب سفید‬
‫نفی وضع موجود میکردند به عنوان‬ ‫یکی از نویسندگان همیشگی مجله‬ ‫چه کسی میتوانست بنویسد و کتاب‬ ‫نیست که ارسنجانی معتقد بود که‬ ‫پیشین‪ .‬بینالهای نقاشی و جشن هنر‬
‫روشنفکر شناخته میشدند‪ .‬از این‬ ‫نگین ( متعلق به محمود عنایت ) بود‪.‬‬ ‫خود را منتشر کند‪ .‬اینها بیشتر کسانی‬ ‫باید ساختار ارباب و رعیتی در این‬ ‫شیراز و در برابر هم قرار دادن هنر‬ ‫مشهور شد‪...‬‬
‫تعاریف مقطعی و موضعی که بگذریم‬ ‫او هنوز در سال ‪ ۵7‬و ‪ ، ۵٨‬حرفهای‬ ‫بودند که به نیروی سوم تعلق داشتند‬ ‫مملکت تغییر کند و رابطه ارباب و‬ ‫سنتی و مدرن همه دست به دست‬ ‫ـ وقتی دهۀ ‪ ۴0‬شروع میشود‬
‫آنوقت کار روشنفکر تفکر نقادانه است‪،‬‬ ‫سارتر را تکرار میکرد که آزادی‬ ‫یا به آن نزدیک بودند و یا به آنها که‬ ‫رعیتی بشکند تا بعد بتوان به سمت‬ ‫هم داده بود تا شکاف بین سنت و‬ ‫چند اتفاق میافتد‪ .‬یکی از آنها انقلاب‬
‫و به پرسش گرفتن وضع پذیرفته شدۀ‬ ‫مطلق است‪ .‬آزادی مطلق ممکن است‬ ‫گرایشهای مذهبی و عرفانی داشتند و‬ ‫مدرنیسمرفت‪.‬امااینهاندیدهگرفته‬ ‫مدرنیته را آشکارتر کند‪ .‬بهویژه که‬ ‫سفید است و گسیل کردن سپاه دانش‬
‫موجود‪ .‬این تفکر نقادانه میتواند در‬ ‫در فلسفه معنا پیدا کند و در شعر‬ ‫البته تودهایهایی که از سیاست بریده‬ ‫میشود و اصلاحات ارضی صرف ًا به‬ ‫هنرهای آوانگارد غربی که نشان داده‬ ‫و بهداشت به روستاها و اصلاحات‬
‫نقد قدرت حاکم سیاسی باشد یا در‬ ‫بسیار زیبا و هیجانانگیز باشد‪ ،‬اما در‬ ‫سمت آمریکا سوق داده میشود‪.‬‬ ‫میشد برای تودهها کاملا بیگانه و‬ ‫ارضی‪ ،‬تعاونیها و سهم کارگران در‬
‫نقد فرهنگ مسلط یا در نقد نظریهها‬ ‫امور روزمره اجتماعی همان میشود‬ ‫بودند‪.‬‬ ‫سپاه دانش هم همینطور‪ ،‬در حالی‬ ‫سود کارخانهها و رأی زنان‪ ،‬اینها هم‬
‫و بدیهیات علمی‪ ،‬ادبی و هنری‪ ،‬و‬ ‫که گفتید‪ .‬مگر آزادی بدون قانون‬ ‫در این دوره ما چند گروه روشنفکری‬ ‫که دکتر خانلری در آن نقش داشت‪.‬‬ ‫ناخوشایند بود‪.‬‬ ‫برای جلب حمایت توده بود و اتفاقاً‬
‫به خصوص از آنجا که واژه روشنفکر‬ ‫امکانپذیر است؟ پس ببینیم در دهه‬ ‫داشتیم که هر کدامشان مثل گونهای‬ ‫ـ اصلاحات ارضی اصلا چیزی‬ ‫دهۀ ‪ ۴0‬زمانی است که جان اف‪.‬‬ ‫در جلب نظر کشاورزان و روستائیان‪،‬‬
‫از دل فرهنگ مدرن برآمده بنابراین‬ ‫بیست روشنفکری چه خصوصیتی‬ ‫تشکل و سازمان عمل میکردند و‬ ‫نیست که مربوط به آمریکاییها باشد‪.‬‬ ‫کندی هم آمده و خواهان تغییر در‬ ‫حتی حزب توده موفق بود‪ .‬ولی خشم‬
‫روشنفکر به کسی اطلاق میشود که‬ ‫نشریههایی داشتند که بهمنزلۀ ارگان‬ ‫اما میدانیم که در رویدادهای اواخر‬ ‫فضایسیاسیـ اقتصادیوروشنفکری‬ ‫زمینداران بزرگ را برانگیخت و مورد‬
‫در جهت اعتلای مدرنیته یعنی آنچه با‬ ‫رسمیشان بود‪ .‬مثلا آلاحمد و کسانی‬ ‫دهه بیست و ملی شدن نفت‪ ،‬شاه‬ ‫ایران است‪ .‬بنابراین نه تنها انقلاب سفید‬ ‫انتقاد گروهی از روشنفکران قرار گرفت‪.‬‬
‫واقعیات علمی و عینی و اجتماعی سر‬ ‫که در اطرافش بودند (طاهباز‪ ،‬شمس‬ ‫بسیار از چپها و حزب توده و شوروی‬ ‫در همان سالهای ‪ ۴0‬و ‪ ۴۱‬که‬
‫و کار دارد‪ ،‬میکوشد و نگاهش همواره‬ ‫آلاحمد‪ ،‬سپانلو‪ ،‬اسماعیل نوریعلا‬ ‫میترسید‪.‬البتههمانقدرکهآمریکائیها‬ ‫معادل‪ ۱۹60‬میلادی است رویدادهای‬
‫به جلو و آینده است‪ .‬پس نه تنها شاعر‬ ‫و دیگران)؛ ناصر وثوقی با « اندیشه‬ ‫و انگلیسها میترسیدند‪ .‬خود این ضد‬ ‫مهم دیگری هم در ایران و جهان داریم‪.‬‬
‫و قصهنویس بلکه جامعهشناس و هر‬ ‫و هنر» با همراهی آیدین آغداشلو و‬ ‫کمونیست بودن‪ ،‬شاه را به دهه ‪۴0‬‬ ‫ماجرایویتناموکوباوجنگهایچریکی‬
‫دانشگاهی یا هر کسی که در کار نوشتن‬ ‫شمیم بهار و دیگران؛ محمود عنایت‬ ‫میآورد که دیگر حزب توده منحل شده‬ ‫و جنگ سردی که به اوج خود رسیده‬
‫و نقد است‪ ،‬به کار روشنفکری اشتغال‬ ‫با «مجله نگین»‪ ،‬حاج سید جوادی‬ ‫است‪ .‬اما تعدادی از اعضای این حزب‬ ‫است‪ .‬دهۀ ‪ 60‬میلادی در اروپا هم‬
‫دارد اما روسها و حتی گرامشی بیشتر‬ ‫و ارسنجانی «بازار رشت» و «جنگ‬ ‫تا آخر دوره پهلوی سیستم سیاسی‬ ‫دهۀ مهمی است با جنبش هیپیسم و‬
‫با مفهوم انتلیجنسیا کار میکردند که به‬ ‫اصفهان»‪ ،‬آل رسول و نجفی و دیگران‪.‬‬ ‫اقتصادی شاه را هدایت میکنند‪ .‬در واقع‬
‫مفهوم عام هر کسی است که با فکرش‬ ‫یک تعدادی این وسط هستند مثل‬ ‫ارسنجانی‪،‬جعفریانونیکخواهوبسیاری‬
‫کار میکند‪ ،‬در برابر آنان که با دستشان‬ ‫غلامحسین ساعدی که در عین اینکه‬ ‫دیگر در طیف چپ قرار میگیرند‪.‬‬
‫کار میکنند‪.‬‬ ‫در کنار آلاحمد قرار میگیرند ولی‬
‫ادامه دارد‬ ‫تمایلات چپی بیشتری دارند‪ .‬به هر حال‬ ‫=شاید تأثیر فرح پهلوی را هم‬
‫در مجموع‪ ،‬همه در دهه ‪ ۴0‬تمایلات‬ ‫نتوان نادیده گرفت اما ما در این‬
‫سوسیالیستی داشتند و هنوز هم در‬