Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و هشتم ـ شماره ۳۴۰ (دوره جديد

P. 14

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1806‬‬
‫جمعه ‪ ۱۲‬تا ‪ ۱۸‬آذرماه‪۱400‬خورشیدی‬

‫و انتظامی را در رابطه با مسائل مالک‬ ‫ترانههای تاریخی از آغاز تا دوره مشروطه(‪)۲‬‬ ‫چهرههای مبارز ملی و مبارزاتشان نیز‬
‫و زارع را هدف قرار میدهد‪« .‬تعزیه در‬ ‫در ترانهها بازتاب مییابند‪ .‬از نمونههای‬
‫کورهپزخانه» به مسائل کارگری و فقر‬ ‫نویسندگان از اوضاع حاکم بر جامعه‬ ‫این دو ترانه با آهنگسازی فرید زلاند‬ ‫آن چنین است‪:‬‬ ‫عارف و عامی سر می نشستند‬ ‫آن ترانه «احمد خان دشتی» است‬
‫کارگران کورهپزخانه و ستم و طمع‬ ‫و سیاستها و هنجارهای مدون شده‬ ‫و تنظیم آندرانیک بازاجرا شده است‪.‬‬ ‫این در و دیوار دربار خراب‬ ‫عهد محکم به ساقی بستند‬ ‫که به همراه پدرش در جنگ در برابر‬
‫کارفرما توجه دارد‪« .‬تعزیه قبله عالم»‬ ‫امیرجاهد (‪ )۱3۵۶ – ۱۲۷4‬از اندک‬ ‫چیستیاربوینستونبیحساب‬ ‫نیروهای مهاجم انگلیس در سال‬
‫یک تعزیه سیاسی است که در آن‬ ‫است» (میرصادقی‪.)۲۱۶ :۱3۷۶ ،‬‬ ‫ترانهسرایانی است که هم آهنگ و هم‬ ‫زین سفر گر جان به در بردم دگر‬ ‫پای توبه را بشکستند (امان…)‬ ‫‪ ۱۲۷3‬ه‪.‬ق کشته شد یا ترانهای که‬
‫واقعه شب کودتای نهم اسفند ‪۱33۱‬‬ ‫از لابلای این نوع ترانهها به خوبی‬ ‫کلام را خود میساخت‪ .‬جاهد در اواخر‬ ‫شرط کردم ناورم‪ ،‬نام سفر…‬ ‫(حائری‪)34۱ :۱3۶۲ ،‬‬ ‫مردم آذربایجان برای ستارخان سروده‬
‫که گفته میشود طی آن قرار بود به‬ ‫میتوان سیمای استبداد و شیوه رفتار‬ ‫زمامداری احمدشاه قاجار وقتی سربازان‬ ‫(ن‪.‬ک‪ :‬آرینپور‪)3۶۵ – 3۶۱ :۱3۷۲ ،‬‬ ‫بودند‪ ،‬یا شعری که به زبان آذری در‬
‫بهانه خروج شاه از کشور دولت مصدق‬ ‫قدرتهای استبدادی و فشارهای‬ ‫روسیه تزاری مشغول غارت بخشهای‬ ‫«عشق به وطن» شعر دیگری از اوست‬ ‫عارف قزوینی تصنیف «از خون جوانان‬ ‫رثای شهادت کلنل محمد تقی پسیان‬
‫به سقوط کشانده شود به تمسخر گرفته‬ ‫دیوانسالاری را در دورههای تاریخی‬ ‫بسیاری از مملکت بودند ترانهای‬ ‫که با آهنگسازی کوروش یغمایی بازاجرا‬ ‫وطن لاله دمیده» را در دی ‪ ۱۲۹0‬پس‬ ‫سروده شده است‪ ،‬یا سرودی درباره‬
‫دید‪ .‬گاه از قالب طنز برای بیان‬ ‫میسازد با مطلع «ز جفای دشمنان سر‬ ‫از فتح تهران به دست ملیها و دوره دوم‬ ‫میرزا کوچک خان جنگلی‪ ،‬یا ترانه‬
‫شده است‪.‬‬ ‫موضوعهایسیاسیواجتماعیاستفاده‬ ‫و تن من‪ /‬قطعه قطعه همچو وطن من»‪.‬‬ ‫شده است‪:‬‬ ‫مجلس شورا به یاد نخستین قربانیان راه‬ ‫مهدی سرخی از دلاوران ایل سرخی‬
‫ایها الناس بدانید همه‬ ‫میشود‪ .‬آنجا که مبارزه نابرابر سودی‬ ‫ترانه در قزوین بین مردم غوغایی بر پا‬ ‫خاکم به سر‪ ،‬ز غصه به سر خاک‬ ‫آزادی در آذربایجان و گیلان ساخته و به‬ ‫فارس که در برابر متجاوزان انگلیس‬
‫بعد از این گرگ رود توی رمه‬ ‫ندارد‪ ،‬طنز برندهترین و کاریترین‬ ‫میکند که موجب دستگیری او توسط‬ ‫خاطر عشقی که حیدرخان عمو اوغلی‬ ‫و رضاخان مبارزه میکرد و در سال‬
‫گرگ با میش خورد یکجا آب‬ ‫وسیله و پوششی است که هدفهای‬ ‫قزاقها میشود‪ .‬تا پای چوبه دار میرود‬ ‫اگر کنم‬ ‫به آن داشت‪ ،‬به او تقدیم کرده است‪.‬‬ ‫‪ ۱3۱۱‬به دار آویخته شد‪ ،‬یا ترانه شیر‬
‫کشور بلخ شود مثل گلاب‬ ‫جدی را دنبال میکند‪ .‬برای نمونه‬ ‫که ناگهان خبر میرسد انقلاب اکتبر‬ ‫خاک وطن که رفت‪ ،‬چه خاکی به‬ ‫این تصنیف آن روزها با آواز زری و تار‬ ‫ججوخان از جوانان رشید و دلاور دره‬
‫قاضی ای آمده در شهر شما‬ ‫نادرمیرزا در تاریخ تبریز در اشاره‬ ‫‪ ۱۹۱۷‬در روسیه پیروز شده است و او‬ ‫آرشاک خان شور و غوغایی به پا کرد و‬ ‫گز و شورش او در ‪ ۱3۲۸‬ه‪.‬ق در برابر‬
‫مومن و خوش صفت و مرد خدا…‬ ‫به معدنهای دهخوارقان (آذرشهر)‬ ‫با شورش سربازان در کنسولگری روسیه‬ ‫سر کنم؟‬ ‫حاکم محل و نیروهای روسیه و سرانجام‬
‫(ن‪.‬ک‪ :‬جندقی‪ :۱3۶۲،‬ج‪)44– 3۹:۱‬‬ ‫میگوید که کنیزان سرایی از زبان‬ ‫فرار میکند‪ .‬ساختههای امیرجاهد از‬ ‫آوخ کلاه نیست وطن تا که از سرم‬ ‫ورد زبان مردم بود‪:‬‬ ‫قتل او به دست سربازان روسی‪ ،‬یا‬
‫لحن مطایبهآمیز در همه ترانههای‬ ‫گاوهای گردونهها چنین میسرودند‪:‬‬ ‫نظر موسیقی بسیار پرقدرت بوده و‬ ‫ترانهای درباره دادشاه بلوچ که قربانی‬
‫عامیانه دیده میشود ولی برخی از‬ ‫کلام ترانهها نیز به زیبایی موسیقی آنها‬ ‫برداشتند‪ ،‬فکر کلاه دگر کنم…‬ ‫تصنیفدشتی‪:‬‬ ‫توطئه خانها و سرداران بلوچ شد و‬
‫آنها بطور ویژه به نقد و مسخرگی و‬ ‫من سنگ مرمر میکشم‬ ‫است‪ .‬مشهورترین ترانه امیرجاهد که در‬ ‫(ن‪.‬ک‪ :‬عشقی‪)3۸0 :۱34۲،‬‬ ‫هنگام می و فصل گل و گشت‬ ‫حکومت در تبلیغهای گسترده او را‬
‫متلکگویی میپردازند که شامل انتقاد‬ ‫از جور نادر میکشم‬ ‫دستگاه چهارگاه و با صدای قمرالملوک‬ ‫یاغی و راهزن معرفی کرد‪ ،‬یا ترانه‬
‫نسبت به لایههایی است که مورد‬ ‫وزیری در سال ‪ ۱30۷‬ضبط میشود‬ ‫در ادامه این روند در شعر ابوالقاسم‬ ‫چمن شد‬ ‫«جنید خان» رهبر ایل یار محمد‬
‫محبت عامه نبودهاند و هیچ چیز از‬ ‫(ن‪.‬ک‪ :‬احمد پناهی‪)۱4۵ :۱3۸3 ،‬‬ ‫ترانهای به نام «هزاردستان» است که‬ ‫لاهوتی واقعگرایی و زبانی بسیار ساده‬ ‫دربار بهاری تهی از زاغ و زغن شد‬ ‫زهی و شهنوازی و مقاومت او در برابر‬
‫این طبیعیتر نیست زیرا ترانههایی که‬ ‫از کسانی که در دورههای بعد به‬ ‫با نگاهی وطنپرستانه مانند عشقی‪ ،‬راه‬ ‫از ابر کرم خطه ری رشک ختن شد‬ ‫نیروهای انگلیس در زمان قاجار و ترانه‬
‫بیانگر احساس مردم ساده است‪ ،‬ناچار‬ ‫واژههای عامیانه توجهی ویژه داشت‪،‬‬ ‫در آن قمر میخواند‪:‬‬ ‫را به سوی شعر مدرن بعدی میگشاید‪.‬‬ ‫دلتنگچومنمرغقفسبهروطنشد‬ ‫هژبر سلطان‪ .‬از دیگر ترانههایی که از‬
‫باید پرخاش و رنج و محروم بودن آنها را‬ ‫یغمای جندقی است‪ .‬یغما در ساختن‬ ‫جاهد این میکده را آب گرفت‬ ‫ابوالقاسم لاهوتی بر اساس درونمایه‬ ‫چه کج رفتاری ای چرخ‪ ،‬چه بد‬ ‫این دوره باقی مانده ترانهای است که‬
‫بیان کند‪ .‬این ترانهها در انتقاد از مالک‪،‬‬ ‫مرثیهها و نوحههای گوناگون دارای آثار‬ ‫کسدراینمعرکههشیارنیست…‬ ‫سرود «انترناسیونال» که سرود جهانی‬ ‫در مورد نایب حسین کاشی و فرزندش‬
‫از روحانیون پیرو فئودالها یا در بیان‬ ‫مبتکرانه است و برخی از مرثیههایش‬ ‫این درست زمانی است که با چماق‬ ‫کارگران است شعری فارسی ساخت‬ ‫کرداری ای چرخ…‬ ‫سروده شده است‪ .‬واقعیت تاریخی آن‬
‫در عزای «شهیدان کربلا» است‪ .‬او‬ ‫املاک مردم را در شمال از آنها‬ ‫که بین تمام گروههای چپ در ایران‬ ‫(سپانلو‪)۶۹ – ۶۷ :۱3۷۵ ،‬‬ ‫است که نایب حسین یاغی بود اما در‬
‫فقر تودهها است مانند‪:‬‬ ‫نخستین بار در کتاب «آثار مرادیه»‬ ‫میگرفتند‪ .‬امیرجاهد ابتدا میگوید‬ ‫همیشه رواج داشته و شناخته شده‬ ‫این تصنیف در نخستین ساعات‬ ‫بین بخشی از مردم به گونهای دیگر‬
‫گنجشکک اشی مشی‬ ‫از قالب تعزیه برای هجو استفاده‬ ‫هزاردستان به چمن و… بعد یکباره‬ ‫بوده است‪ .‬او در سال ‪ ۱33۵‬در مسکو‬ ‫انقلاب در بیست و دوم بهمن ‪ ۵۷‬نیز‬ ‫شهرت یافت‪ .‬نمونه زیر یک ترانه عامیانه‬
‫کرده است‪ .‬او هجونامهای در مخالفت‬ ‫گریز میزند که «نیرزد این جهان‬ ‫درگذشت (ن‪.‬ک‪ :‬آرینپور‪.)3۸۱:۱3۷۲،‬‬ ‫از رادیو پخش شد‪ .‬تصنیف زیر را عارف‬
‫لب بوم ما نشین‬ ‫با علیمرادخان تونی تنظیم کرد و‬ ‫بدین که بهر دل‪ ،‬دل شکنی‪ /‬برون‬ ‫… روز قطعی جدال است آخرین‬ ‫در تابستان ‪ ۱۲۹۲‬در دستگاه دشتی‬ ‫اصفهانی درباره اوست‪:‬‬
‫بارون میاد تر میشی‬ ‫چارچوب تعزیه را برای این کار برگزید‪.‬‬ ‫کنی پیرهنی از تنی»‪ .‬به بیان دیگر‬ ‫سروده است‪ .‬در آن هنگام ناصرالملک‪،‬‬ ‫سلطان قجر‪ ،‬جوان و ناشی است‬
‫برف میاد گوله میشی‬ ‫اقدام او در مسخ کردن در قالب تعزیه‪،‬‬ ‫میبینیم که این بیان اجتماع و درد‬ ‫رزم ما‬ ‫نایب السلطنه در اروپا بود‪ ،‬چون در‬ ‫شاه همه‪ ،‬شاه حسین کاشی است‬
‫میافتی تو حوض نقاشی‬ ‫ابتکاریبسیارجالبدرقلمروتعزیههای‬ ‫مردم همچنان سیرش را ادامه داده‬ ‫انترناسیونال است نجات انسانها‬ ‫اواخر آن سال به ایران بازگشت‪ ،‬این‬
‫کی در میاره؟ فراش باشی‬ ‫شادیبخش است‪« .‬چه بسیار بوده‬ ‫است‪ .‬آثار آهنگین امیرجاهد در دیوان‬ ‫تصنیف را با بعضی گزارشهای نادرست‬ ‫سلطان قجر به فکر جنگه‬
‫کی میکشه؟ قصاب باشی‬ ‫است که مردم ایران در سراسر تاریخ‬ ‫او که مجموعهای از شعرها و نتنویسی‬ ‫(ناشناخته‪)۱4 :۱3۵۹ ،‬‬ ‫به او دادند و عارف از بیم آنکه مبادا‬ ‫این قافله تا به حشر لنگه‬
‫کی میپزه؟ آشپزباشی‬ ‫کهنسال این مرز و بوم‪ ،‬چون با شکست‬ ‫آهنگها به صورت تصنیفهای وطنی‬ ‫غزل «میهن‪ ،‬ای میهن» او را نیز‬ ‫دستور دستگیریش داده شود‪ ،‬به شاه‬
‫کی میخوره؟ ملاباشی‬ ‫و نابسامانی روبرو شدهاند‪ ،‬برای ارضای‬ ‫و اجتماعی و عشقی است‪ ،‬نشاندهنده‬ ‫محمدرضا شجریان با آهنگ جلیل‬ ‫(همان‪)40۵ :‬‬
‫حس انتقام خویش‪ ،‬زبان به هجو‬ ‫تواناییهای او در ساختن تصنیفها‬ ‫عبدالعظیم گریخت‪:‬‬ ‫ترانه «عمو اوغلو»‪ :‬در مبارزههای‬
‫(هدایت‪)۱ :۱3۱0 ،‬‬ ‫گشودهاند و در هر هنگامه و انقلاب‪،‬‬ ‫است‪ .‬او هم مانند عارف قزوینی شعر‬ ‫عندلیبی بازاجرا کرده است‪:‬‬ ‫گریه را به مستی بهانه کردم‬ ‫مشروطه یکی از کارهای حیدر عمو‬
‫ستمهای حاکمان دوره قاجار‪،‬‬ ‫ملت با سرودن اشعار هجوآمیز‪ ،‬دشمن‬ ‫و آهنگ را خود میساخت‪ .‬بیشتر‬ ‫تنیده یاد تو‪ ،‬در تار و پودم‪ ،‬میهن‪،‬‬ ‫شکوهها ز دست زمانه کردم‬ ‫اوغلو حل کمبود نان در خوی بود‪.‬‬
‫ترانههای تکمچیهای آذری را با طنز‬ ‫را فرو کوفته است» (کاسب‪:۱3۶۶ ،‬‬ ‫آثار امیرجاهد با تار ارسلان درگاهی‬ ‫آستین چو از چشم برگرفتم‬ ‫انبارداران مردم را در گرسنگی و زحمت‬
‫و هجو همراه ساخت و گیلانیها هم‬ ‫‪ .)۱۵3‬علیمراد خان تونی که یغما‬ ‫و مرتضی نیداود و صدای قمر اجرا و‬ ‫ای میهن!‬ ‫سیل خون به دامان روانه کردم…‬ ‫نگه میداشتند و حاضر نمیشدند گندم‬
‫آمدن ماموران نظمیه و امنیه سوئد‬ ‫این هجونامه را برای او ساخته است‪،‬‬ ‫ضبط شده است‪ .‬برای نمونه تصنیف‬ ‫بود لبریز از عشقت‪ ،‬وجودم‪ ،‬میهن‪،‬‬ ‫شد چو ناصرالملک مملکتدار‬ ‫را بفروشند‪ .‬حیدر عمو اوغلو با کاردانی‬
‫به ایران را در دوره احمدشاه جهت‬ ‫از افراد غارتگر خراسان بود‪ .‬ناصرالدین‬ ‫خانه ماند و اغیار‪ ،‬لیس نفس فی‬ ‫در مدت کوتاه ده روزه این مشکل را‬
‫برقراری نظم و سامان دادن قشون‬ ‫شاه قاجار که شنیده بود یغمای جندقی‬ ‫«در ملک ایران»‪:‬‬ ‫ای میهن!‬
‫ایران بهانه قرار دادند و در ترانههای‬ ‫علیمراد خان تونی را به سبکی جالب‬ ‫دادازجهالتخداکهقدرخودندانیم‬ ‫تو بودم کردی از نابودی و با مهر‬ ‫الدار…‬ ‫در خوی حل کرد‪.‬‬
‫نوروزی رویدادهای سیاسی و اجتماعی‬ ‫و تازه به باد هجو گرفته است‪ ،‬خواست‬ ‫در زندگانی چرا شبیه مردگانیم؟!‬ ‫(ن‪.‬ک‪ :‬سپانلو‪)۹0 – ۸۸ :۱3۷۵ ،‬‬ ‫عمو اوغلو گلدی خویا‬
‫که این تعزیه را به نمایش درآورند و‬ ‫که با چشمان بینا به کوره ره روانیم‬ ‫پروردی‪،‬‬ ‫تصنیفهای عارف با اجراهای گروه‬ ‫عمو اوغلو به خوی آمد‬
‫را بازگو کردند‪:‬‬ ‫چنین کردند‪ .‬علیمراد خان که از این‬ ‫ز معرفت دوریم‪ ،‬به جهل مستوریم‬ ‫فدای نام تو‪ ،‬بود و نبودم‪ ،‬میهن‪،‬‬ ‫های «عارف» و «شیدا» و بعد در گروه‬
‫بلی این دولت از لطف آجان است‬ ‫موضوع اطلاع یافت و به روایتی خود نیز‬ ‫به مجمع جهانیان‪ ،‬چو عضو‬ ‫«چاووش» به کوشش لطفی‪ ،‬علیزاده‪،‬‬ ‫خویلولارا قرار قویا‬
‫که با تنظیم و رافت توامان است‬ ‫جز بینندگان بود‪ ،‬بعد از مدتی کوتاه‪،‬‬ ‫ای میهن!‬ ‫مشکاتیان و شجریان بازاجرا شده است‪.‬‬ ‫برای خوییها قرار و مدار گذاشت‬
‫سرخوان‪:‬جهانپیرماازنوجوانشد‬ ‫رنجوریم…‬ ‫(ن‪.‬ک‪ :‬دیهیمی‪ ۲۷۷ :۱3۹۵ ،‬و ‪)۲۷۸‬‬ ‫محمد رضا میرزاده عشقی شاعر دوره‬
‫از غصه مرد‪.‬‬ ‫(حبیبی نژاد‪)۲۹ :۱3۹۹ ،‬‬ ‫اشرف الدین حسینی به عنوان‬ ‫بیداری ایران است و آخر هم به خاطر‬ ‫یتیملرین قارنی دویا‬
‫چه احمد‪ ،‬شاه ما ایرانیان شد‬ ‫کسی حکایت از این خوبتر ندارد‬ ‫ترانههای اجتماعی بیانگر مشکلهای‬ ‫محبوبترین شاعر ملی عهد انقلاب‪،‬‬ ‫نامی که داشت‪ ،‬ایمانی که داشت‪،‬‬ ‫تا شکم یتیمان همه سیر شود‬
‫چنین لطفی از او بر ما عیان شد‬ ‫اقتصادی‪ ،‬فقر‪ ،‬عادتهای زشت اخلاقی‪،‬‬ ‫حامی و طرفدار طبقههای زحمتکش‬ ‫شعرها و مقالههایی که سروده و نوشته‬ ‫یاشاسین گوزل عمو اوغلو…‬
‫به یاد‬ ‫مسائل خانوادگی‪ ،‬بدیها و انحرافهای‬ ‫و تنگدست جامعه بود و اینگونه نام‬ ‫بود‪ ،‬در روز دوازده تیرماه همان سال‬ ‫زنده باد عمو اوغلوی خوب…‬
‫سوئدی آمد و ایران آجان شد‬ ‫که بر مراد مرادی دزد لعنت باد‬ ‫اجتماعی و… است‪ .‬برخی از ترانههای‬ ‫و یادش در تاریخ مبارزههای میهنی‬ ‫هنگام صبح در اثر گلوله دو ناشناس‬ ‫(ن‪.‬ک‪ :‬بهرنگی‪ ۲4 :۱34۸ ،‬و ‪)۲۵‬‬
‫(ن‪.‬ک‪ :‬احمدپناهی‪)۱4۶ :۱3۸3 ،‬‬ ‫پس از یغمای جندقی‪ ،‬محمدعلی‬ ‫اجتماعی شامل طنزهای اجتماعی و‬ ‫ایران جاودانه ماند‪ .‬وی در سال ‪۱3۱3‬‬ ‫کشته شد‪ .‬نمایشنامه «رستاخیز‬ ‫موسیقیدانان و شاعرانی مانند سالار‬
‫پساز شروع مبارزههایجنگلی میرزا‬ ‫افراشته از قالب تعزیه برای هدفهای‬ ‫خانوادگی است که هدف آنها کوچک‬ ‫در بیماری و فقر و تنگدستی از دنیا‬ ‫شهریاران» از عشقی بسیار موثر و‬ ‫معزز‪ ،‬عارف قزوینی‪ ،‬اشرفالدین‬
‫کوچک خان‪ ،‬نوروزیهای زیادی که‬ ‫سیاسی و اجتماعی استفاده کرد‪.‬‬ ‫شمردن افراد است‪ .‬در طنزهای‬ ‫رفت‪ .‬در زیر دو نمونه از شعرهای او‬ ‫دلنشین و شعرهای آن با موسیقی‬ ‫گیلانی‪ ،‬میرزاده عشقی‪ ،‬امیر جاهد از‬
‫بطور عموم درباره آزادی و آزادیخواهی‬ ‫تفاوت کار افراشته با یغما در این است‬ ‫اجتماعی اغلب شغلها‪ ،‬گروههای‬ ‫همراه بود‪ .‬ارکستر کوچکی نغمهها را‬ ‫بهترین ترانهسرایان سیاسی و میهنی‬
‫بود توسط مردم گیلان و دیلمان خوانده‬ ‫که یغما آن را برای بیان موضوعهای‬ ‫اجتماعی‪ ،‬شهرها‪ ،‬گویشها‪ ،‬رفتارهای‬ ‫را میآوریم‪:‬‬ ‫مینواخته است و چند تن که صدایی‬ ‫بودهاند که هر یک آثار جاویدان‬
‫محدود شخصی به کار میبرد اما‬ ‫اجتماعی‪ ،‬رویدادهای روز و رویدادهای‬ ‫خوش داشتند شعرها را میسراییدند‪.‬‬ ‫برای میهن و به خاطر فرزندان وطن‬
‫شده است‪.‬‬ ‫افراشته موضوعهای اجتماعی را مطرح‬ ‫تقویمی موضوع ترانه است‪« .‬اغلب آثار‬ ‫«بیکس وطن»‪:‬‬ ‫موضوع نمایشنامه بر اساس خوابی است‬
‫اساس عدل در گیلان نهادند‬ ‫میکند‪ .‬از افراشته چهار تعزیه در‬ ‫طنزآمیز در وضعیت خفقان و فشارهای‬ ‫ای غرقه در هزار غم و ابتلا وطن‬ ‫که عشقی در عبور از خرابههای مداین‬ ‫سرودهاند‪.‬‬
‫به دشمن تیرهای خود گشادند‬ ‫مجموعه آثارش آمده است‪ .‬در تعزیه‬ ‫سیاسی و اجتماعی شکل میگیرد و‬ ‫ای در دهان گرگ اجل مبتلا وطن‬ ‫و ایوان کسری دیده و آن را به صورت‬ ‫چنانکه بیان شد پیش از عارف‬
‫از ایشان ملت مظلوم شادند‬ ‫«در دیوان بلخ» عدالت و داوری در‬ ‫نشاندهنده اعتراض و عدم تابعیت‬ ‫نمایشنامه در آورده است‪ .‬دکور‪ ،‬منظره‬ ‫قزوینی قطعههایی در ترانههای عامیانه‬
‫دعا گویند بر ایشان‪ ،‬هر مه و روز‬ ‫محکمهها مورد طنز و نقد قرار گرفته‬ ‫ای یوسف عزیز دیار بلا وطن‬ ‫خرابههای آثار باستانی است و در آغاز‬ ‫وجود داشت که مضمونهای سیاسی‬
‫بیاید خرم و خوش عید نوروز‬ ‫است‪« .‬تعزیه در بخشداری» نظام اداری‬ ‫قربانیان تو همه گلگونقبا وطن‬ ‫نمایشنامه‪ ،‬عشقی با لباس درویشی‬ ‫و اجتماعی و انتقادی را در قالب ترانه‬
‫شود میرزا در این نوروز پیروز‬ ‫بیکس وطن غریب وطن بینوا‬ ‫در سن ظاهر شده و با اندوه و حیرتی‬ ‫عرضه کردند اما عارف به تصنیف صورت‬
‫(ن ک‪ :‬میر ابوالقاسمی‪۱4۷ :۱3۵۷ ،‬‬ ‫که از دیدن این آثار خراب به او دست‬ ‫شاعرانهای داد و خدمت بزرگی به‬
‫وطن…‬ ‫داده است چند بیت میخواند که آغاز‬ ‫موسیقی ایران به خاطر وزن و تصنیف‬
‫– ‪)۱۵0‬‬ ‫(اشرف الدین حسینی‪۲4۱ :۱3۶۲ ،‬‬ ‫نمود و جنبههای زیباییشناسانه ادبی‬
‫‪ 1/1/5‬شرح حال مبارزان سیاسی‬ ‫آن را تقویت کرد‪ .‬تصنیف که آهنگی‬
‫این ترانهها شرح حال مبارزان سیاسی‬ ‫و ‪)۲4۲‬‬ ‫ساخته شده و موزون همراه با کلام‬
‫و رشادتهای آنان است؛ مانند ترانه‬ ‫است برای تربیت اخلاقی و ایجاد حس‬
‫احمدخان دشتی‪ ،‬ترانه میرزا کوچک‬ ‫«مرثیه»‪:‬‬ ‫وطنپرستی و گسترش زبان و رواج‬
‫خان در گیلان و ترانه عمو اوغلی‬ ‫گردیدهوطنغرقهاندوهومحنوای‬ ‫دادن یک عقیده در هر جامعه اهمیت‬
‫در آذربایجان که در قبل بیان شد‪.‬‬ ‫زیادی دارد و عارف قبل از همه این را‬
‫مردمیترین بخش ادبیات مقاومت را‬ ‫ای وای وطن وای‬ ‫درککرد‪.‬عارفنخستینتصنیفسازی‬
‫ترانهها تشکیل میدهند‪ .‬در زیر به‬ ‫خیزیدورویدازپیتابوتوکفنوای‬ ‫که مضمونهای اجتماعی و فکرهای‬
‫نمونههایی مانند ترانه «دایه دایه»‪،‬‬ ‫سیاسی و نقدها از زمان خود را در لباس‬
‫«احمدخان دشتی» و «میرزا کوچک‬ ‫ای وای وطن وای…‬ ‫شعر و آهنگ مجسم کرده و موسیقی را‬
‫(همان‪)۱۱۷ – ۱۱۵ :‬‬ ‫وسیله نشر و تبلیغ اندیشههای انقلابی‬
‫خان» میپردازیم‪.‬‬ ‫و آزادیخواهی خود نموده است‪ .‬عارف‬
‫«دایه دایه» از ترانههای آوازی مشهور‬ ‫در حدود بیست تصنیف ساخته است‬
‫لرستان است‪ .‬گویا بیت ترجیع این ترانه‬ ‫که گویای تاریخ چهارده ساله نخست‬
‫یعنی«دایه دایه وقت جنگه‪ /‬وقت دوسی‬ ‫مشروطه است و با تصنیفی که در‬
‫وا تفنگه» در بعد از دوره مشروطه وارد‬ ‫دستگاه شور در تابستان ‪ ۱۲۸۸‬آغاز‬
‫این ترانه شده و پیش از آن بیت زیر‬ ‫میگردد که به مناسبت ورود مبارزان‬
‫ترجیع ترانه بوده است «علی َمه خون‪،‬‬ ‫به تهران هنگامی که سپاه سردار‬
‫علی َمه خون‪ /‬اِخدا ُمردم دی زندون»‪.‬‬ ‫اسعد بختیاری از جنوب و ستارخان و‬
‫باقرخان از تبریز در دروازه قزوین به هم‬
‫دایه دایه وقت جنگه‬ ‫میپیوندند ساخته است (ن‪.‬ک‪ :‬آرینپور‪،‬‬
‫وقت دوسی وا تفنگه‬
‫ِد قلا کرده و در شمشیر و دستش‬ ‫‪:)۱۶۲ – ۱۶0 :۱3۷۲‬‬
‫از قلعه بیرون زده و شمشیر به‬ ‫ای امان از فراقت‪ ،‬امان‬
‫ُمردم از اشتیاقت‪ ،‬امان‬
‫دست اوست‬ ‫از که گیرم سراغت‪ ،‬امان (امان امان‬
‫چی طلا برق می زنه لقوم اسوش‬
‫لگام اسبش چون طلا برق می زند‬ ‫امان امان)‬
‫مژده ای دل که جانان آمد‬
‫دایه دایه وقت جنگه‬ ‫یوسف از چه به کنعان آمد‬
‫مادر‪ ،‬مادر وقت جنگ است‬ ‫دورمشروطهخواهانآمد(امان…)‬
‫قطارکهبالایسرمپُرشدشنگه…‬
‫قطاربالایسرمپرازفشنگاست…‬
‫(سیف زاده‪ ۱۶۷ :۱3۷۷ ،‬و ‪)۱۶۸‬‬

‫ادامه در صفحه ‪۱۷‬‬

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18