Page 28 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۳۷۷ (دوره جديد

‫صفحه‌‪‌‌28‬شماره‌‪‌184۳‬‬
‫جمعه ‪ 11‬تا ‪ 17‬شهریورماه ‪14۰1‬خورشیدی‬

‫ُک ّفارساکتنخواهندشد!منهماسلامگرابودمامامسحورفرهنگآزادیشدم…‬

‫ایان هیرسی علی نویسنده‪ ،‬فعال سیاسی‪ ،‬مدافع حقوق‬ ‫بیان‪ ،‬آزادی اندیشه و انتخاب‪ ،‬آزادی زنان از زنجیرهای‬ ‫=من نیز فریفتهی موج فزایندهی اسلامگرایی بودم‪.‬‬
‫زنان و نمایندهی پیشین پارلمان هلند‬ ‫س ّنت‪ ،‬و آزادی مطبوعات و رسانه‪ .‬هنگامی که از زندان‬ ‫پس با سرور و نشاط به استقبال فتوا رفتم‪ .‬ما آنقدر فقیر‬
‫یک ازدواج اجباری گریختم و زندگی تازهای را در اروپا آغاز‬ ‫بودیم که استطاعت مالی برای خریدن نسخهای از کتاب‬
‫و پندار بیهودهایست چراکه در آن روزی که الله‪ ،‬آخرین پیام‬ ‫کردم‪ ،‬مسحور فرهنگ آزادی شدم‪ .‬اما هنوز با ترس و لرز‪،‬‬ ‫«آیات شیطانی» نداشتیم‪ .‬در عوض‪ ،‬عنوان آن رمان موهن‬
‫وحی خویش را بر ماهوند [همان شخصیت مح ّمد‪ ،‬پیامبر‬ ‫آن دورانی را که مؤمنی وارسته بودم و در آستانهی مسیر‬ ‫و نام نویسندهاش را روی کاغذ و مق ّوا مینوشتیم و سپس‬
‫افراطگرایی به خاطر میآورم‪ .‬من به بهترین شکل میدانم‬ ‫به آتش میکشیدیم‪ .‬وضعیت مضحک و ر ّقتانگیزی‬
‫اسلام در رمان] نازل کرد‪ ،‬تمام علم به تکامل رسید‪».‬‬ ‫که تقوا و درستکاری به نام اسلام‪ ،‬چطور مؤمنان را تحریک‬ ‫بود‪ ...‬اگر رشدی در همان زمان مورد حمله قرار میگرفت‪،‬‬
‫و همچون خمینی‪« ،‬امام» [کتاب آیات شیطانی] در کار‬ ‫میکند تا در برابر ناباوران فرضی‪ ،‬دست به وحشیگری و‬
‫خود موفق میشود و همان مردمی را که به او همچون‬ ‫بیشک به شادی و پایکوبی میپرداختم‪.‬‬
‫نجاتدهندهای در برابر حاکم مطلقه مینگریستند‪،‬‬ ‫خشونت بزنند‪.‬‬ ‫=دههها پس از آن دوران‪ ،‬من به پناهندهای تبدیل‬
‫میبلعد‪ .‬این روایت‪ ،‬آگاهی عمیق رشدی نسبت به ماهیت‬ ‫من همواره به مسئلهی «فتوا» بر ضد سلمان رشدی‪،‬‬ ‫شدهام‪ ،‬بیاعتقاد به وجود خدا‪ ،‬و باورمند به کمال مطلوب‬
‫رژیم جمهوری اسلامی را نشان میدهد؛ ماهیت پلید‪،‬‬ ‫همچون کشمکشی عجیب میان دو شخصیت کاملا متفاوت‬ ‫و ارزشهای والای دنیای غرب‪ :‬ارزشهایی همچون آزادی‬
‫خرافهپرور و اصلاحناپذیر رژیمی که بسیاری از افراد‪ ،‬چه‬ ‫نگریستهام‪ .‬در یکسو‪ ،‬رماننویسی قرار دارد که در شهر‬ ‫بیان‪ ،‬آزادی اندیشه و انتخاب‪ ،‬آزادی زنان از زنجیرهای‬
‫در همان زمان [انقلاب ‪ ]۵۷‬و چه حتی امروز‪ ،‬از درک آن‬ ‫بمبئی [در هندوستان] که زمانی جزو شهرهای سکولار بود‪،‬‬ ‫س ّنت‪ ،‬و آزادی مطبوعات و رسانه‪ .‬هنگامی که از زندان‬
‫عاجزند‪ .‬واکنش دنیای غرب در برابر فتوای قتل‪ ،‬دقیقا شبیه‬ ‫به دنیا آمده و در انگلستانی زندگی میکند که فیلم کمدی و‬ ‫یک ازدواج اجباری گریختم و زندگی تازهای را در اروپا آغاز‬
‫همان واکنشی بود که امروز در مقابل بلندپروازیهای اتمی‬ ‫سرشار از نقد مذهبی «زندگی برایان به روایت مانتی پیتون»‬ ‫کردم‪ ،‬مسحور فرهنگ آزادی شدم‪ .‬اما هنوز با ترس و لرز‪،‬‬
‫جمهوری اسلامی شاهد آن هستیم‪ :‬مذاکره! چنین رویکردی‬ ‫در آن ساخته میشود؛ مردی که عاشق ادبیات و زبان است‬ ‫آن دورانی را که مؤمنی وارسته بودم و در آستانهی مسیر‬
‫در آن سالها‪ ،‬همچون امروز‪ ،‬برآمده از یک نوع کژفهمی و‬ ‫و سالها تلاش کرده تا به نویسندهای صاحباثر تبدیل شود‪.‬‬
‫سوء برداشت بنیادین نسبت به ماهیت رژیم اسلامی حاکم‬ ‫رشدی روشنفکریست دلبستهی داستانها و راوی ق ّصهها‪.‬‬ ‫افراطگرایی به خاطر میآورم‪.‬‬
‫بر ایران است‪ .‬تطبیق جهان غرب با جهانبینی و دنیای‬ ‫هنگامی که او «آیات شیطانی» را نوشت‪ ،‬بیشتر علاقمند‬ ‫=رشدی شخصیتی شبیه خمینی را در یکی از فصلهای‬
‫اسلامگرایی و مصالحه بین این دو‪ ،‬به هیچ عنوان امکانپذیر‬ ‫بود تا به موضوع مهاجرت بپردازد تا به ارائهی تصویری‬ ‫«آیات شیطانی» به تصویر میکشد‪ .‬شخصیتی به نام‬
‫نیست‪ .‬اگر ما هرچه زودتر به این درک برسیم که هیچ نوع‬ ‫طنزگونه از اسلام‪ .‬بیشک او شخصی غیرسیاسی نبود‪ ،‬اما‬ ‫«امام»‪ ،‬که در تبعید بسر میبَ َرد و بر آن است تا به کشور‬
‫مماشاتی قادر به مهار کردن کوتهفکران حکومت اسلامی‬ ‫جهانش‪ ،‬جهان کتاب و خیالپردازی بود و پرداختن به دنیای‬ ‫خود بازگردد تا حاکم مطلقهای را سرنگون سازد و رژیم‬
‫در ایران نیست‪ ،‬بهتر خواهیم توانست تا به مقابله با آنها‬ ‫واقعی از راه تخیلات عجیب و وهمانگیز‪ .‬نه تنها مقصود او‬ ‫استبدادی خود را جایگزین آن کند‪ .‬همچون خمینی‪ ،‬امام‬
‫تحقیر و رنجاندن مسلمانان نبود‪ ،‬بلکه فقط گمان میکرد‬ ‫کتاب «آیات شیطانی» نیز میخواهد زمان را به عقب‬
‫بپردازیم‪.‬‬ ‫که رویدادها و کتب به اصطلاح مقدس‪ ،‬دستمایههای بسیار‬
‫فقط به شکل استفاده از کلمات در فتوای خمینی بنگرید‪:‬‬ ‫خوبی برای خلق آثار هنریاند؛ همانگونه که نویسندگان‬ ‫بازگرداند‪.‬‬
‫«از مسلمانان غیور میخواهم تا در هر نقطه که آنان را‬ ‫غربی‪ ،‬هم به شکل مثبت و هم منفی‪ ،‬آزادانه به مضامین‬ ‫=من خطرات اسلامگرایی را به بهترین شکل ممکن‬
‫یافتند‪ ،‬سریعاً آنها را اعدام نمایند تا دیگر کسی جرأت نکند‬ ‫میشناسم‪ .‬هنگامی که آشکارا دین اسلام را کنار گذاشتم‪،‬‬
‫به مق ّدسات مسلمین توهین نماید و هر کس در این راه‬ ‫مربوط به مسیحیت میپردازند‪.‬‬ ‫مجبور شدم که به زندگی در حباب امنیتی عادت کنم؛‬
‫کشته شود‪ ،‬شهید است ان شاءالله‪ ».‬این زبان‪ ،‬زبان تجلیل‬ ‫در سوی دیگر اما‪ ،‬آیتالله خمینی قرار داشت؛ شخصی‬ ‫وضعیتی که تا به امروز تغییری نکرده است‪ .‬از حفاظت ‪۲۴‬‬
‫و حساسیت است‪ .‬رشدی دست به کُفرگویی زده است‪ -‬او‬ ‫بنیادگرا که پیش از بازگشت به ایران برای سرنگون کردن‬ ‫ساعته برخوردارم و هنوز تهدید به مرگ میشوم‪ .‬دوست‬
‫به ناموس باورهای مقدس ما اهانت کرده است‪ -‬پس او‬ ‫حکومت شاه در ‪ ،۱۹۷۹‬سالهای مدیدی را خارج از ایران‬ ‫شیرینزبان‪ ،‬بددهان‪ ،‬و فوقالعادهی من‪ ،‬تئو ون گوک‪ ،‬تنها‬
‫و در تبعید گذرانده بود‪ .‬هر زمان که دربارهی خمینی‬ ‫به خاطر آنکه فیلمی را با سناریویی از من ساخته بود‪ ،‬به‬
‫و بسیاری افراد دیگر میبایست از دم تیغ گذرانده شوند‪.‬‬ ‫میخوانم‪ ،‬این اندیشه در من شکل میگیرد که او خود‬ ‫قتل رسید‪ .‬قاتل او به روی نامهای که با چاقو به سینهی تئو‬
‫فتوای خمینی‪ ،‬فتوایی بیزمان و همیشگی است و با مرگ‬ ‫را به مثابه جانشینی برای پیامبر اسلام تصور میکرد‪ .‬او‬
‫خمینی از بین نمیرود‪ .‬به همین دلیل است که وقتی به‬ ‫ترکیبی بسیار خطرناک از دو چیز بود‪ :‬هم انسانی عمیقا‬ ‫فرو کرده بود نوشته بود که نفر بعدی من هستم‪.‬‬
‫مسئلهی مبارزه با اسلامگرایی میرسیم‪ ،‬ابزارهای دیپلماسی‬ ‫خودخواه و هم بنیادگرایی سرشار از تع ّصبات دینی‪ .‬او به‬
‫و خردورزی غربی به کار نمیآیند‪ .‬ما با دشمنی روبرو‬ ‫کار نویسندگی نیز میپرداخت‪ ،‬اگرچه موضوع نوشتههایش‬ ‫آیان هیرسی علی (‪ – )UnHerd‬سی سال پیش‪ ،‬وقتی که‬
‫تنها به قرآن و شریعت اسلامی محدود میشد‪ .‬ذوق هنری‬ ‫نوجوان بودم و در شهر نایروبی [پایتخت کنیا] میزیستم‪،‬‬
‫هستیم که هرگز از پا نمینشیند؛ از دریچهی قرون‬ ‫و خیالپردازیهای آزادانه و بیپروا‪ ،‬سنخیتی با جهان‬ ‫از جمله افرادی بودم که به آتش زدن و سوزاندن کتاب‬
‫او نداشت و علاقمندیاش به ادبیات‪ ،‬از دایرهی اسلام و‬ ‫اعتقاد داشتند‪ .‬سال ‪ ۱۹۸۹‬بود؛ سالی که فتوای قتل سلمان‬
‫رشدی صادر شده بود و من نیز فریفتهی موج فزایندهی‬
‫باورهای اسلامی فراتر نمیرفت‪.‬‬ ‫اسلامگرایی بودم‪ .‬پس با سرور و نشاط به استقبال فتوا رفتم‪.‬‬
‫در حالی که هدف رشدی‪ ،‬پُل زدن به تمام بُنمایهها و‬ ‫به ندرت پیش آمده بود که واقعا کتابی را سوزانده باشم‪ :‬ما‬
‫آزمودنیهای جهان هستی در رمانهایش بود‪ ،‬گریز خمینی‬ ‫آنقدر فقیر بودیم که استطاعت مالی برای خریدن نسخهای‬
‫از مقولات مذهبی‪ ،‬غیرممکن بود‪ .‬بطرز پیشگویانهای‪،‬‬ ‫از کتاب «آیات شیطانی» نداشتیم‪ .‬در عوض‪ ،‬عنوان آن رمان‬
‫رشدی شخصیتی شبیه خمینی را در یکی از فصلهای «آیات‬ ‫موهن و نام نویسندهاش را روی کاغذ و مق ّوا مینوشتیم و‬
‫شیطانی» به تصویر میکشد‪ .‬شخصیتی به نام «امام»‪ ،‬که‬ ‫سپس به آتش میکشیدیم‪ .‬وضعیت مضحک و رقّتانگیزی‬
‫در تبعید بسر میبَ َرد و بر آن است تا به کشور خود بازگردد‬ ‫بود‪ .‬اما ما در کار خود بیاندازه جدیّت داشتیم‪ .‬ما فکر‬
‫تا حاکم مطلقهای را سرنگون سازد و رژیم استبدادی خود‬ ‫میکردیم که روحالله خمینی به خاطر دفاع از اسلام‪ ،‬در‬
‫را جایگزین آن کند‪ .‬همچون خمینی‪ ،‬امام کتاب «آیات‬ ‫برابر کافران ایستاده و او همان کسی است که آتش خشم‬
‫عادلانهی خدای اسلام را بر سر یک انسان مرتد و خبیث‪،‬‬
‫شیطانی» نیز میخواهد زمان را به عقب بازگرداند‪:‬‬ ‫فرود خواهد آورد‪ .‬اگر رشدی در همان زمان مورد حمله قرار‬
‫«تاریخ … این تاریخ َمستیآور‪ ،‬مخلوق و دارایی ابلیس‪،‬‬
‫سرچشمهیافته از شیطان بزرگ‪ ،‬بزرگترین دروغها‪ -‬پیشرفت‪،‬‬ ‫میگرفت‪ ،‬بیشک به شادی و پایکوبی میپرداختم‪.‬‬
‫علم‪ ،‬حقوق‪ -‬آنچه «امام» نهی کرده و مردود میشمارد‪.‬‬ ‫دههها پس از آن دوران‪ ،‬من به پناهندهای تبدیل شدهام‪،‬‬
‫تاریخ‪ ،‬یعنی انحراف از صراط مستقیم؛ علم و دانش‪ ،‬فریب‬ ‫بیاعتقاد به وجود خدا‪ ،‬و باورمند به کمال مطلوب و‬
‫ارزشهای والای دنیای غرب‪ :‬ارزشهایی همچون آزادی‬