Page 13 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۳۸۲ (دوره جديد

‫صفحه‌‪‌1۳‬شماره‌‪1848‬‬ ‫میبازد‪ .‬لحن تند اعلامیه شاه را به خشم آورد‪ .‬در جا دستور‬ ‫رقیب قدرت در درون رژیم نمی دانستند‪.‬‬
‫جمعه ‪ 11‬تا پنجشنبه ‪ 1۷‬اکتبر ‪۲0۲۲‬‬ ‫داد ساواك مقالهای در جواب اعلامیه تدارك كند و در آن‬ ‫برخی دیگر خود آموزگار را مقصر و عامل اصلی این‬
‫آیتالله خمینی را از روی كینه به عنوان هندی زادهای كه‬ ‫نابسامانیها میدانستند‪ .‬میگفتند بی جهت‪ ،‬و بدون در‬
‫دامن میزد و بالاخره تب تظاهرات چنان بالا گرفت كه تنها‬ ‫نظر گرفتن پیامدهای قضیه‪ ،‬مستمری روحانیون را كه از‬
‫انقلاب درمانش بود‪.‬‬ ‫جاسوس بیگانه بود به باد حمله بگیرد‪.‬‬ ‫بودجه محرمانه نخست وزیری پرداخت می شد قطع كرد‬
‫شاه در همان روز‪ ،‬بی آن كه با ساواك چیزی بگوید‪ ،‬به‬ ‫و همین مسأله به انقلاب دامن زد‪ .‬گروهی دیگر‪ ،‬به تأسی‬
‫گرچه از همان زمان‪ ،‬نقش هویدا در تدارك این مقاله بیش‬ ‫هویدا هم دستوری مشابه داد‪ .‬هویدا هم بلافاصله كار تهیه‬ ‫از شاه انقلاب را یكسره محصول توطئههای شركتهای نفتی‬
‫و كم مسجل و معروف بود‪ ،‬اما انگیزه او در تدوین سریع‬ ‫مقاله را به دو نفر از همكارانش محول كرد‪ .‬چهل و هشت‬ ‫می دانستند‪ .‬ماركسیستها هم انقلاب را بخشی از تحولات‬
‫ساعت بعد از فرمان خشم آگین شاه هویدا به داریوش‬ ‫اجتناب ناپذیر تاریخی می شمردند‪ .‬البته برخی موافق و‬
‫چنین متنی روشن نبود و نیست‪.‬‬ ‫همایون‪ ،‬كه در آن زمان وزیر اطلاعات بود‪ ،‬زنگ زد و گفت‪:‬‬ ‫بعضی مخالف انقلاب بودند و به همین مناسبت‪ ،‬یا آن‬
‫طبعاً یكی از علل مشاركت او در این كار این واقعیت‬ ‫«مقالهای هست كه باید آن را به فرمان اعلیحضرت چاپ‬ ‫را حركتی قهقرایی یا گامی به پیش می دانستند‪ .‬نیروهای‬
‫بود كه او نیز چون آموزگار و همایون و دبیران اطلاعات‬ ‫كنید‪ .‬آن را به وسیله پیك مخصوص به دفتر كارتان فرستادم»‪.‬‬ ‫مذهبی هم میگفتند انقلاب كار خداست‪ .‬میگفتند معمار‬
‫سرپیچی از فرمان شاه را یكسره نامیسر میدانست‪ .‬ولی‬ ‫دقایقی بعد‪ ،‬یكی از كارمندان دفتر هویدا وارد اتاق كار‬
‫در عین حال از همان زمان این شایعه هم بر سر زبانها بود‬
‫كه هویدا پیامدهای بالقوه خطرناك چنین مقالهای را نیك‬ ‫جمشید آموزگار به اتفاق هوشنگ انصاری و امیرعباس هویدا‬
‫میشناخت و با این حال به تدوین و چاپش كمك كرد چون‬
‫میخواست رقیبش را از صحنه به در كند و از كار براندازد‪.‬‬ ‫همایون شد‪ .‬پاكتی مهر و موم شده به همراه داشت‪ .‬از‬ ‫نهایی تاریخ كسی جز خدا نیست و انقلاب اسلامی را هم‬
‫«ژوزف كرافت» كه از طرف مجله نیویوركر در آن زمان به‬ ‫پاكتهای رسمی وزارت دربار بود‪ .‬زرد رنگ و منقش به‬ ‫نباید چیزی جز لحظهای از این تاریخ الهی دانست‪ .‬به رغم‬
‫ایران سفركرده بود‪ ،‬در گزارش خبری خود چیزی به همین‬ ‫علامت ویژه دربار‪ .‬همایون بیآنكه مقاله را بخواند‪ ،‬یا حتی‬ ‫تفاوتهای ظاهری میان این نظرات گونهگون‪ ،‬همه در یك‬
‫مضمون نوشته بود‪ .‬می گفت‪« :‬احساس من این است كه‬ ‫پاكت را باز كند‪ ،‬آن را برای سردبیر روزنامه اطلاعات فرستاد‪.‬‬ ‫نكته مشتركاند‪ :‬همه مسئولیت خود را انكار میكنند‪.‬‬
‫بخشی از انگیزه [چاپ مقاله] درگیر كردن دولت آموزگار با‬ ‫دستور داد كه به چاپش اقدام كنند‪ .‬وقتی از اوپرسیدم كه‬ ‫هیچكدام حاضر نیستند به این امكان بیندیشند كه در‬
‫چرا پاكت را باز نكرد‪ ،‬جوابی ساده داشت میگفت‪« :‬چون‬ ‫مقاطع مختلف‪ ،‬جامعه ایران به آسانی می توانست راه‬
‫مخالفان مذهبی است‪».‬‬ ‫میدانستم اگر امر شاه باشد‪ ،‬دیگر چارهای جز چاپ مقاله‬ ‫دیگری پیش گرفته باشد‪ .‬به دیگر سخن‪ ،‬به گمان من‪ ،‬می‬
‫چاپ مقاله جرقهای شد كه پس از چندی به آتشی‬ ‫توان لحظات تاریخی متعددی برشمرد كه در آن اگر یكی‬
‫همهگیر بدل گشت‪ .‬ابعاد تظاهرات مخالفین به تدریج بالا‬ ‫نخواهیم داشت‪».‬‬ ‫از بازیگران عالم سیاست تصمیمی متفاوت می گرفت‪ ،‬یا‬
‫گرفت‪ .‬به علاوه‪ ،‬آشكار بود كه یكی از علل اصلی نارضایتیها‪،‬‬ ‫وقتی متن مقاله به دست دبیران اطلاعات رسید‪ ،‬بلافاصله‬ ‫گاه حتی اگر همان تصمیم را چند ماه زودتر به مرحله اجرا‬
‫فساد مالی در میان قدرتمندان است‪ .‬به همین خاطر‪ ،‬هویدا‬ ‫سراسیمه به همایون زنگ زدند‪ .‬میگفتند از چاپ این متن‬ ‫در میآورد‪ ،‬چه بسا كه از انقلاب اجتناب می شد‪ .‬یكی از‬
‫پس از تلاش فراوان‪ .‬بالاخره شاه را متقاعد كرد كه فعالیتهای‬ ‫معذورند‪ .‬میگفتند لحنی آشوبزا دارد‪ .‬همایون به جمشید‬ ‫بارزترین مصادیق این گونه لحظات‪ ،‬تصمیم چاپ مقالهای‬
‫اقتصادی خاندان سلطنتی را محدود كند‪ .‬به كمك هویدا‬ ‫آموزگار متوسل شد‪ .‬شرح ماجرا را گفت و پاسخ نخست‬ ‫به نام «ایران و امپریالیسم سرخ وسیاه» بود كه در هفدهم‬
‫دستورالعمل تازهای در این زمینه تدارك شد كه از بیست‬ ‫وزیر هم كوتاه و قاطع بود‪ .‬میگفت اگر اعلیحضرت به‬
‫ماده مختلف تشكیل میشد و در مرداد ‪ ۱۳۷۷‬به تصویب‬ ‫چاپ مقاله فرمان دادهاند‪ ،‬چارهای جز چاپ آن نیست‪.‬‬ ‫دی ماه ‪ ۱۳۵۶‬منتشر شد‪.‬‬
‫نهایی شاه رسید‪ .‬اعضای خاندان سلطنت را از‪« ،‬كردار مغایر‬ ‫به هر حال‪ ،‬به رغم این تردیدها و هشدارها‪ ،‬سرانجام‬ ‫چند روز قبل از چاپ این مقاله كذایی‪ ،‬نصیری‪ ،‬در‬
‫با ارزشهای اجتماعی» برحذر میداشت‪ .‬هرگونه «تماس با‬ ‫نه سردبیر اطلاعات‪ ،‬نه نخستوزیر و نه وزیر اطلاعات‬ ‫دیدارش با شاه گزارشی درمورد واپسین اعلامیه آیتالله‬
‫شركتهای خارجی‪ ...‬دریافت هرگونه كمیسیون‪ ....‬مشاركت‬ ‫مملكت هیچكدام جرأت سرپیچی از فرمان شاه را پیدا نكرد‬ ‫خمینی تقدیم كرده بود‪ .‬اعلامیه به مناسبت مرگ فرزند‬
‫مستقیم یا غیرمستقیم در شركتهایی كه با دولت معامله‬ ‫و مقاله چاپ شد و غوغائی برانگیخت‪ .‬در شهرهای مختلف‬ ‫ارشد آیتالله خمینی صادر شده بود و در آن آیتالله گفته‬
‫میكنند‪ ...‬عضویت در هیات رئیسه شركتها» را برای اعضای‬ ‫تظاهرات خونینی علیه مقاله آغاز شد‪ .‬به علاوه‪ ،‬انگار این‬ ‫بود كه غم و درد مرگ فرزند‪ ،‬در مقابل غمی كه به خاطر‬
‫خاندان سلطنت منع میكرد‪ .‬هویدا به دوستان و اقوام خود‬ ‫تظاهرات مسری بود‪ .‬هر كدام به چندین تظاهرات تازه‬ ‫جنایات رژیم پهلوی در ایران احساس میكند‪ ،‬یكسره رنگ‬
‫بارها گفته بود كه تصویب این دستورالعمل را مهمترین‬
‫دستاورد خود در دوران وزارت دربار میداند‪ .‬ولی غافل بود‬

‫كه اینها هم نوشداروی بعد از مرگ سهراب بود‪.‬‬
‫آموزگار از سویی بحران سیاسی جامعه را به دسایس‬
‫دشمنان خود تأویل میكرد و از سوی دیگر‪ ،‬راه حلش‬
‫برای بحران اقتصادی هم سفت كردن كمربندهای مملكت‬
‫بود‪ .‬همزمان با این تحولات‪ ،‬شاه هم تغییر رأی داده‬
‫بود و پیوسته نوید دموكراسی سیاسی میداد‪ .‬امروزه كه‬
‫رخدادهای زمان انقلاب را باز مینگریم‪ ،‬به گمان من آشكار‬
‫و بدیهی به نظر میآید كه حركت همزمان جامعه به سوی‬
‫آزادی سیاسی‪ ،‬و انقباض وفشارهای تازه اقتصادی‪ ،‬فرجامی‬
‫جز فاجعه نمیتوانست داشت‪ .‬باید به خاطر داشت كه از‬
‫زمان ارسطو‪ ،‬فلاسفه خوب می دانستند كه برای سلاطین‬
‫مستبد‪ ،‬واگذاشتن بخشی از قدرت كاری خطیر و خطرناك‬
‫است‪ .‬میدانستند كه حكام زورگویی كه ناگهان سلوك با‬
‫یزید و شبلی پیدا میكنند براحتی و بی خطر میتوانند‬
‫سبك و سیاق حكومت خود را دگرگون كنند‪ .‬در یك كلام‪،‬‬
‫میدانستند كه فرایند دمكراتیزه كردن یك جامعه مستبد‪،‬‬
‫فرایندی به غایت پیچیده و مخاطره انگیز است‪ .‬اما به رغم‬
‫این واقعیت‪،‬رژیمشاهدرستدرزمانی كهبا بحراناقتصادی‬
‫خطرناكی مواجه بود به اصلاحات سیاسی هم دست زد و‬
‫گام در راه پرمخاطره دموكراتیزه كردن جامعه گذاشت‪.‬‬
‫دنباله دارد‬

‫وبسایت کیهان لندن به زبان انگلیسی‬