Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۳۸۲ (دوره جديد

‫صفحه‌‪‌‌1۲‬شماره‌‪‌1848‬‬
‫جمعه ‪ 1۵‬تا ‪ ۲1‬مهرماه ‪1401‬خورشیدی‬

‫معمایي بهنام هویدا (‪)۴‬‬ ‫مقاله آشوب برانگیز «احمد رشیدی مطلق»‬
‫نوشته دكتر عباس ميلانی‬ ‫و نقش هویدا در آن ماجرا‬

‫آموزگار معتقد بود كه هویدا و پرویز ثابتی به تظاهرات و اغتشاشات‬

‫بازنشر‬ ‫دامن میزنند تا دولت او را ساقط كنند‬

‫(تاریخ نشر در کیهان لندن‪ :‬خرداد تا مهرماه ‪ ۱۳۸۰‬شمارههای ‪) ۸۶۱-۸۷۷‬‬

‫امیر عباس هویدا و لیلا امامی ــ به اتفاق لیندون جانسون و همسرش‬ ‫دكتر عباس میلانی برای نوشن كتابی كه با عنوان‬

‫علاوه‪ ،‬بسیاری از كارمندان دربار به علم وابستگی عاطفی‬ ‫به شاه خواهند كوشید و رقابت شدیدی از این بابت میانشان‬ ‫«معمای هویدا» انتشار یافته‪ ،‬شش سال وقت صرف‬
‫داشتند و او را از بزرگان می دانستند و گمان داشتند كه‬ ‫پدیدار خواهد شد‪».‬‬
‫هویدا به گزاف تكیه بر جای او زده است‪ .‬در یك كلام‪،‬‬ ‫كرده و با بسیاری ازكسانی كه امیرعباس هویدا را از‬
‫روابط هویدا با بسیاری از كارمندانش تیره و پرتنش بود‪ ،‬اما‬ ‫حتی گویاتر از این سیاست «تفرقه و حكومت»‪ ،‬نحوه‬
‫در مقابل با تحولاتی كه در سطح جامعه در شرف تكوین‬ ‫بر خورد شاه با علم بود‪ .‬میدانیم كه علم سالها نزدیكترین‬ ‫نزدیك میشناختند به گفت وگو نشسته است‪.‬‬
‫دوست شاه بود‪ .‬گاه با شاه سواری می رفت؛ در بیشتر‬
‫بود‪ ،‬اختلافات دربار یكسره بی مقدار جلوه میكرد‪.‬‬ ‫مسایل سیاسی‪ ،‬دیپلماتیك و مالی و خانوادگی‪ ،‬معتمد شاه‬ ‫این كتاب‪ ،‬شخصیت هویدا را از زوایای مختلف مورد‬
‫موج تظاهرات‬ ‫بود‪ .‬حتی در مراودات عاشقانه شاه با زنان هم او گاهی‬
‫نقش واسطه داشت و زمانی به عنوان مترسك به كار می‬ ‫ملاحظه قرار میدهد‪ .‬كتاب‪ ،‬با گزارشی از وضع نخست‬
‫اندكی پس از استعفای هویدا از نخستوزیری‪ ،‬موجی از‬ ‫آمد‪ .‬ولی شاه انگار فی نفسه از رفاقت واقعی عاجز بود‪.‬‬
‫تظاهرات ضد دولتی آغاز شد‪ .‬روح سركشی تازهای در مردم‬ ‫میتوانست حتی با دوست وفادار و رازداری چون علم هم‬ ‫وزیر پیشین در زندان انقلاب آغاز میشود و سپس به‬
‫پدیدار شده بود‪ .‬به تدریج ترس از دولت و ساواك میریخت‬ ‫به سنگدلی و بی اعتنایی رفتاركند‪ .‬در حالی كه علم در‬
‫و هر روز شمار تازهای از توده مردم به صف مبارزه وارد‬ ‫فرانسه با سرطان دست و پنجه نرم میكرد‪ ،‬شاه در یك تماس‬ ‫شرح زندگانی وی از تولد تا مرگ میپردازد‪.‬‬
‫میشد‪ .‬آموزگار تكنوكراتی قابل و بداخلاق بود‪ .‬در عین حال‪،‬‬ ‫تلفنی از او خواست كه ازمقامش استعفا كند و در عین حال‬
‫به ظرایف و طرایف عالم سیاست هم ورود چندانی نداشت‪.‬‬ ‫به اطلاعش رساند كه دشمن دیرینهاش‪ ،‬هویدا را به وزارت‬ ‫برای این كتاب‪ ،‬دكتر عباس میلانی شش سال صرف وقت‬
‫وقتی دامنه تظاهرات بالا گرفت‪ ،‬نخستین واكنش و تحلیل‬ ‫دربار برگمارده است‪ .‬از یادداشتهای علم آشكارا بر میآید‬ ‫كرده و با كسانی كه میتوانستهاند اطلاعاتی راجع به امیر‬
‫آموزگار از اوضاع این بود كه هویدا و متحد اصلیاش در‬ ‫كه از این كار شاه رنجیده بود و انتصاب هویدا را «مرموز»‬ ‫عباس هویدا و زندگانی خصوصی و سیاسی او بدهند‪ ،‬در‬
‫ساواك‪ ،‬پرویز ثابتی را گناهكار بداند‪ .‬میگفت این دو این‬ ‫می دانست‪ .‬علم اندكی پس از گفتگوی تلفنیاش با شاه‪ ،‬دل‬
‫اغتشاشات را برای برانداختن و بی ثبات كردن دولت او به‬ ‫شكسته و رنجیده حال‪ ،‬درگذشت و سرنوشتش قاعدتا می‬ ‫نقاط مختلف اروپا و امریكا دیدار و گفتگو داشته است‪.‬‬
‫راه انداختهاند‪ .‬دوستش احمد قریشی را واسطه كرد و از‬ ‫با اینهمه‪ ،‬جای چون و چرا در باره روایات و تفسیرها وجود‬
‫این دو نفر خواست كه از دسایس خود دست بردارند‪ .‬هر‬ ‫باید برای هویدا درس عبرتی می شد‪.‬‬ ‫دارد‪« .‬كیهان» برای درج نظریات انتقادی یا تكمیلی از طرف‬
‫دو نفر هرگونه مداخله در این تظاهرات را به شدت انكار‬ ‫به نظر هویدا‪ ،‬دربار تشكیلاتی سخت نامنظم داشت و در‬ ‫صاحبنظران و آگاهان ــ مشروط بدان كه هدفی جز نگارش‬
‫كردند‪ .‬به ناباوری پرسیده بودند كه ‪« :‬مگر فكر میكند‬ ‫چنبر سنتهایی خشك و پوسیده از یك سو‪ ،‬و دار دستههای‬ ‫صحیح و دقیق تاریخ نداشته باشد ــ آماده خواهد بود‪.‬‬
‫سودجوی خود محور از سوی دیگر گرفتار بود‪ .‬به یكی از‬ ‫در نخستین هفته مرداد ‪ ،۱۳۵۶‬هویدا تعطیلات تابستانی‬
‫دیوانهایم كه به چنین تحریكاتی دست بزنیم؟»‬ ‫دوستانش در همان زمان گفته بود‪« :‬دستگاه دولت فقط‬ ‫خود را آغاز كرد‪ .‬شاید حتی پیش از رفتن هم میدانست كه‬
‫برخی از ایرانیان‪ ،‬به سیاق آموزگار‪ ،‬نخستین تظاهرات‬ ‫فاسد بود‪ ،‬حال آن كه دربار یك لانه افعی واقعی است‪ ».‬به‬ ‫این واپسین سفرش به عنوان نخست وزیر ایران خواهد بود‪.‬‬
‫به یكی از جزایر یونان رفت‪ .‬همسر سابقش لیلا امامی‪ ،‬و‬
‫زمینه ساز انقلاب را چیزی جز دسیسههای دستههای‬ ‫نیز عباسعلی خلعتبری و همسر وی همراهیاش میكردند‪.‬‬
‫ادوارد سابلیه هم پس از چندی به این جمع پیوست‪ .‬هویدا‬
‫اغلب اوقات در شنهای گرم ساحل لم میداد و رمان پلیسی‬

‫میخواند‪.‬‬
‫در سیزدهم مرداد ‪۱۳۵۶‬به تهران بازگشت‪ .‬روز بعد به دیدن‬
‫شاه رفت كه در آن روزها خود در نوشهر مشغول استراحت‬
‫بود‪.‬بهمحضآنكه شاهآغازبهسخنكرد‪،‬هویداانگارذهنش‬
‫را خواند‪ .‬كار را بر شاه آسان كرد‪ .‬نگذاشت این گفتگوی پردرد‬
‫به درازا بكشد‪ .‬كم و بیش میان حرف شاه دوید و گفت‬
‫اوضاع تازه به گمانش‪ ،‬خون و روحیه تازهای میطلبد و با‬
‫همین عبارات در واقع از مقام خود استعفا داد‪ .‬شاه هم البته‬
‫استعفای هویدا را پذیرفت و همان روز جمشید آموزگار را به‬
‫عنوان نخستوزیر جدید برگزید‪ .‬در حقیقت‪ ،‬یك هفته پیش‪،‬‬
‫هنگامی كههویداهنوزدریونانبود‪،‬شاهبهآموزگارنداداده‬
‫بود كهبهفكرتشكیلوتركیبكابینهاشباشد‪.‬البتهاستعفای‬
‫هویدا به هیچ وجه به معنای شكست و سرشكستگی كاملش‬
‫نبود‪ .‬در همان جلسه‪ ،‬شاه او را به جای علم به وزارت دربار‬
‫برگمارد‪ .‬همان طور كه در گزارش مرداد ‪« ۱۳۵۶‬سیا» آمده‪ ،‬با‬
‫این انتصاب هویدا در واقع از آن پس با شاه در تماس دایمی‬
‫قرار میگرفت‪ .‬به علاوه‪« ،‬شاه دوباره به شیوه مألوف خود»‬
‫عمل كرده بود‪ .‬از سویی هویدا را از صدارت عزل میكرد و از‬
‫سویی دیگر‪ ،‬او را «كه به خاطر سالهای طولانی صدارتش از‬
‫نفوذ و روابط گستردهای [در تشكیلات سیاسی ایران] برخورد‬
‫دار بود‪ ،‬چون وزنهای در برابر آموزگار‪ ،‬مصدر كاری تازه‬
‫میساخت‪ .‬قاعدتاً در آینده این دو هركدام برای تقرب بیشتر‬