Page 13 - (کیهان لندن - سال سى و نهمـ شماره ۴۰۹ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‌‪‌1‌‌۳‬شماره‌‪1۸۷۵‬‬ ‫نظامی آغاز شده و در بسیاری از محلات‪ ،‬جمعیت مشغول‬ ‫آنجا را بگیرند و اعلام دولت انقلابی و جمهوری كنند‪.‬‬
‫جمعه ‪ ۲۸‬آوریل تا پنجشنبه ‪ 4‬مه ‪۲0۲۳‬‬ ‫راهپیمایی بود‪ .‬زیرا ساعت تظاهرات هشت صبح تعیین‬ ‫این اطلاعات كه در ابتدا باورنكردنی بود‪ ،‬از سوی رؤسای‬
‫ساواك و شهربانی كل كشور و رئیس ركن دو ستاد ارتش‬
‫رویارویی با چنین اوضاعی آماده و آموزشدیده نبود‪.‬‬ ‫شده بود‪.‬‬ ‫تأیید شد‪ .‬رؤسای ساواك و شهربانی بهعنوان اعضای مقامی‬
‫مأموریت آن‪ ،‬دفاع از میهن در برابر دشمن اجنبی و حفظ‬ ‫آیا منوچهر آزمون عمداً دستور خبررسانی را دیر به رادیو‬ ‫شورای امنیت ملی و رئیس ركن دو‪ ،‬از آنجا كه رئیس ستاد‬
‫ــ تلویزیون ابلاغ نكرده بود؟ بسیاری این گونه میپندارند‪.‬‬ ‫كل نیروهای مسلح را همراهی میكرد‪ ،‬در جلسه حضور‬
‫تمامیت ارضی مملكت بود‪.‬‬ ‫نقش این وزیر كه چند ماه بعد به دستور خمینی اعدام شد‪،‬‬
‫فرماندهان ارتش در آن روز شوم‪ ،‬اشتباه بزرگی در برآورد‬ ‫پس از آن جلسه هیأت دولت‪ ،‬پر ضد و نقیض بود‪ .‬من‪ ،‬فقط‬ ‫داشتند‪.‬‬
‫وضع كردند‪ .‬آنان قطعاً میپنداشتند چند صد سرباز وظیفه‬ ‫یك بار پس از آن كه چند روز بعد از وزارت استعفا دادم‪،‬‬ ‫در نتیجه‪ ،‬نخست وزیر به هیأت دولت پیشنهاد كرد اعلام‬
‫كه از سوی افسرانی كه برای عملیات ضد شورش آموزش‬ ‫او را دیدم و ماجرا را پرسیدم‪ .‬به من اطمینان داد كه به‬ ‫حكومت نظامی كند‪ .‬یكی از آن میان گفت‪ :‬درست است‬
‫ندیده بودند‪ ،‬فرمان میبردند‪ ،‬برای بازگرداندن آرامش‬ ‫مسؤولان رادیو ــ تلویزیون تلفن كرده و دستورات نخست‬ ‫كه وضعیت اضطراری است‪ ،‬ولی دولت هنوز به مجلسین‬
‫بسنده است‪ .‬حتی یكان ضد شورش پلیس كشور را كه‬ ‫وزیر را ابلاغ كرده است‪ .‬البته این هم بود كه او از رئیس‬ ‫معرفی نشده و رأی اعتماد نگرفته است‪ .‬آیا چنین دولتی‬
‫بهتازگی ایجاد شده بود‪ ،‬فرا نخواندند‪ ،‬چه رسد به واحدهای‬ ‫سازمان رادیو ــ تلویزیون متنفر بود و شاید میخواست بار‬
‫میتواند حكومت نظامی برقرار كند؟‬
‫برگزیده ارتش‪ ،‬كوماندوهای چترباز یا مثلا نیروهای ویژه‪.‬‬ ‫مسؤولیت را بر دوش وی بگذارد‪.‬‬ ‫پس از بحثی كوتاه‪ ،‬به این نتیجه رسیدیم كه قانون اساسی‬
‫سربازان‪ ،‬بنا بر دستوراتی كه دریافت كرده بودند‪،‬‬ ‫شاید هم رادیو ــ تلویزیون از انجام دستور خودداری‬ ‫این كار را ممنوع نكرده و هر دولتی كه در برابر خطری‬
‫چند رگبار هوایی شلیك كردند‪ .‬اما هنگامی كه مشاهده‬ ‫كرده بود‪ ،‬یا در اجرایش خرابكاری كرده بودند‪ .‬بعدها شاه‬ ‫حتمی قرار گیرد‪ ،‬نه تنها میتواند‪ ،‬بلكه وظیفه دارد دست‬
‫كردند شورشیان مسلحاند و به آنان تیراندازی میكنند‪ ،‬و‬ ‫در قاهره به من گفت بی آن كه دلیل قاطعی داشته باشد‪،‬‬
‫همرزمانشان مرده یا زخمی در كنارشان افتادهاند‪ ،‬بهروی‬ ‫چنین میپندارد‪ .‬این نیز حقیقت داشت كه او از عملكرد‬ ‫به اقدام مناسب بزند‪.‬‬
‫تظاهركنندگان آتش گشودند‪ .‬این فاجعهای بزرگ و‬ ‫سازمان رادیو ــ تلویزیون‪ ،‬بهویژه از رئیس آن سازمان‪ ،‬به‬ ‫اعلام حكومت نظامی برای فردای آن روز‪ ،‬با رأی اكثریت‬
‫دهشتناك بود‪ .‬مطبوعات بینالمللی نوشتند‪« :‬جمعه سیاه»‪،‬‬ ‫دلایلی دیگر ناخشنود بود‪ .‬بهگونهای كه در كتابش به این‬ ‫تصویب شد‪ .‬هیأت دولت حتی تصمیم گرفت در چندین‬
‫و نشریات مخالفان آن را «جمعه سرخ» نام نهادند‪ .‬سپس از‬ ‫موضوع اشاره كرد و من نیز در جای مناسب به شرح آن‬ ‫شهر بزرگ دیگر نیز حكومت نظامی برقرار كند‪ .‬تیمسار‬
‫غلامعلی اویسی‪ ،‬فرمانده نیروی زمینی ارتش‪ ،‬به فرمانداری‬
‫هزاران كشته از تظاهركنندگان سخن بهمیان آمد‪.‬‬ ‫خواهم پرداخت‪.‬‬ ‫نظامی پایتخت منصوب شد‪ .‬نخست وزیر‪ ،‬چند لحظه از‬
‫==‬ ‫با همه تحقیقاتی كه در مورد این مقطع اساسی از رویدادها‬ ‫جلسه خارج شد و از تالار كوچك چسبیده به محل تشكیل‬
‫كردهام‪ ،‬به هیچ نتیجه قاطعی نرسیدهام‪ :‬بی شك همه چیز‬ ‫هیأت دولت‪ ،‬با كاخ سلطنتی تماس گرفت‪ ،‬تصمیمات گرفته‬
‫دو هفته بعد‪ ،‬بر اساس شواهد‪ ،‬جوازهای دفن پزشكی‬ ‫در هم ریخته بود و نتایج گسترده ناگواری بهبار آورد‪.‬‬ ‫شده را بهاطلاع پادشاه رساند و اجازه او را برای انتخاب‬
‫قانونی و با سرشماری دقیق‪ ،‬بیلان آن روز بهدست آمد‪۱۲۱ :‬‬
‫كشته از تظاهركنندگان و ‪ ۷۰‬تن از مأمورین و نظامیان‪.‬‬ ‫اویسی كسب كرد‪.‬‬
‫جمعاً ‪ ۱۹۱‬قربانی كه در این شمار‪ ،‬زخمیان مرده در‬ ‫بهگفته اردشیر زاهدی سفیر ایران در واشنگتن كه در آن‬
‫موقع موقتاً به تهران آمده بود و در كاخ با اعلیحضرتین شام‬
‫بیمارستان نیز بهحساب آمده بود‪ .‬رقمی بزرگ…‬ ‫میخورد‪ ،‬گویا شاه مدتی دراز تردید كرد تا بالاخره موافقت‬
‫خود را اعلام نمود‪ .‬او گمان میكرد كه این اقدام‪ ،‬اندكی خام‬
‫صحنهای از درگیریهای میدان ژاله‬
‫است‪.‬‬
‫بسیاری از وزیران‪ ،‬ازجمله خود من‪ ،‬پیشنهاد كردیم كه‬ ‫واقعه میدان ژاله‬ ‫حدود ساعت ده شب‪ ،‬جلسه داشت بهپایان میرسید كه‬
‫گزارش كامل آن فاجعه منتشر شود‪ .‬این كار بیش از هر‬ ‫از هفت صبح جمعه ‪ ۸‬سپتامبر‪ ،‬كامیونها و اتومبیلهای‬ ‫تیمسار غلامرضا ازهاری‪ ،‬رئیس ستاد كل نیروهای مسلح‬
‫چیز باعث میشد بتوانیم نشان دهیم ارقامی كه نتیجه‬ ‫مجهز به بلندگوی ارتش كه اطلاعات خود را از ناظران‬
‫شایعات است و نوشتههای چند نشریه خارجی‪ ،‬كه آنها‬ ‫سرنشین هلیكوپترهایی كه در آسمان منطقه پرواز‬ ‫تقاضای سخن گفتن كرد‪:‬‬
‫را روز بهروز بیشتر میكند‪ ،‬اشتباه است‪ .‬آن گزارش نشان‬ ‫میكردند دریافت میداشتند‪ ،‬سر چهارراهها مستقر شدند‪.‬‬ ‫ــ «ارتش بدون شك وظیفه خود را انجام خواهد داد‪ .‬من‬
‫میداد كه از سوی شورشیان بهسوی نیروهای انتظامی‬ ‫به تظاهركنندگان كه شمارشان حد اكثر سی هزار تن بود‪،‬‬ ‫فقط میخواستم بهاستحضار برسانم كه اكنون پنجشنبه‬
‫تیراندازی شده‪ ،‬چون قربانیانآنان با گلوله كشته شده بودند‬ ‫دستور داده شد كه پراكنده شوند‪ .‬اما جمعیت كه توسط‬ ‫است‪ ،‬یعنی تعطیل است و اكثر سربازان و درجهداران و‬
‫همچنین ثابت میكرد در میان تظاهركنندگان شمار زیادی‬ ‫ملاهایی كه آشكار نبود كه هستند و در آنجا چه میكنند‪،‬‬ ‫افسران در تعطیلات آخر هفته بهسر میبرند‪ .‬تا فردا شب‬
‫فلسطینی كه چند هفته پیش از آن‪ ،‬با گذرنامههای جعلی به‬ ‫تحریك شده بودند و گروههای آموزش دیده شورشگر‪،‬‬ ‫یا شاید شنبه صبح‪ ،‬در شهر فقط یكانهای ذخیره كه فقط‬
‫تهرانآمده بودند‪ ،‬دیده میشده است‪ .‬از آن چه پژوهشهای‬ ‫ادارهشان میكردند‪ ،‬پیش آمدند‪ .‬اخطارها موجب شد كه‬ ‫برای مواقع اضطراری پیشبینی شدهاند‪ ،‬حضور دارند و فكر‬
‫گلولهشناسی و كالبدشكافیها نشان میداد‪ ،‬به نظر نمیرسید‬ ‫جمعیت در چند نقطه بایستند‪ ،‬ولی نظم‪ ،‬بهزودی برهم‬ ‫نمیكنم و بیم از آن دارم كه با اینها‪ ،‬نتوانیم نظاهراتی به‬
‫خورد‪ .‬ارتش ایران برخلاف بسیاری از ارتشهای دیگر‪ ،‬برای‬ ‫این اهمیت را درست مهار كنیم‪ .‬برقراری حكومت نظامی‪،‬‬
‫بسیاری از كشته شدگان در صف تظاهركنندگان‬ ‫نیاز به سه یا چهار روز آماده كردن نیروها دارد‪ .‬ولی چون‬
‫چنین زمانی نداریم‪ ،‬عاجلا درخواست میكنم اعلام حكومت‬
‫نظامی را به ساعت ‪ ۶‬صبح جمعه موكول كنید و جریان فوراً‬

‫بهاطلاع مردم برسد‪».‬‬
‫ظاهراً كاری بسیار آسان بود‪ .‬برنامههای سه كانال‬
‫تلویزیونی حدود نیمه شب بهپایان میرسید و رادیو دولتی‪،‬‬
‫بیست و چهار ساعته بود‪ .‬نخست وزیر فوراً این درخواست‬
‫را اجرا كرد و منوچهر آزمون وزیر مشاور را مأمور كرد به‬
‫رادیو ــ تلویزیون دستور دهد فوراً برنامههای عادیشان را‬
‫قطع كنند‪ ،‬خبر اعلام حكومت نظامی را پخش نمایند‪ ،‬و هر‬

‫نیم ساعت یك بار هم آن را تكرار كنند‪.‬‬
‫حكومت نظامی‪ ،‬گردهمایی بیش از پنج نفر را ممنوع‬
‫میكرد‪ .‬مطمئناً اگر خبر بهموقع به گوش مردم میرسید‪،‬‬
‫شاید شمار تظاهركنندگان كمتر میشد و قربانیان غیر نظامی‬
‫و ارتشی كاهش مییافت‪ .‬اما نه تنها برنامههای عادی رادیو‬
‫ــ تلویزیون قطع نشد‪ ،‬بلكه خبر برای نخستین بار ساعت‬
‫شش صبح پخش شد‪ .‬یعنی درست زمانی كه حكومت‬