Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۴۱۶ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌‌1‌۲‬شماره‌‪‌188۲‬‬
‫جمعه ‪ ۲۶‬خرداد تا ‪ 1‬تیرماه ‪140۲‬خورشیدی‬

‫برای تشكیل دولت قدرتمندی با شركت بازنشر‬

‫آخرین روزها‬ ‫تعدادی از رهران جبهه ملی توافق شده‬
‫بود ا ّما هیچكدام به جایی نرسید‬
‫پایان‌سلطنت‌و‌‬

‫درگذشت‌شاه‬
‫‌(‪)17‬‬

‫دكتر هوشنگ نهاوندی‬ ‫(تاریخ نشر در کیهان لندن‪ :‬از آذر ‪ ۱۳۸۳‬تا شهریور ‪ - ۱۳۸۴‬از شماره ‪ ۱۰۳۳‬تا ‪) ۱۰۷۱‬‬

‫اساس رویدادها و حوادث واقعی زندگی انسانها نوشته میشود‪.‬‬ ‫سر كلاس میرفت و هیچگاه كار تدریس را رها نكرد و بهمدد‬ ‫ترجمه فارسی كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت‬
‫برای نوشتن این كتاب‪ ،‬نویسنده از كمكهای بی دریغ و سخاوتمندانه‬ ‫همین سوابق دانشگاهی بود كه پس از مهاجرت به فرانسه ‪۱۷‬‬ ‫شاه» نوشته دكتر هوشنگ نهاوندی از سوی شركت كتاب در‬
‫اردشیر زاهدی‪ ،‬دكتر اصلان افشار‪ ،‬شجاعالدین شفا‪ ،‬پروفسور‬
‫عباس صفویان و دكتر داریوش شیروانی بهرهمند بوده است‪ .‬این‬ ‫سال بهعنوان استاد در دانشگاه پاریس تدریس كرد‪.‬‬ ‫لسآنجلس منتشر شده است‪.‬‬
‫شخصیتها كه در ماههای آخر سلطنت محمدرضاشاه تماس روزانه با‬ ‫نهاوندی در سالهای ‪ ۱۳۵۰‬گروه بررسی مسایل ایران را بنیان‬ ‫بهروز صوراسرافیل و مریم سیحون مترجمان این كتاب‪ ،‬بهخوبی‬
‫او داشتند‪ ،‬اطلاعات‪ ،‬خاطرهها و بهیادماندههای خود را در اختیار‬ ‫گذاشت به امید آنكه پیشنهادات این گروه راهگشای اصلاحاتی در‬
‫نویسنده قرار دادهاند‪.‬نویسنده ضمناً از دكتر هادی هدایتی‪ ،‬دكتر‬ ‫از عهده برگرداندن آن از زبان فرانسه به فارسی برآمدهاند‪.‬‬
‫كاظم ودیعی و بیژن خلیلی مدیر شركت كتاب سپاسگزاری كرده‬ ‫ساختار آموزشی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی ایران شود‪.‬‬ ‫دكتر نهاوندی در دوران سلطنت محمدرضاشاه پهلوی وزارت‬
‫است‪ .‬كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت شاه» دارای‬ ‫نهاوندی برای جمع آوری مطالب كتاب پانصد صفحهای خود‪،‬‬ ‫آبادانی و مسكن و علوم و آموزش عالی و ریاست دانشگاههای‬
‫‪ ۱۵‬فصل است و با یك پینوشت كوتاه و احساسی بهپایان میرسد‪.‬‬ ‫مختصری از حافظه معروفش و مقدار زیادی از یادداشتهای روزانه‬ ‫پهلوی و تهران را بهعهده داشت‪ .‬وی مدتی نیز رئیس دفتر‬
‫كیهان بخشهایی از این كتاب را با موافقت نویسنده و ناشر‪ ،‬از این‬ ‫علیاحضرت شهبانو و چندی رئیس هیأت مدیره انجمن آثار ملی‬
‫یا شبانهاش سود جسته است‪.‬‬ ‫بود‪ .‬اما در تمام این سالها وی بیشتر با محافل روشنفكری‪ ،‬علمی‬
‫شماره بهچاپ میرساند‪.‬‬ ‫كتاب از آغاز تا پایان‪ ،‬سرشار است از حوادث پرهیجان و اخبار‬ ‫و دانشگاهی نشست و برخاست داشت تا با دولتیان‪ .‬نهاوندی در‬
‫دست اول كه بیشتر اوقات نویسنده شخصاً درگیر آن بوده است‬ ‫دوران ریاستش بر دانشگاههای پهلوی و تهران هفتهای چند ساعت‬
‫و به همین دلیل محتوای كتاب شبیه رمانهای جذابی است كه بر‬

‫چند دقیقه بعد پذیرفته شد و قرار شد ساعت هفت‪ ،‬در‬ ‫دانشگاه تهران‪،‬تایپ شد‪ .‬در آن نامه شتاب زده‪ ،‬تاریخچه‬ ‫تصمیمات اضطراری‬
‫دفتر مجاور آپارتمان خصوصی شاه باشم‪.‬‬ ‫گونهای از رویدادهای ‪ ۲۷‬اوت به بعد‪ ،‬كارهای نیم بند‪،‬‬ ‫پس از شام‪ ،‬گفتگوها دوباره آغاز شد‪ .‬اندك اندك روشی‬
‫بیراههرفتنها و سهلانگاریهای نخست وزیر را برشمردم‬ ‫كه باید در پیش گرفته شود‪ ،‬و به راستی خردمندانه بود‪،‬‬
‫در باشگاه فرانسه‪ ،‬حمید رهنما وزیر پیشین اطلاعات كه‬ ‫و همچنین بر خشونتهائی كه هر روز بالا میگرفت تاكید‬ ‫شكل گرفت‪ :‬مهار كردن رسانههای گروهی به ویژه رادیو ــ‬
‫او نیز آمده بود ناهار بخورد‪ ،‬به ما پیوست‪ .‬متن را برای آن‬ ‫كردم‪ .‬برای تأثیر بیشتر‪ ،‬زیر جملهای كه مورد نظرم بود خط‬ ‫تلویزیون‪ ،‬به كار گرفتن روشهای قاطعانهتر برای اعاده نظم‬
‫دوست قابل اطمینان كه همواره رهنمودهای خردمندانهای‬ ‫میكشیدم‪ :‬به كجا میرویم؟ خلاصه‪ ،‬ابراز اطمینان كردم كه‬ ‫در شهرهای بزرگ‪ ،‬دستگیری اخلال گران‪ ،‬جدا كردن محلهها‬
‫میداد‪ ،‬خواندم‪ .‬گفت‪« :‬گمان نمیكنی كمی زیادهروی‬ ‫سیاست دولت بی چون و چرا محكوم به ناكامی است و‬ ‫از نظر انتظامی برای پیشگیری از برخوردها‪ ،‬به جریان‬
‫میكنی؟» بدون آن كه از گردهمائی كاخ ــ كه در نامه به‬ ‫انداختن پرونده پارهای از مسئولان كه مرتكب خطاهای مهم‬
‫آن اشاره نكرده بودم ــ سخنی بگویم‪ ،‬گفتم‪ :‬دیگر نمیتوانم‬ ‫نتایج چنین شكستی برای مملكت فاجعه بار خواهد بود‪.‬‬
‫رفتارهای دولت را تأیید كنم‪ .‬با صدای بلند خندید و گفت‪:‬‬ ‫روحانیزاده كه آمده بود نامه را بگیرد‪ ،‬قول داد كه آن را‬ ‫شده بودند در دادگاههای عادی‪...‬‬
‫تایپ شده ساعت یك و نیم بعد از ظهر به «باشگاه فرانسه»‬ ‫برای عملی كردن این تصمیمات و همچنین و به ویژه‬
‫«كدام دولت؟ مگر هنوز دولتی هست؟»‬ ‫كه در آنجا ناهار میخوردیم بیاورد‪ .‬آن گاه از تشریفات‬ ‫انجام اصلاحات سیاسی اجتناب ناپذیر‪ ،‬بالاخره به منظور‬
‫ساعت هفت شب‪ ،‬كاخ نیاوران‪ ،‬دفتر كار كوچك به زحمت‬ ‫دربار‪ ،‬تقاضای شرفیابی فوری به حضور اعلیحضرت كردم‪.‬‬ ‫انجام گفتگو با سلسله مراتب قم و مخالفان‪ ،‬از مواضع‬
‫روشن بود‪ .‬چهره شاه با آن كه عینك تیره بر چشم داشت‪،‬‬ ‫روشن و مستحكم‪ ،‬دولت ترمیم و با پیوستن شخصیتهای‬
‫غرق در خستگی بود‪ .‬پوزش خواستم كه تقاضای شرفیابی‬ ‫ممتاز‪ ،‬تقویت میشد‪ .‬قرار شد این اقدامات از صبح همان‬
‫فوری كردهام‪ .‬گفت با وضعی كه بر كشور مستولی شده‪،‬‬
‫روز به اجرا درآید‪.‬‬
‫میفهمد و افزود‪« :‬چه شده؟»‬ ‫اما نه در روز ‪ ۸‬اكتبر و نه در فردای آن آن‪ ،‬هیچ نشانهای‬
‫ــ اعلیحضرتا‪ ،‬شما با طرز اندیشه من آشنایید‪ .‬من برخلاف‬ ‫از آغاز اجرای آن «تصمیمات اضطراری» دیده نشد‪ .‬هیچ‬
‫میلم به این دولت پیوستم‪ .‬تنها به دلیل میهن پرستی و‬ ‫دگرگونیای در دولت اعلام نشد‪ .‬آیا این‪ ،‬به علت مخالفت‬
‫احترام به شاهنشاه اوامرتان را گردن نهادم‪ .‬اما امروز حضور‬ ‫شهبانو بود كه در آن جلسه‪ ،‬یك واژه نیز سخن نگفت‪ ،‬یا به‬
‫من در این تركیب‪ ،‬هیچ معنائی ندارد‪ .‬چرا هیچ یك از‬ ‫سبب مخالفت سفارتخانههای غربی‪...‬؟ حدس و گمانهای‬

‫تصمیماتی كه آن شب گرفته شد‪ ،‬به اجرا درنیامد؟‬ ‫گوناگون در دنیای كوچك سیاسی تهران زده میشد‪.‬‬
‫ــ آنها دیگر از پس هیچ كاری بر نمیآیند‪.‬‬ ‫×××‬

‫ــ شاید باید به سوی راه حلهای دیگری رفت‪.‬‬ ‫درخواست یك دیدار فوری با نخست وزیر كردم كه اوایل‬
‫ــ كدام ها؟‬ ‫صبح روز ‪ ۱۱‬اكتبر مرا پذیرفت‪ .‬خسته و كمی خشمگین به‬
‫نظر رسید‪ .‬با تندی از او پرسیدم‪« :‬آقای نخست وزیر‪ ،‬پس‬
‫ــ دولتی كه برخی از عناصر مخالف را در خود داشته‪ ،‬و‬ ‫تصمیماتمان چه شد؟» در پاسخ توضیحاتی بیربط داد و‬
‫از پشتیبانی ارتش نیز برخوردار باشد‪.‬‬ ‫از تجربههای خود در مورد بحرانهای سخت و دسیسههای‬
‫ــ و اگر آن نیز از پس كاری برنیامد؟‬ ‫شركتهای نفتی سخن گفت (كه این نظریهها را از ودیعی یاد‬
‫ــ دولت نظامی‪.‬‬ ‫گرفته بود!» از من خواست كه صبور باشم و گفت‪« :‬همه چیز‬
‫آرام خواهد گرفت‪ .‬اوضاع را در مهار دارم‪ ».‬و از هم جدا شدیم‪.‬‬
‫به او گفتم كه برآنم تا دولت را ترك كنم‪ .‬از نامهام هم آگاه‬ ‫به محض آن كه به دفترم باز گشتم‪ ،‬نامه استعفای درازی‬
‫شد‪ .‬نخست به نظر رسید كه تكان خورده‪ ،‬آن گاه گفت‪:‬‬ ‫برای نخست وزیر نوشتم‪ ،‬و برای ایمنی بیشتر و آن كه‬
‫«میدانید با اینها كه نوشتهاید‪ ،‬چه خطری میكنید؟ این‬ ‫خبرش درز نكند‪ ،‬بیرون از وزارتخانه توسط منشی دكتر ناصر‬
‫روحانیزاده‪ ،‬استاد و رئیس بخش فیزیك اتمی دانشكده علوم‬
‫روزها كسی دلیری گفتن این چیزها را ندارد‪».‬‬
‫دوباره به پرسش پیشین بازگشت‪« :‬هر دو راه حل را در‬
‫نظر بگیریم‪ .‬بروید ببینید تشكیل دولت ائتلافی چه اندازه‬

‫امكان پذیر است‪ .‬این مأموریتی است برای آن كه‬