Page 13 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۴۱۶ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌‌1‌۳‬شماره‌‪188۲‬‬ ‫وزیر خمینی شد)‪« ،‬جامعه دفاع از حقوق بشر» پیرامونیان‬ ‫در این زمینه اطلاعاتی به دست آورید‪ ،‬نه ماموریتی‬
‫جمعه ‪ 1۶‬تا پنجشنبه ‪ ۲۲‬ژوئن ‪۲0۲۳‬‬ ‫مصدق‪ ،‬نخست وزیر پیشین‪ ،‬كه با وجود كهولت سن‪،‬‬ ‫برای تشكیل دولت‪ .‬اما عمیقاً در این مورد كند و كاو كنید‪.‬‬
‫بیشترشان هنوز اعتبار معنوی زیادی داشتند‪ ،‬و همچنین علی‬ ‫همه ارتباطاتتان را هم به كار گیرید‪ .‬اما بسیار بیسرو صدا‬
‫تضمین آیتاللههای قم را به دست آورد‪.‬‬ ‫امینی كه در همه جا سخن از او بود‪ .‬رایزنیها آسان نبود‪،‬‬ ‫رفتار كنید‪ .‬موقعیت شریف امامی آنقدر درخشان نیست كه‬
‫ملاقات من با آیتالله شریعتمداری دشوار شده بود‪،‬‬ ‫اما در نهایت برنامهای كه همهشان را راضی كند ریخته شد‪.‬‬
‫بنابراین او سه تن را با اختیارات تام برای تعیین چگونگی‬ ‫هنگامی كه آیتالله شریعتمداری از این تلاشهاآگاه شد‪،‬‬ ‫ناتوان تر هم بشود‪».‬‬
‫او نیز برنامه را پذیرفت‪ .‬اولویتی كه همه میپذیرفتند‬ ‫×××‬
‫توافقها فرستاد‪.‬‬ ‫بازگرداندن نظم و آرامش بود‪ .‬همه پذیرفتند كه مردم را‬ ‫نامه كنارهگیریام فردایش به نخست وزیر رسید‪ .‬من در‬
‫پس از ده روز‪ ،‬برنامه و فهرست وزیران دولت احتمالی‬ ‫بیچون و چرا به این راه حل بخوانند‪ .‬قرار بود پس از‬ ‫بیش از ربع قرن‪ ،‬نخستین شاغل مقام وزارت بودم كه بی‬
‫رسیدن به این هدف‪ ،‬دولت اندك اندك مقررات حكومت‬ ‫آن كه وادارم كنند‪ ،‬كناره گرفتم‪ .‬متن نامه كنارهگیری را برای‬
‫را به پادشاه دادم‪.‬‬ ‫نظامی مجازی را سبكتر كند‪ .‬سپس احزاب سیاسی مخالف‬ ‫همه اعضای دفتر هماهنگی «گروه بررسی مسائل ایران»‬
‫شاه یك ساعت و نیم گفتههای مرا شنید‪ ،‬از همه چیز‬ ‫به رسمیت شناخته شوند‪ ،‬اصلاحاتی در ساواك انجام گیرد‪،‬‬ ‫فرستادم‪ .‬چهار وزیر بر سر كار محمد باهری‪ ،‬كریم معتمدی‪،‬‬
‫سخن گفت‪ ،‬از شنیدن پارهای نامها شگفت زده شد‪ ،‬و از‬ ‫اتاق اصناف منحل شود‪ ،‬دگرگونیهایی در بنیاد پهلوی‬ ‫كاظم ودیعی و محسن فروغی هم رونوشت نامه را دریافت‬
‫چانه زدنهای یك امیر بازنشسته نیروی دریایی كه از رهبران‬ ‫صورت پذیرد و از برخی از اعضای خاندان پهلوی درخواست‬ ‫كردند‪ .‬جهت گیریهایشان بسیار به من نزدیك بود و‬
‫مخالفان شده بود‪ ،‬برای تعیین مقام خود از ته دل خندید‪.‬‬ ‫شود تا برای استراحت به اروپا بروندو در مرحله پس از آن‬ ‫نمیتوانستم از دلایل رفتنم آگاهشان نكنم‪ .‬البته خبر درز‬
‫من به او پیشنهاد وزارت بازرگانی را داده بودم‪ ،‬او آموزش و‬ ‫یك «شورای نظارت بر انتخابات مجلسین» ایجاد گردد‪ .‬قرار‬ ‫كرد و چند روزنامه نكات مهمش را چاپ كردند‪ .‬دو روز بعد‬
‫پرورش را میخواست‪ ،‬و من پذیرفتم‪ .‬شاه گفت‪« :‬میدانستم‬ ‫بود یكی از قضات عالیرتبه دیوانعالی كشور‪ ،‬ریاست این‬ ‫«كیهان بینالمللی» كه به زبان انگلیسی و بسیار پرخواننده‬
‫خر است‪ ،‬اما نه تا این اندازه‪ .‬بازرگانی وزارت آرامی است‪،‬‬ ‫شورا را برعهده داشته و نمایندگان مخالفان و روحانیون نیز‬ ‫بود‪ ،‬به تحلیل بسیار دقیق جزء جرء نامه پرداخت و بر آن‬
‫اما در آموزش و پرورش با دشواری روبرو خواهد شد‪ .‬ولی ما‬ ‫عنوانی چنین در صفحه نخستین داد‪:‬‬
‫در میان اعضایش باشند‪.‬‬ ‫«هشدار جدی به نخست وزیر‪».‬‬
‫در شرایطی هستیم كه‪»...‬‬ ‫چند تن از رهبران جبهه ملی و برخی رجال سالخورده‬ ‫با وسواس و تلاش بسیار‪ ،‬خود را وقف انجام «مأموریت‬
‫هنگامی كه شاه از همه جنبهها آگاه شد‪ ،‬به جای‬ ‫ولی برخوردار از اعتبار عمومی پذیرفتند كه وارد هیأت‬ ‫اطلاعاتی» كردم كه پادشاه به من واگذار كرده بود‪ .‬از‬
‫نتیجهگیری‪ ،‬زمانی دراز به من نگریست‪ .‬نفهمیدم آیا اصلاً‬ ‫دولت شوند‪ :‬توافق شد كه وزارتخانههای آموزش و پرورش‪،‬‬ ‫سه تنی كه «جبهه ملی» را رسماً رهبری میكردند‪ ،‬كریم‬
‫فكرش جای دیگری است‪ ،‬از درون خالی شده‪ ،‬یا عمیقاً در‬ ‫بازرگانی و دادگستری به چهرههای شهره مخالف واگذار‬ ‫سنجابی برای شركت در گردهمایی سوسیالیستها در خارج‬
‫اندیشه است‪ .‬انتظار داشتم از من بپرسد آیا زمان همه اینها‬ ‫شوند و وزارت اطلاعات (و جهانگردی) به كسی كه در آن‬ ‫بود‪ .‬بختیار‪ ،‬از همان زمان به دلایلی كه بعداً درخواهیم‬
‫نگذشتهاست‪.‬خودمهمدورازایناندیشههانبودم‪.‬اماگفت‪:‬‬ ‫یافت‪ ،‬تكروی میكرد‪ .‬فقط داریوش فروهر مانده بود‪ .‬پیام‬
‫«شاید اوضاع بهتر شود‪ ...‬سرگرم گفتگو با آمریكاییها‬ ‫آیتالله شریعتمداری‬ ‫فرستادم كه میخواهم با او دیدار كنم‪.‬‬
‫به خواست او‪ ،‬دیدارمان در «جایی بیطرف» یعنی در خانه‬
‫هستیم كه پشت همه این تحریكات هستند‪».‬‬ ‫واحد چندین دست را بازی میكرد!‬ ‫وردستش تكمیل همایون انجام شد‪ .‬او جامعه شناس بود و‬
‫حقیقت این بود كه شاه اردشیر زاهدی سفیر ایران در‬ ‫وزارت كشور كه نقش بسیار حساسی داشت‪ ،‬موجب‬ ‫هنگامی كه برای گذراندن یك دوره تخصصی به اسرائیل رفته‬
‫واشنگتن را به تهران احضار كرده بود و او با همكاری خسرو‬ ‫گفتگوهای فراوان و تلخی شد‪ .‬بالاخره موافقت شد آن مقام‬ ‫بود‪ ،‬با زنی از آن كشور ازدواج كرده بود‪ .‬او را خوب میشناختم‬
‫به جواد صدر‪ ،‬سفیر پیشین كه سالها پیش همین سمت را‬ ‫زیرا در سالهای واپسین دهه پنجاه‪ ،‬دانشجوی دوره فوق‬
‫داریوش فروهر‬ ‫داشت و هویدا او را به دلیل استقلال رأی و رك گوییاش‬ ‫لیسانس من بود‪ .‬فروهر‪ ،‬بیتردید برای حافظت خود در برابر‬
‫هم رزمانش‪ ،‬از صاحبخانه خواسته بود كه در ملاقات شركت‬
‫افشار وزیر امور خارجه‪ ،‬با جدیت سرگرم كار برای «اقدامات‬ ‫بركنار كرده بود‪ ،‬سپرده شود‪.‬‬ ‫جوید‪ .‬من‪ ،‬ناگزیر نبودم به كسی پاسخگو باشم‪ ،‬با این حال‬
‫روشنگرانه» در مورد مقامات كاخ سفید و وزارت امور‬ ‫مخالفان پذیرفتند كه تصمیم گیری در مورد وزارت امور‬ ‫از همكارم دكتر روحانیزاده كه در محافل روشنفكران مخالف‬
‫خارجه آمریكا بود‪ .‬اقداماتی كه در نهایت سرانجامی نیافت‪.‬‬ ‫خارجه و جنگ به شاه واگذار شود و سه نظامی بلندپایه‬ ‫نفوذ داشت‪ ،‬خواستم كه حاضر باشد‪ .‬بیش از سه ساعت‪ ،‬من‬
‫ــ یك دریاسالار‪ ،‬یك دریادار‪ ،‬یك سپهبد نیروی زمینی ــ‬ ‫و فروهر در حضوردو شاهد تقریباً لال‪ ،‬گفتگو كردیم‪ .‬تكمیل‬
‫غربیها طاسهایشان را ریخته بودند‪.‬‬ ‫مسئولیت وزارتخانههای صنایع و معادن‪ ،‬آبادانی و مسكن‬ ‫همایون گاهی یادداشت بر میداشت‪ .‬روحانیزاده هم دو یا‬
‫در پایان شرفیابی شاه‪ ،‬برخلاف همیشه كه فاصلهای را‬ ‫سه بار دخالت كرد‪ .‬در برابر فروهر‪ ،‬و همه مخالفان دیگری‬
‫حفظ میكرد‪ ،‬صمیمانه از این كه آن مأموریت دشوار را‬ ‫و پست و تلگراف را برعهده گیرند‪.‬‬ ‫كهبا آناندیداركردم‪،‬یكبرهاناصلیداشتم‪:‬پادشاهصادقانه‬
‫به بهترین شكل انجام دادهام سپاسگزاری كرد‪ .‬واقعیت آن‬ ‫نامزد مقام وزیر مشاور كه مسئول ارتباط با روحانیون بود‪،‬‬ ‫خواهان تحول سیاسی است‪ .‬اما اگر شما به توافق گردن ننهید‪،‬‬
‫بود كه وی بالاخره امتیازاتی را كه در سطح داخلی باید‬ ‫دخالتارتش‪،‬بههرشكلیكهلازمباشد‪،‬اجتنابناپذیرخواهد‬
‫بود‪ .‬همه‪ ،‬و بیش از همه فروهر نگران این فرجام بودند‪.‬‬
‫میپذیرفت‪ ،‬دریافته بود‪.‬‬ ‫بیم دخالت ارتش‪ ،‬آنان را به بكارگرفتن خردشان وا میداشت‪.‬‬
‫درخواست مرخصی كردم‪ ،‬اما در آستانه دفتر ناگهان‬ ‫البته آنان كه آن عملیات را از خارج رهبری میكردند‪ ،‬سرگرم‬
‫شنیدم كه به فرانسه گفت‪« :‬بسیار خوب با هم كار كردیم!‬ ‫آماده كردن طرح خنثی كردن ارتش بودند‪ .‬ا ّما ما در آن زمان‬
‫درباره پیشنهاد شما خواهم اندیشید‪ .‬شب دراز است و‪»...‬‬ ‫بیخبر بودیم‪ :‬هم شاه‪ ،‬هم مخاطبینم و هم خود من‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫برهانهای من اثر میكرد‪ .‬بسیاری ازمخاطبان من آغاز به درك‬
‫دو خطری كه «جنبش»شان را تهدید میكرد‪ ،‬نموده بودند‪:‬‬
‫خطر روزافزون چپ افراطی‪ ،‬حزب توده‪« ،‬مائوئیست»ها و‬
‫«تروتسكیست»ها ــ و یك جناح بنیادگرای اسلامی كه آشكارا‬
‫از سوی برخی از دیپلماتهای «انگلوــ ساكسون» مقیم تهران‬
‫پشتیبانی و نیرومند میشد‪ .‬آنان هنوز راه حلی بر اساس قانون‬
‫اساسی را پسندیدهتر میانگاشتند كه مورد تأیید و تضمین شاه‬
‫و رهبران مذهبی قم باشد‪ .‬به این ترتیب‪ ،‬نزد مخاطبان خود‪،‬‬

‫گونهای حسن نیت میدیدم‪.‬‬
‫با همه گروهكهای مخالف‪ ،‬رایزنی گستردهای انجام شد‪ :‬از‬
‫«نهضت آزادی» به رهبری مهدی بازرگان (كه سپس نخست‬