Page 14 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۲۳ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌‌1‌۴‬شماره‌‪‌188۹‬‬
‫جمعه ‪ 1۳‬تا ‪ 1۹‬مردادماه ‪140۲‬خورشیدی‬

‫کتابگزاری؛ بهشتی که گم شد ولی سقوط نکرد؛‬ ‫كرد‪ ،‬جا انداختند‪« .‬پسرخاله» هم همه جا خود را یك‬
‫از ف ّر ایزدی به ش ّر اهریمنی… بازنشر‬
‫سوسیال دموكرات معرفی میكرد‪.‬‬

‫آیا این دسیسهای بود علیه شاه یا برای شاه؟ دریافتنش‬

‫آسان نیست‪ .‬هر چه بود‪ ،‬بازیای بود موازی كوششهای‬

‫شاه كه از سوی تنی چند از اشخاص سطحی كه هیچ گونه‬

‫آگاهی از واقعیتهای اجتماعی و سیاسی كشور نداشتند‪،‬‬

‫انجام میشد‪ .‬كسانی كه در بازی تقلب میكردند‪ ،‬بهگونهای‬

‫فزاینده موجب هدر شدن تواناییها میشدند‪ ،‬و در نتیجه‬

‫به هنگامی كه نظام بیش از هر زمان نیازمند همبستگی و‬

‫استحكام بود‪ ،‬آن را به ضعف و تزلزل كشاندند‪.‬‬

‫از سوی دیگر‪ ،‬بختیار كه گمان میكرد احتمالا «شبكه روابط‬

‫خانوادگی» بسنده نیست‪ ،‬تلاش بسیار كرد كه مستقیماًتوجه‬

‫شاه را جلب كند‪ .‬بنابراین از جمشید آموزگار كه شاه به او‬

‫اعتماد داشت و او را «مردی آگاه و سودمند برای رایزنی»‬

‫میانگاشت‪ ،‬خواست كه او را به شاه توصیه كند‪ .‬این كار در‬

‫شرفیابی اوایل دسامبر‪ ،‬پیش از آن كه آموزگار برای همیشه‬

‫ایران را ترك كند‪ ،‬صورت گرفت‪ .‬درست همزمان با آن‪ ،‬قباد‬

‫ظفر مهندس معمار مشهور‪ ،‬كه شخصیتی با نفوذ در میان‬

‫بختیاریها و خویشاوند نزدیك «ثریا» ملكه پیشین بود‪ ،‬نزد‬

‫اصلان افشار رئیس كل تشریفات دربار رفت و از او خواست‬

‫خودش عریضه نوشته او را به شاه بدهد‪ .‬او نیز چنان كرد‪.‬‬

‫شاه از او خواست نامه را بخواند‪ .‬قباد ظفر‪ ،‬شاپور بختیار را‬

‫به شاه معرفی كرد‪ ،‬ضامن وفاداری او به تاج و تخت شد و‬

‫در کتاب مرا وادار به انتخاب نام فعلی «سقوط بهشت» کرد‪.‬‬ ‫= به نظر میرسد روایتهای انقلاب‪ ۵۷‬از یکی دو تا بسیار‬ ‫پیشنهاد كرد كه شاه‪ ،‬زمام كشور را در اختیار او قرار دهد‪.‬‬
‫منظور کوپر از «‪ »The Fall of Heaven‬نه از دست رفتن ایران‬ ‫فراتر باشد به ویژه آنکه نسلهای جوان ایران که اصلا آن دوره‬
‫و ویران شدن بهشت‪ ،‬که پر گرفتن ف ّر ایزدی از شاه و بیپناه‬ ‫را ندیدهاند بر اساس زندگی و تجربهی ملموس از جمهوری‬ ‫تصمیم در این زمینه گرفته شده بود‪ :‬گروه پیرامون شهبانو‬
‫ماندن او در روزهای دشوار انقلاب است؛ یعنی از دست رفتن‬
‫موهبتی که پادشاه در مقام سایه خدا و پدر ملت‪ ،‬باور داشت‬ ‫اسلامی‪ ،‬به روایتهای دیگری میرسند‪.‬‬ ‫توانست شاپور بختیار را جلو بیندازد‪ .‬یك شب‪ ،‬در میانههای‬
‫طی سالها از آن بهرهمند و از این رو‪ ،‬از گزند دشمن مصون‬ ‫=میوهی تلخِ قدرتی که همراه با رشد اقتصادی‪ ،‬قدرت‬
‫سیاسی را بین نیروهای اجتماعی و شهروندان توزیع نکرده‬ ‫دسامبر‪ ،‬پس از آغاز ساعات منع آمد و شد‪ ،‬تیمسار مقدم‬
‫بوده است‪».‬‬ ‫بود‪ ،‬در خانوادهی پادشاهی که بیشتر به خدمت و نام نیک‬
‫مترجم نه تنها برای ترجمه دقیق بلکه جهت کند و کاو در‬ ‫فکر میکرد‪ ،‬به نوشتهی این کتاب‪ ،‬به با ِر فساد نشست‪.‬‬ ‫شخصاً به ویلای فرمانیه بختیار كه از كاخ دور نبود‪ ،‬به‬
‫وقایعی که در این کتاب به آنها اشاره شده‪ ،‬علاوه بر نویسنده‪،‬‬ ‫فسادی که شاه نه باور و نه قبول میخواست بکند‪ .‬رشد‬
‫در گفتگو با شهبانو فرح پهلوی نیز به پیگیری و تدقیق آنها‬ ‫اقتصادی دهه پنجاه خورشیدی بدون رشد لازم سیاسی از‬ ‫دنبالش رفت و او را نزد شاه آورد‪ .‬بختیار رسماً پذیرفته ‪،‬‬
‫یکسو به اختلاف دارا و ندار دامن زد و از سوی دیگر پادشاه‬
‫پرداخته است‪.‬‬ ‫را از نهادهای مدنی که بتوانند در بزنگاه تاریخ‪ ،‬پشتیبان او‬ ‫و مأمور پژوهش بهمنظور تشكیل دولت شد‪ .‬البته هنوز‬
‫در پایان این کتاب ‪ ۷۵۰‬صفحهای یک کتابنامه‪ ،‬فهرست‬ ‫و خدماتش باشند محروم ساخت‪ :‬پادشاهی که تنها زمانی‬
‫تاجگذاری کرد که «درصد رشد اقتصادی ایران از ایالات‬ ‫به نخستوزیری برگزیده نشده بود‪ .‬دیدار میان آن دو‪،‬‬
‫نامها و همچنین چندین صفحه عکس پیوست شده است‪.‬‬ ‫متحده آمریکا و بریتانیای کبیر و فرانسه پیشی گرفته بود»‪.‬‬
‫=چندی بعد ارتجاع و مشروعهخواهان چپ و راست «سحر‬ ‫بسیار مؤدبانه بود‪ .‬پیش از برگزیده شدن رسمیاش به‬
‫•سقوط بهشت؛ خاندان پهلوی و روزهای پایانی ایران‬ ‫شاه» و «جاویدشاه» را باطل کردند بدون اینکه متوجه‬
‫پادشاهی‬ ‫این حقیقت ناگزیر باشند که گذشته از جنبههای تاریخی‬ ‫نخستوزیری‪ ،‬دیدارهای دیگری نیز میان شاه و بختیار‬
‫و فرهنگی‪ ،‬از نظر اقتصادی‪ ،‬اگر نتوانند شرایطی بهتر از‬
‫•نویسنده‪ :‬اندرو اسکات کوپر‬ ‫دوران پهلویها برای ایران به ارمغان بیاورند‪ ،‬طلسم «شاه»‬ ‫انجام گرفت‪ .‬بهخواست شاه‪ ،‬بختیار گزارشی تحلیلی و با‬
‫•مترجم‪ :‬رضا تقیزاده‬ ‫و «جاویدشاه» فراتر از دو شاه پهلوی و به مثابه یک نهاد‬
‫ریزهكاری پیرامون اوضاع داخلی كشور داد كه در آن هیچ‬
‫•ناشر‪ :‬کیهان لندن؛ دسامبر ‪ /۲۰۱8‬آذر ‪۱3۹۷‬‬ ‫گریبان آنها را خواهد گرفت‪.‬‬
‫•چاپ‪ :‬انتشارات ساتراپ (لندن)‬ ‫اشارهای به عوامل خارجی بحران نشده بود‪ .‬و افزود كه‬
‫الاهه بقراط – در پیشگفتار «سقوط بهشت» میخوانیم‪:‬‬
‫اندرو اسکات کوپر نویسنده و پژوهشگر آمریکایی این‬ ‫«نگاه نویسنده به رویدادهای دوران انقلاب و شخصیتهای‬ ‫همواره در خدمت شاه خواهد بود و از جنبشهای مخالف‬
‫کتاب را در گفتگو با شاهدان مختلف از جمله شهبانو فرح‪،‬‬ ‫سیاسی ایران چون نگاه بیگانهای است در جستجوی حقیقت‬
‫ابوالحسن بنیصدر‪ ،‬برژینسکی‪ ،‬هوشنگ نهاوندی‪ ،‬حسین‬ ‫و نه داوری با درک جامع از آنها؛ نقصی که هیچیک از مورخان‬ ‫كه زیر تأثیر خمینی هستند‪ ،‬دوری خواهد گزید‪ .‬زیرا «نه با‬
‫نصر‪،‬رضاقطبی‪،‬کامبیزآتابایودیگرمقاماتوشخصیتهای‬
‫سیاسی و فرهنگی ایران تنظیم و تدوین کرده است‪.‬‬ ‫غیرایرانی معاصر از آن بری نبودهاند‪».‬‬ ‫آرمان و نه با روش سیاسیشان» موافق است‪.‬‬
‫به این ترتیب خواننده با اطمینان کتاب را آغاز میکند تا با‬ ‫===‬
‫راهی که نیمهکاره ماند‬ ‫این نگاه بیشتر آشنا شود به ویژه آنکه مترجم برای برگرداندن‬
‫روایت کتاب که نسخه اصلی آن به زبان انگلیسی در سال‬ ‫این کتاب به فارسی با خود نویسنده نیز گفتگو داشته و‬ ‫ده روز گذشت‪ .‬طی آن بختیار فرصت كاملا بسندهای‬
‫‪ ۲۰۱۶‬منتشر شده‪ ،‬در فوریه ‪ ۲۰۱۵‬از آرامگاه دو مرد در‬
‫قاهره و دو زن که به دیدار آنها میشتابند آغاز میشود؛ جهان‬ ‫توضیحات وی را شنیده است‪.‬‬ ‫برای گردآوری گروه خود داشت‪ .‬در آن روزها رفتار او‬
‫سادات و فرح پهلوی که همسرانشان در مسجد الرفاعی برای‬ ‫رضا تقیزاده مترجم «سقوط بهشت» درباره عنوان کتاب‬
‫مینویسد‪« :‬از منظور نویسنده مطلع بودم و توضیحات او‬ ‫همانند نخستوزیر آینده بود‪« .‬سر آنتونی پارسونز» سفیر‬
‫همیشهآرمیدهاند‪.‬‬ ‫را نیز شنیدم؛ اما شهرت یافتن عنوان مورد استفاده قرار گرفته‬
‫نویسنده میپرسد آیا «حذف همسران آنان از قدرت در‬ ‫انگلستان در خاطراتش از دیدارش با بختیار برای صرف ناهار‬
‫یک نسل پیش‪ ،‬راه خونریزیهای امروز را گشوده است»؟!‬
‫نوشته است كه روز ‪ ۱۸‬دسامبر انجام گرفته و در آن‪ ،‬بختیار‬
‫پژوهشگر آمریکایی در «سقوط بهشت» این «راه» را‬
‫طرحها و برنامههای خود را توضیح داده بود‪ .‬طبیعتاً او از‬

‫گفتگوهای دیگر پیرامون برگزیدن یك نخستوزیر كه در‬

‫جاهای دیگر انجام میگرفت آگاهی نداشت‪ ،‬اما اطمینان‬

‫داشت كه نخستوزیر خواهد شد‪.‬‬

‫بختیار‪ ،‬بار دیگر به كاخ فراخوانده شد‪ .‬اوضاع مملكت‬

‫بدتر شده بود‪ .‬آمریكاییها فشار بر شاه برای ترك كشور را‬

‫بیشتر كرده بودند‪ .‬شاه از بختیار خواست هرچه زودتر‬

‫دست بهكار شود‪ .‬بختیار بعدها نوشت كه شاه با ده روز‬

‫تأخیر‪ ،‬او را خواند‪ .‬این را سر آنتونی پارسونز تأیید نمیكند‪.‬‬

‫بالاخره روز ‪ ۳۱‬دسامبر‪ ،‬درست یك سال پس از میهمانی با‬

‫شكوهی كه در تهران برای جیمی كارتر داده بودند‪ ،‬شاپور‬

‫بختیار رسماً به نخستوزیری برگزیده شد و فرمان خود را‬
‫(ادامه دارد)‬
‫دریافت كرد‪.‬‬