Page 36 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۳۱ (دوره جديد
P. 36
صفحه۳6شماره18۹۷
جمعه ۷تا 1۳مهرماه 140۲خورشیدی
بررسی شعر فارسی از ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲در گفتگو با عباس فیض
عواطف روابط انسانی میتواند سئوالهایی را در ذهن جرقهی نوآوری در زمینهی مدرنیسم درشعر ایرانی است. =«جایگزینی یک اعتقاد با اعتقادی دیگر بر خلاف کاری
خواننده ایجاد کند و منشاء تفکر انتقادی شود… اگر صادق هدایت پیشتاز ادبیات داستانی مدرن ایران است، است که نیما و شاعران نیمایی دیگر در شعرشان دنبال
نیما یوشیج پیشتاز مدرنیسم در شعر فارسی است .البته تمرکز میکنند :یعنی به چالش کشیدن باورها در شعر ،چه از نظر
-البته ادبیات و شعر سیاسی هم جای خودش را دارد. ما در این پژوهش روی شعر است و نه ادبیات داستانی. شیوه سرایش و چه از نظر شیوهی تفکر و ساختن تصاویر
هرچند که ادبیات سیاسی بُعد ایدئولوژیک خودش را نیز =آیا اعزام دانشجویان ایرانی به ابتکار رضاشاه در چندین ذهنی .همین هم باعث میشود کار نیما یوشیج در ایران
دارد .بُعد ایدئولوژیک هم خیلی نزدیکی پیدا میکند با دین سال قبل از این دوره به اروپا و آغاز تماسهای نستباً منظم آن دوره خوانندگان را به مسیر تفکری نو هدایت میکند،
و مذهب .در مواردی این برداشت میتواند ایجاد شود که ایرانیان با غرب و تاثیرپذیری از آن در شعر و ادبیات نیز چیزی که اندیشهی عقبمانده سیاسی و ایدئولوژیک بسته
ادبیات سیاسی خواسته است زیرآب دین و مذهب را بزند.
ولی در عمل این ادبیات هم دارای نگرشهایی است که دین بازتاب نیافت؟ بر نمیتابد و دوست ندارد».
و مذهبداری را ناخودآگاه در اذهان موجه جلوه میدهد. -اعزام دانشجو به خارج بعد از پیروزی جنبش مشروطه به =«کار اساسی نیما راهگشایی برای ادراکی نو از شعر در
یعنی حتی زمانی که از مذهب انتقاد میکند ،این انتقاد باز صورت یک امر جدی درآمد و در زمان رضاشاه قاطعانه ذهن خواننده است ...یعنی وقتی نیما از عشاق صحبت
بر نوع دیگری از اعتقاد استوار است یعنی کار اساسی آن دنبال شد ،این اکثراً به خرج دولت بود ولی عدهای هم با میکند از احساسات آنها نسبت به یکدیگر و از ارتباط
به چالش کشیدن مسئله «اعتقاد» نیست بلکه جایگزینی استفاده از امکانات خودشان در اروپا تحصیل میکردند .از ارگانیک بین آن دو نفر صحبت میکند .تمام ه ّم و غم نیما
یک اعتقاد است با اعتقادی دیگر .این درست بر خلاف طرفی در خود ایران هم فرصت برای تاثیرپذیری از تحولات یوشیج همین بود که شعر فارسی را از قید مفاهیم کهنه
کاری است که نیما و شاعران نیمایی دیگر در شعرشان دنبال ادبی در کشورهای دیگر فراهم شده بود .مثلا میرزاده ذهنی که قرنها بر آن حاکم بوده رها کند .یعنی گرامر
میکنند :یعنی به چالش کشیدن باورها در شعر ،چه از نظر عشقی در ایران فرانسه یاد گرفته و مدتها هم در ترکیه
شیوه سرایش و چه از نظر شیوهی تفکر و ساختن تصاویر زندگی کرده بود یعنی فرصت تاثیرپذیری از ادبیات فرانسه ذهنی شعر را هم عوض کند».
ذهنی .همین هم باعث میشود کار نیما یوشیج در ایران و محیط روشنفکری ترکیه را داشت .بعد هم در ایران ترور جلسات روزهای پنجشنبه که به ابتکار مهری کاشانی از
آن دوره خوانندگان را به مسیر تفکری نو هدایت میکند، حدود ۲۵سال پیش در لندن برگزار میشد بعد از درگذشت
چیزی که اندیشهی عقبمانده سیاسی و ایدئولوژیک بسته شد که بر اساس شواهد آن را قتل حکومتی میدانند. وی مدتی دچار وقفه شد ولی مجدداً فعالیتهای خود را از
بر نمیتابد و دوست ندارد .یعنی اندیشه و پرسشگری و اگر هم به خارج نرفته بودند باز از تحولات سیاسی و سر گرفته است و ماهی یکبار روزهای پنجشنبه این جلسه
برخورد انتقادی را در خواننده دامن میزند بدون آنکه به فرهنگی در خارج از ایران تاثیر میگرفتند .مثلا ملک الشعرا فرهنگی و هنری در شمال لندن برگزار میشود .یکی از
او بگوید شما از نظر سیاسی اکنون باید چه بگویی و چکار بهار در حمایت از لنین و استالین مطالبی نوشته که نشان از برنامههای این محفل بررسی شعر فارسی دهه به دهه در
کنی و یا بدون اینکه بخواهد از چیزی با تعصب دفاع کند. تاثیر تحولات برونمرزی بر او دارد .در این میان عدهای هم بیش از یک قرن اخیر است .شعر فارسی از ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲
=مشخصات شعر این دوره ۱۲ساله چیست؟ آیا نیما دانشجویانی بودند که به خرج دولت بهخصوص در زمان موضوع سخنان عباس فیض پژوهشگر فرهنگی در تازهترین
رضاشاه برای تحصیل به خارج اعزام شده بودند .بازگشت نشست این محفل بود که کیهان لندن در همین ارتباط با
یوشیج در این دوره برجستگی خاصی دارد و همه شاعران این دانشجویان تاثیراتی بر ادبیات آن دوره داشته اما این
زیر تاثیر شعر نیما یوشیج قرار دارند؟ تاثیر بیشتر در بعد سیاسی بود و با آن تحولاتی که در وی گفتگو کرده است.
سالهای بعد از ۱۳۲۰در ادبیات صورت گرفته ،که موضوع =چرا شما این دورهی دوازده ساله را برای بررسی تحولات
-نه تنها نیما یوشیج تاثیر زیادی بر شعر این دوره دارد بلکه
به تنهایی اوست که در این دوره میدرخشد .برای درک بهتر صحبت ماست ،فرق دارد. شعر فارسی در ایران در نظر گرفتید؟
از کار شگرفی که نیما کرده میتوانیم بگوییم شعر دو نوع حال سئوال این است که آیا این ادبیا ِت سیاسی است که -با توجه به تحولاتی که قبل و بعد از این دوره در شعر
گرامر دارد .یگی گرامر شکلی و «جسمی» شعر است یعنی خواننده را به عنوان انسانی هوشمند و پرسشگر بار میآورد ایران روی داده این دوره بسیار خاص است .دورهی قبل از
آنچه ما با حواسمان در یک شعر میتوانیم حس کنیم .مثلاً آنرا اگر در نظر بگیریم یعنی از ۱۳۱۰تا ۱۳۲۰خورشیدی
یک واژه را ما میتوانیم با گوشمان بشنویم و با چشممان یا آن نوع ادبیاتی که ما میتوانیم مدرنیست بنامیم. اتفاقات گستردهای در ایران ،به ویژه در سالهای پایانی
=ادبیات سیاسی ممکن است بیشتر جنبهی شعاری پیدا این دوره روی داده مانند تحولات تکنولوژیک و استفاده
ببینیم ،موسیقایی و آهنگین بودنش را حس کنیم، از دستاوردهای جدید علمی و نیز استفاده از راهکارهای
بکند .در حالی که ابهام و ایهام در صحبت از احساس و سازماندهی نظام اداری ،آموزش ،و قضایی .ولی شعر این
دوره هنوز ارتباط مستقیم با تحولات دورهی مشروطه
داشته و حکایت از تلاشهای جمعی ایرانیان برای رسیدن به
آزادی و پیشرفت دارد .آزاداندیشی در شعر آن دوره بسیار
زیاد است .ولی ما انعکاس آن را نه چندان در خواستها
و احساسات و عواطف فردی بلکه در خواستهای جمعی
در شعر آن دوره میبینیم .گذر به فردیت در ادبیات چیزی
است که در دوره بعد ،یعنی از ۱۳۲۰تا ،۱۳۳۲اتفاق
میافتد .این قیاس را فقط برای نشان دادن تفاوت بنیادی
این دو دوره مطرح کردم.
=از نظر سیاسی و تاریخی شاهد چه تحولاتی در ایران
هستیم که بازتاب آنرا در شعر آن دوره میببینیم؟ آیا این
تحولات در انتخاب شما برای این بررسی نقش داشته است؟
-این دوره با رفتن رضاشاه و به سلطنت رسیدن محمدرضاشاه
شروع میشود .در برههای از آن قوای متفقین ،به استثنای
شوروی ،از خاک ایران خارج میشوند .روسها برای مدت
نستباً طولانی در آذربایجان ایران میمانند .یعنی بستر
تاریخی و سیاسی این دورهای که برای بررسی تحولات شعر
انتخاب کردهام دورهای پُر تحول و پُر تنش بوده و البته تاثیر
این رویدادها را بر ادبیات و شعر ایران میبینیم .ولی فراموش
نباید کرد که «افسانه» نیما در دی ۱۳۰۱منتشر شد که اولین
