Page 25 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۵۱ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‪‌‌۲‌‌‌۵‬شماره‌‪1۹1۷‬‬ ‫آمریکائیها)‪ .‬پس از انجام این دو م ّهم‪ ،‬مرحله بعدی‪ ،‬یعنی‬ ‫میشد که به چشم نمیآمد‪ .‬آتشفشانی بود خفته‬
‫جمعه ‪ ۲۳‬تا پنجشنبه ‪ ۲۹‬فوریه ‪۲0۲4‬‬ ‫ایجاد حکومت اسلامی آغاز شد‪ .‬در این مرحله‪ ،‬دخالت‬ ‫در اعماق!‬
‫دادن نیروهای غیرمسلمان یا ض ّد اسلام‪ ،‬نه منطقی بود و نه‬
‫مهندس بازرگان پس از پایان نخست وزیری‪ ،‬خمینی را متهم‬ ‫شدنی‪ .‬ماموریت نیروهای مسلمان و معتقد هم که خا رج‬ ‫همه این موارد نشان میدهد که نظ ّریه حکومتی شیعه‬
‫میکند که اسلام را بر ایران مق ّدم داشته و مینویسد‪« :‬اولین‬ ‫از حوزه روحانیت بودند به پایان رسیده بود‪ .‬از نظر خمینی‪،‬‬ ‫ساخته و پرداخته خمینی نیست‪ .‬یک پدیده و واقعیت‬
‫تمایز و توسعه خط مشی امام نسبت به حرکت اول [انقلاب]‬ ‫اینان برای ساحتن آن حکومت اسلامی که مور نظر او بود‪،‬‬ ‫تاریخی است‪ .‬اگر در طول زمان‪ ،‬مراجع شیعه خواستار‬
‫توجه خاص به اسلام و مسلمانان بود و کنار گذاشتن یا فرعی‬ ‫صلاحیت نداشتند‪ .‬حتّا میتوانستند مزاحمت ایجاد کنند‪ .‬از‬ ‫تحق ّق عملی آن نشده بودند‪ ،‬این به دلیل عدم امکان عملی‬
‫شناختن ایران و ایرانی»‪( .‬ص ‪ )۱۱۱‬این درست همان کاری‬ ‫آن بود؛ به تعبیر خودشان‪« :‬عدم بسط ید» و «مصلحت‬
‫است که خود او‪ ،‬آنهم نه در یک سخنرانی عادی‪ ،‬بلکه در‬ ‫این رو‪ ،‬میبایست کنار گذاشته شوند‪ .‬که شدند‪.‬‬ ‫زمان»‪ .‬نقش بزرگ خمینی آن بود که با به قدرت رساندن‬
‫مرامنامه «نهضت آزادی» کرده است‪۱ « :‬ـ ما مسلمانیم‪۲٫ .‬‬ ‫«نایب امام» که بعد «امام» شد‪ ،‬به تئوری حکومتی چندین‬
‫ما ایرانی هستیم»‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬ایرانی بودن ما‪ ،‬فرع بر‬ ‫اخوانالمسلمین شیعی چیست و کیست؟‬
‫مسلمان بودن ماست‪ .‬زیاد مه ّم نیست ما کجائی هستیم‪.‬‬ ‫در سپهر عالم سیاست‪ ،‬به ویژه در جوامعی که در نبو ِد‬ ‫قرنی شیعه جامه عمل پوشاند‪.‬‬
‫آنچه مهم است‪ ،‬مسلمان بودن ماست‪ .‬هرجای دیگر بودیم‪،‬‬ ‫فرهنگ دموکراسی لیبرال‪ ،‬دچار تشتّت و بهمریختگی‬
‫باید مسلمان میبودیم‪ .‬گوئی تاریخ ما ایرانیان و اصول ًا تاریخ‬ ‫اجتماعی و سیاسی هستند‪ ،‬معنا دادن‪ ،‬یا به تعبیر دقیقتر‪،‬‬ ‫ائتلاف نایب امام با اِخوان شیعی‬
‫رهائی بشر با بعثت پیامبر اکرم آغازشده! بنابراین‪ ،‬به بیراهه‬ ‫«مفهومی کردن» ساختارها و بازیگران سیاسی‪ ،‬کار آسانی‬ ‫ریشه این ائتلاف سیاسی به شورش ‪ ۱۵‬خرداد سال ‪۱۳۴۲‬‬
‫نرفتهایم اگر مهندس بازرگان را معادل شیعی حسن الب ّنا‬ ‫نیست‪ .‬در عین حال‪ ،‬پژوهنده ناگزیر است از ورای‬ ‫برمیگردد‪ .‬پیش از آنهم گروههائی که امروز خود را «ملّی‬
‫بنیانگذار و مرشد اخوانالمسلمین س ّنی بدانیم‪ .‬با این تفاوت‬ ‫مشابهات ونقاط افتراق ساختارها و بازیگران دنیای سیاست‬ ‫– مذهبی» مینامند با روحانیت در ارتباط بودند؛ اما نه‬
‫که آثار نوشتاری حسن الب ّنا بسی مستدلتر و دقیقتر از‬ ‫به یک مفهوم کلّی دست یابد که آن کلیت‪ ،‬ذات و جوهره‬ ‫به صورت ائتلاف عملی و آنهم تحت رهبری یک شخص‬
‫آثار بازرگان است‪ .‬علی شریعتی هم شباهتهای زیادی با‬ ‫اجزاء را قابل فهم بسازد‪ .‬به عبارت ساده‪ ،‬هدف یک کاسه‬ ‫مش ّخص‪ ۱۵ .‬خرداد سپهر سیاسی ایران را دگرگون کرد‪ .‬تا‬
‫کردن است‪ .‬این کار بطور کامل شدنی نیست‪ ،‬به ویژه در‬ ‫آن زمان ‪ ،‬از نظر بخشهائی از مردم‪« ،‬نهضت ملّی ایران»‬
‫سید قطب دارد‪.‬‬ ‫محدوده یک مقاله‪ .‬اما وجه مثبتاش آنست که بجای گم‬ ‫مرجع تاریخی مخالفت با رژیم شاه محسوب میشد و دکتر‬
‫با تو ّجه به نکات بالا‪ ،‬به نظر من‪ ،‬گروههای زیر‪ ،‬هسته‬ ‫شدن در اجزاء پراکنده‪ ،‬یک دی ِد روشنتر و کلّیتر از اجزاء‬ ‫مصدق هم‪ ،‬رهبر آن نهضت‪ .‬اماّ از آن پس‪ ۱۵ « ،‬خرداد»‬
‫شد مرجع تاریخی جدید و خمینی جای مصدق را گرفت‪.‬‬
‫ا ّولی و اصلی اخوان شیعی هستند‪:‬‬ ‫واقعیت به ما میدهد‪.‬‬ ‫او از مراتب پائین در سلسله مراتب مراجع تقلید‪ ،‬به مقام‬
‫نهضت آزادی ایران‬ ‫بر این اساس‪ ،‬این گروه از دید کلّی‪ ،‬به افراد و نیروهائی‬ ‫«نیابت امام» عروج کرد‪ .‬چند روز پس از پانزده خرداد همان‬
‫مجاهدین خلق‬ ‫اطلاق میشود که نه تنها مسلما ِن معتقد و شیعه دوازده‬ ‫سال‪ ،‬در اعلامیه «نهضت آزادی» چنین آمده است‪« :‬مردم‬
‫امامی هستند‪ ،‬بلکه برای اسلام به عنوان یک ایدئولوژی‪،‬‬ ‫مسلمان ایران‪ ،‬در طول تاریخ ایران نخستین بار است که به‬
‫انجمنهای اسلامی متعدد دانشجویان‪ ،‬مهندسین‪،‬‬ ‫اصالت ذاتی قائلند‪ .‬خواستار ایجاد حکومت اسلامی و‬ ‫مقام منیع نیابت عظمای امام علیهالسلام جسارت میشود»‪.‬‬
‫پزشکان‪ ،‬بازاریان‪ ،‬معلّمان‬ ‫اجرای احکام شرع هستند‪ .‬حال‪ ،‬چرا واژه «اخوانالمسلمین‬ ‫یک سال پیش از آن‪ ،‬در ‪ ۲۷‬اردیبهشت ‪ ،۱۳۴۱‬مهند س‬
‫شیعی»؟ به دلیل شباهتهای زیاد و نقاط مشترکی که‬ ‫بازرگان‪ ،‬تأسیس حزب اسلامی «نهضت آزادی ایران» را اعلام‬
‫و نیز گروههای دیگری مثل « مسلمانان مبارز»‪« ،‬جاما» و‬ ‫با وجود «شیعه» بودنشان‪ ،‬با اخوانالمسلمین س ّنی دارند‪.‬‬ ‫کرده بود‪ .‬در بند چهارم مرامنامه این حزب آمده که «ما‬
‫سایر گروههائی از همین دست‪.‬‬ ‫اِخوان س ّنی درسال ‪ ۱۹۲۸‬میلادی در مصر ایجاد شد؛‬ ‫مصدقی هستیم»‪ .‬پس از ‪ ۱۵‬خرداد‪ ،‬خمینی شد رهبر اینان‪.‬‬
‫سپس به سراسر کشورهای س ّنی و نیز به ممالک اروپائی‬ ‫که این خود‪ « ،‬برکت الهی» برای خمینی بود‪ .‬بعدها‪ ،‬در‬
‫در جمع‪ ،‬این گروهها و هوادارانشان بخش مهمی از‬ ‫و آمریکائی گسترش پیدا کرد‪ .‬مهمترین نکته مشترک بین‬ ‫جریان انقلاب‪ ،‬تقاب ِل مصدق‪ -‬خمینی آشکارتر شد‪ .‬همگان‬
‫مردم شهرنشین‪ ،‬نه تنها در تهران بلکه در سراسرکشور را در‬ ‫اخوان س ّنی و شیعی در آنست که هر دو خواهان ایجاد‬ ‫شاپور بختیار را در کنار عکس مصدق دیدند و بازرگان را در‬
‫برمیگرفت‪ .‬در خارج کشور‪ ،‬انجمنهای اسلامی دانشجویان‬ ‫حکومت اسلامیاند؛ یکی «خلافت اسلامی»‪ ،‬دیگری‬
‫در اروپا و نیز در آمریکا بسیار ف ّعال بودند‪ .‬با رفتن مصطفی‬ ‫«حکومت اسلامی»‪ )۲( .‬اما هر دو بدون حکمرانی فقیهان‬ ‫کنار شخ ِص امام خمینی‪.‬‬
‫چمران به لبنان (از من خواست بروم که نرفتم) و نیز‬ ‫و امامان‪ .‬از نطر اجتماعی‪ ،‬هر دو گروه‪ ،‬بطور عمده برآمده‬ ‫نکته قابل تو ّجه دیگر آنکه‪ ،‬خمینی‪ ،‬به فرض برخورداری‬
‫تشکیل سازمان مجاهدین خلق در ایران‪ ،‬بخشی از اخوان‬ ‫از طبقات متوسط و زیر متوسط شهری هستند و بیشتر‬ ‫از پشتیبانی تمامی روحانیون شیعه‪ ،‬باز هم قادر نبود که‬
‫شیعی به مبارزه مسلحانه و اعمال تروریستی روی آوردند‪.‬‬ ‫کادرهای رهبریشان غالباً فارغالتحصیلان رشتههای ف ّنی‪،‬‬ ‫رژیم شاه را سرنگون و حکومت اسلامی را برپا کند‪ .‬برای‬
‫مشابه همین موارد در اِخوان س ّنی هم وجود داشته‪ .‬مثل‬ ‫پزشکی و وکلای دادگستری‪ .‬از لحاظ ریخت فیزیکی ‪ ،‬نوع‬ ‫تحقق این هدف‪ ،‬به پشتیبانی عملی نیروهای خارج ازحوز ِه‬
‫ظهور توفانی سیدقطب در دهه پنجاه میلادی یا گروه خالد‬ ‫لباس‪ ،‬رفتار خانوادگی‪ ،‬رعایت حلال و حرام شرعی‪ ،‬انجام‬ ‫روحانیت نیازداشت‪ .‬پس استراتژی خود را به دو مرحله‬
‫السلامبولی قاتل انورالسادات ونیز گروه تروریستی التکفیر و‬ ‫عبادات و تکالیف شرعی و جز اینها بسیار شبیه یکدیگرند‪.‬‬
‫برای مراسم مذهبی (امثال بعثت‪ ،‬عید فطر و عید قربان)‬ ‫تقسیم کرد‪:‬‬
‫الهجره‪ .‬حماس هم شاخهای از اِخوان مصر است‪.‬‬ ‫بیش از مراسم ملّی مردم و کشورشان احترام قائلند‪ .‬تاریخ‬ ‫‪۱‬ـ سرنگونی رژیم شاه و استقرار رژیم انقلابی‬
‫دامنه اخوان شیعی در دوران پس از انقلاب بطور‬ ‫و فرهنگ و اسا طیر و شعر و موسیقی کشورشان برایشان‬ ‫‪۲‬ـ ایجاد حکومت اسلامی و حکمرانی نایب امام‪.‬‬
‫چشمگیری افزایش یافته است‪ .‬گروههای متعددی به وجود‬ ‫اهمیت خاصی ندارد‪ .‬در عوض‪ ،‬از جزئیات تاریخ‪ ،‬مرگ و‬ ‫در مرحله ا ّول‪ ،‬او به آسانی موفق شد همه نیروهای‬
‫آمدهاند و اسم خود را «حزب»‪ ،‬جبهه یا انجمن گذاشتهاند‪،‬‬ ‫میر شخصیتها و صحابه پیامبر و امامانشان اطلاع دقیق‬ ‫مسلمان و غیرمسلمان را به کارگیرد‪ « .‬کمونیستها هم‬
‫ا ّما درواقع‪ ،‬اینان بیشتر به هیأتهای س ّنتی و مذهبی‬ ‫دارند‪ .‬آنها را عزیز و مقدس میدانند‪ .‬میدانیم در حالی که‬ ‫آزادند… جمهوری؟ مثل همین جمهوری فرانسه …» و‬
‫شباهت دارند تا احزاب متعارف‪ .‬این گروهها که تعدادشان‬ ‫غنای فرهنگی بینظیر مصر و نیز درآمد توریستی امروز این‬ ‫بقیه داستان‪ .‬کار«استقرار انقلاب» را به نیروهای خودی‬
‫هم رو به افزایش است‪ ،‬به تدریج از آنچه خودشان‬ ‫کشور مدیون و نتیجه دوران فراعنه است و دوران اسلامی‬ ‫سپرد (کمیتهها و دادگاههای انقلاب) و کار اداره کشور را‬
‫«اسلام فقاهتی» مینامند‪ ،‬فاصله میگیرند و به گروههای‬ ‫هیچ چیز بجز یکی دو تا مسجد به وجود نیاورده‪ ،‬ا ّما چون‬ ‫به اخوانالمسلمین شیعی واگذارکرد (دولت موقّت)‪ .‬در این‬
‫اخوانالمسلمین پیش از انقلاب (منهای مجاهدین خلق)‬ ‫فرعون در قرآن لعن شده‪ ،‬از نظر اِخوانهای مصری‪ ،‬فرعون‬ ‫مرحله‪ ،‬اِینان‪ ،‬به رهبری مهدی بازرگان‪ ،‬بزرگترین و م ّهمترین‬
‫نزدیک میشوند‪ .‬نکته قابل ت ّوجه آنکه دست کم‪ ،‬بیش از‬ ‫ملعون است‪ .‬در ایران نیز‪ ،‬اِخوان شیعی‪ ،‬آمدن اسلام را‬ ‫خدمت را به تحق ّق برنامه خمینی انجام دادند‪ .‬چون‬
‫سه دهه پس از انقلاب اسلامی‪ ،‬هیچیک از آنان (به استثنای‬ ‫به ایران گرامی میدارند‪ ،‬از دوران با شکوه ایران سخنی‬ ‫دانشگاه رفته و غربدیده بودند و در رژیم گذشته‪ ،‬سابقه‬
‫مجاهدین خلق)‪ ،‬از بازرگان گرفته تا جانشینانش و نیز دیگر‬ ‫نمیگویند‪ .‬بجای آن‪ ،‬از حکومت «عدل علی»‪« ،‬فرمان علی‬ ‫و تجربه مدیریتی داشتند‪ ،‬توانستند این امر را به انجام‬
‫گروههای مشابه‪ ،‬نه تنها خواستار سرنگونی رژیم ولایت‬ ‫به مالک اشتر»‪« ،‬خطبه شقشقیه»‪« ،‬قیام حسینی» و نظایر‬ ‫برسانند‪ .‬در کنار این خدمت‪ ،‬دو خدمت بزرگتر دیگر هم‬
‫فقیه نبودند‪ ،‬بلکه با صدور بیانیه و ایراد سخنرانی‪ ،‬وفاداری‬ ‫آن‪ ،‬سخن میرانند‪ .‬بجای قهرمانان و اسطورههای ایرانی‪،‬‬ ‫کردند‪ :‬یکی جدا کردن ارتش از دولت شاپور بختیار که به‬
‫خود را هم به نظام جمهوری اسلامی ابراز داشتهاند‪ .‬برخی‬ ‫تا بخواهید سخن از اباذر است و مالک اشتر‪ ،‬عمّار یاسر و‬ ‫بیطرفی ارتش انجامید (مذاکرات بازرگان با ارتشبد قرهباغی‬
‫از آنان‪ ،‬پس از شکس ِت جنب ِش موسوم به «جنبش سبز»‪،‬‬ ‫زینب و فاطمه که البتّه فاطمه‪ ،‬فاطمه است! جالب آنکه‬ ‫و سپهبد مق ّدم) و دیگری جلب اعتماد و حمایت دولتهای‬
‫شعارشان را از «اصلاحطلبی» به «تح ّولخواهی» تغییر‬ ‫غربی در سرنگونی بختیار و چرخش به سوی حمایت از‬
‫دادهاند‪ .‬آن گروههای اِخوانی هم که به خارج کشور هجرت‬ ‫انقلاب (مذاکرات بازرگان و پیشکارش ابراهیم یزدی با‬
‫کردهاند‪ ،‬دائم در حال تغییر عنوان هستند‪« :‬فعاّل ملّی‪-‬‬
‫مذهبی»‪« ،‬دینپژوه»‪ « ،‬روزنامهنگار»‪« ،‬تحلیلگر» و«ف ّعال‬
‫سیاسی» به این جمع‪« ،‬روشنفکران [روشندلان] دینی» را‬
‫نیز بیفزائید‪ ،‬با گروهی از اِخوان شیعی مواجه میشوید که‬

‫در خارج کشور ف ّعالند‪.‬‬