مرکز آمار ایران مدعی است نرخ بیکاری در تابستان امسال با کاهش ۰/۱ درصدی به ۷/۴ درصد رسیده است. این در حالیست که همزمان نرخ مشارکت اقتصادی نیز کاهش یافته است. کارشناسان معتقدند کاهش همزمان نرخ بیکاری و نرخ مشارکت بطور معمول نشانه روشنی از رکود در بازار کار است، نه بهبود وضعیت اشتغال!
مرکز آمار ایران در گزارشی نرخ بیکاری و اشتغال در تابستان ۱۴۰۴ را اعلام کرده است. بر اساس این گزارش نرخ بیکاری افراد ۱۵ ساله و بیشتر نشان میدهد که ۷/۴ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بودهاند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل ( تابستان ۱۴۰۳) ۰/۱ درصد کاهش یافته است.
در تابستان ۱۴۰۴، به میزان ۴۰/۸ درصد جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بودهاند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفتهاند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ۱۴۰۳) ، ۰/۹ درصد کاهش یافته است.
جمعیت شاغلین ۱۵ ساله و بیشتر در این فصل ۲۴ میلیون و ۹۵۸ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل تقریبا ۱۷۱ هزار نفر کاهش داشته است. همچنین جمعیت غیرفعال از نظر اقتصادی (اعم از افراد محصل، خانهدار، دارای درآمد بدون کار مانند بازنشستگان و …) ۳۹ میلیون و ۱۰۸ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل تقریبا یک میلیون و ۴۲ هزار نفر افزایش داشته است.
بررسی اشتغال در بخشهای عمده اقتصادی نشان میدهد که در تابستان ۱۴۰۴، بخش خدمات با ۵۳/۱ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخشهای صنعت با ۳۲/۶ درصد و کشاورزی با ۱۴/۲ درصد قرار دارند.
اگر چه خبرگزاریهای حامی دولت پزشکیان با تمرکز بر کاهش ۰/۱ درصدی نرخ بیکاری تلاش دارند این کاهش جزیی را دستاوردی برای دولت نشان دهند که جزییات کاهش نرخ مشارکت و کاهش اشتغال در بخش صنعت و همچنین وضعیت اشتغال زنان هشدارهایی را در پی داشته است.
در تابستان سال جاری نرخ مشارکت اقتصادی با کاهش حدود یک واحد درصدی نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به ۴۰/۸ درصد رسیده است. بر اساس تعاریف، نرخ مشارکت اقتصادی زیر ۵۰ درصدی در هر کشوری هشدار آمیز محسوب میشود؛ این در حالیست که این نرخ در ایران در حال ورود به کانال ۳۰ درصدی است که نشان از وضعیت هشدارآمیز انگیزه نیروی کار برای فعالیت در اقتصاد ایران است.
از سوی دیگر در تابستان امسال، نرخ بیکاری زنان معادل ۱۵ درصد بوده که نسبت به تابستان سال گذشته ۱ واحد درصد و نسبت به بهار سال جاری ۱/۵ واحد درصد افزایش یافته است. این به معنای خروج بیشتر زنان از بازار کار ایران و افزایش شکاف جنسیتی در بازار کار است.
برخی تحلیلگران معتقدند کاهش نرخ اشتغال زنان در تابستان نشانه تشدید رکود در واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی است و مانند همیشه زنان، قربانیان نخست اخراج نیروی کار بودهاند.
آمارهای مرکز آمار ایران نشان میدهد تعداد شاغلان کشور در تابستان۱۴۰۴ نسبت به تابستان۱۴۰۳، حدود ۱۷۱ هزار نفر کاهش یافته که در این میان اشتغال زنان ۲۳۹ هزار نفر کاهش و اشتغال مردان ۱۲۲ هزار نفر افزایش را نشان میدهد.
جزییات آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران نشان میدهد بحران کمبود انرژی و آب چگونه در مدت کوتاهی اشتغال در کشور را متأثر کرده است. در تابستان سال جاری، سهم اشتغال در بخش کشاورزی و صنعت نسبت به مدت مشابه در سال گذشته کاهش یافته، اما این سهم در بازه زمانی مذکور با افزایش ۱ واحد درصدی به ۵۳/۱ درصد رسیده است. این مسئله نشان میدهد که ناترازی انرژی و بحران آب در کشور موجب شده تا مشاغل این چنینی آسیبپذیر شوند.
بر اساس دادههای مرکز آمار ایران، تعداد شاغلان بخش صنعت و کشاورزی نسبت به تابستان سال ۱۴۰۳ به ترتیب ۲۳۰ هزار و ۹۹ هزار نفر کاهش یافته و تعداد شاغلان بخش خدمات افزایش ۱۶۳ هزار نفری داشته است.
فاطمه عزیزخانی کارشناس بازار کار نیز معتقد است که «نمیتوان دلخوش به بهبود وضعیت بازار کار ایران بود؛ زیرا سهم عمدهای از جمعیت در سن کار (در حدود یکمیلیون نفر)، از بازار کار خارج شده و ناامید از یافتن شغل هستند و در این میان زنان بیشترین سهم (در حدود ۷۰ درصد) را دارند.»
وبسایت «اقتصاد ۲۴» نیز با بررسی آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران نوشته گزارش رسمی مرکز آمار یک تناقض آشکار دارد: از یک سو میگوید نرخ بیکاری پایین آمده، از سوی دیگر اعلام میکند جمعیت غیرفعال و اشتغال ناقص افزایش یافتهاند. همین نکته نشان میدهد که در بازار کار ایران، بیکاری پنهان در حال گسترش است؛ و دقیقا همان جمعیتی که از آمار بیکاری حذف میشوند، چون دیگر جستوجوی شغل نمیکنند؛ را باید نشانی از یک وقوع یک بحران اجتماعی دانست.
روزنامه «جهان صنعت» هم با هشدار درباره وضعیت بازار کار در ایران نوشته کاهش ۰/۱ درصدی نرخ بیکاری در تابستان ۱۴۰۴ در نگاه اول نویدبخش است، اما بررسی دقیقتر آمارها نشان میدهد که این کاهش ظاهری نمیتواند واقعیت تلخ بازار کار را پنهان کند.
این مطلب افزوده کاهش شدید اشتغال در صنعت و کشاورزی، کاهش نرخ مشارکت اقتصادی و کاهش کل اشتغال، همه حاکی از ورود بازار کار به یکی از چالشبرانگیزترین دورههای سالهای اخیر هستند، به ویژه در شرایطی که چشمانداز رشد اقتصادی نیز منفی است.
همانطور که روزنامه «جهان صنعت» تأکید کرده چشمانداز رشد اقتصادی ایران منفی ارزیابی میشود. بحرانهای بینالمللی از جمله سایه جنگ، فعال شدن مکانیسم ماشه و تشدید انزوای اقتصادی ایران در صحنه جهانی، در کنار بحرانهایی چون کمبود شدید انرژی و آب و نرخ بالای خروج سرمایه از کشور، نشان میدهد اقتصاد ایران با روندی منفی در رشد اقتصادی روبرو خواهد بود.
بانک جهانی نیز پیشبینی خود از رشد اقتصادی منطقهای شامل خاورمیانه، شمال آفریقا، افغانستان و پاکستان را برای سال ۲۰۲۵ افزایش داده، اما برای ایران و لیبی سال آینده را بهدلیل درگیریها و کاهش تولید نفت، سال کاهش رشد پیشبینی کرده است.
بر اساس پیشبینی بانک جهانی اقتصاد ایران در سال جاری میلادی ۱/۷ درصد کوچک میشود و در سال آینده نیز ۲/۸ درصد دیگر کاهش خواهد یافت. این در حالیست که بانک جهانی در آوریل پیشبینی کرده بود ایران در سال ۲۰۲۶ رشد ۰/۷ درصدی را تجربه خواهد کرد.
