Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۹۰ (دوره جديد
P. 14
صفحه - Page 14 - 14شماره 1656
جمعه 16تا پنجشنبه 22آذرماه 1397خورشیدی
و آیـت الله کاشـانی لطمـه نخـورده از :تهـران بـه :وزیـر خارجـه21 ،
بـود .در آن شـرایط ،هـر راه ح ّلـی اوت 30( 1953مـرداد )32سـاعت
برای مسـئله نفت در برابر جانشـیندکتر مح ّمد مص ّدق؛ آسیب شناسی یک شکست 1بعـد از ظهـر
مص ّدق م یگذاشـتندُ ،مس ّلماً از آنچه بـه :وزارتخانـه فرسـتاده شـد،
تحـت شـماره 434تلگراف شـماره
در آخـ ِر کار ایـران را مجبور به قبول
2153-8/788.00
آن کردنـد ،بهتـر بـود» (مو ّحد ،ج،1 بخش (پایانی) * نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق به لندن تحت شماره 115
ص )508 به بغداد تحت شماره 12
1ـ روز 20اوت ( 29مـرداد) در
آسـیب شناسـی شکسـ ِت دکتـر علی میرفطروس * دکتر جلال متینی * ناشر :شرکت کتاب ،آمریکا1384 ، تهـران و ظاهراً در تمام شهرسـتانها
مح ّمـد مصـ ّدق ،آسـیب شناسـی بـا ج ّو نسـبتاً آرامی آغاز شـد .مردم
کشـور ظاهـراً بـه خـود قبولاندهانـد
تاریـخ و فرهنـگ مـا و تحلیلـی کـه دعـوای بیـن شـاه و مصـ ّدق
بالاخـره فرجـام یافتـه و عمومـاً از
=اشتباه بزرگ شاه و دولت زاهدی در محاکمه دکتر مص ّدق و تأثیرات عمیق آن بر روا ِن سیاسی و حافظه م ّلی ایرانیان اسـت بـر چرائـی ِ شکسـ ِت تاریخی نتیجه آن خشـنودند .بـا این احوال،
مـا در مهندسـی اجتماعـی (بـه در بیـن محافـل آگاهتـر ،هنـوز تـا
تعبیـر پوپـر) و خصوصاً در اسـتقرار و خصوص ًا تبلیغات ُگسترده و دیرپای حزب توده (که با وقوع 28مرداد ،امی ِد ایجا ِد «ایرانستا ِن» وابسته به شوروی را بر انـدازهای نگرانی احسـاس م یشـود.
آنـان میگوینـد اگـر چـه دولـت
آزادی و جامعـه مدنـی .بـه عبـارت باد رفته م یدید) ،همه و همه ،محكوم ّيت واقعه 28مرداد را ـ به عنوان یک «کودتا»ـ بر حافظه تاريخی جامعه ما تثبيت زاهـدی تقریبـاً بـر سراسـر مملکت
دیگـر ،کارنامـه سیاسـی دکتـر چیـره اسـت ،مشـکل بتـوان بـاور
كرد .از اين زمان ـ بار ِديگرـ «تاريخ» به «تقويم» بدل گرديد و «عقل ن ّقاد» به «عقل ن ّقال» ،سقوط كرد و انديشه سياسی ،مح ّمـد مصـ ّدق ،کارنامـه توانائ یهـا، کـرد کـه تودها یهـا آرام بنشـینند
ضع فهـاَ ،ع َصب ّی تهـا و اشـتباهات و ضربـه متقابـل نزننـد .تـا زمانـی
همـه ماسـت چرا کـه دکتـر مح ّمد به آئي نها و عزادار یهای مذهبی تبديل شد. کـه تودهایهـا ـ بـا آن انضبـاط
سـخ ِت تشـکیلاتی و رهبرانـی کـه
=پس از گذشت 50سال 28 ،مرداد را (به هر نامی که بنامیم) بعنوان یک «گذشته» باید تبدیل به «تاریخ» کنیم و مانند مص ّدق ـبه عنـوان یکی از بزرگترین در تاکتی کهـای انقلابـی و اصـول
تبلیغاتی ،کار ُکشـته هسـتن دـ وجود
و برجسـت هترین مردان سیاسی ایران دارند ،نباید این دشـم ِن خطرناک را
دسـت کم گرفت .نقش ههائی که قرار
م ّل تهای اسپانیا ،شیلی و آفریقای جنوبی ،با بلندنظری و نگاه به آینده ،بکوشیم تا بر گذشتــه َع َصبی و ناشاد خویش ،معاصـرـ بازتـاب و بالیـده جامعـ های بـود برای توقیف رهبران سرشـناس
حزب تـوده در او ِل وق ِت دیروز اجراء
اسـت کـه در آن ،از «رهبـری» تـا فائق آئیم. شـود بجائـی نرسـید .رئیـس بخش
«ره ُبـری» ،از «سـرباز ِ فـداکار ِ سیاسـی شـهربانی کـه در مـورد
ایـن عـدم کارائـی در دسـتگیری،
=هم رضا شاه و محمد رضا شاه ،هم قوا مالسلطنه و دکتر مص ّدق ،در بلندپرواز یهای مغرورانــه خویش ،ایران را وطـن» تا «سـرباز خطـاکار ِ وطن» مـورد مؤاخـذه قـرار گرفتـه ،ادعـا
راهـی نیسـت ،هـم از ایـن روسـت کـرده اسـت کـه ایـن رهبـران ،زیـر
کـه چهرههـای برجسـت های چـون سربلند و آزاد و آباد م یخواستند ،هر چند که سرانجام ،هر یک ـ چونان عقابی بلندپرواز ـ در فضای تنگ محدودیّ تها زمیـن رفتـه و مخفـی شـده انـد ،با
اینهمـه ،ایـن بدگمانـی وجـود دارد
قوا مالسـلطنه ،سید حسـن تق یزاده، و ضع فها و اشتباهات ،پَر سوختند و«پ رپر» زدند. کـه شـاید او هـم ماننـد بسـیاری
خلیل ملکی ،حسـین م ّکی و دیگران از صاحـب منصبـان ایرانـی دیگـر،
ترجیـح داده تـا رأسـاً وارد عملیاتی
در ضمیر مشـکوکمان جائی ندارند. نشـود کـه باعـث شـود نـام او در
لیسـت سـیاه حزب توده قـرار گیرد.
*** ایـن واهمـه و تـرس -کـه کسـانی
کـه از حمایـت همسایـــه قدرتمند
پـس از گذشـت 50سـال28« ، شـمالی برخوردارند ،بـر طبق قانون
جاذبـــه سیاسـی ،بالأخـره ممکـن
مـرداد »32را (بـه هـر نامـی کـه اسـت قدرت را بدسـت گیرند -غالباً
از کارائـی دسـتوراتی کـه بـرای قلع
بنامیـم) به عنـوان یک «گذشـته»، و قمـع عناصـر ُمخـ ّرب کمونیسـت
صادر شـده ،کاسـته و کار را مشـکل
بایـد تبدیـل بـه «تاریخ» کـرد و آن
کرده اسـت.
را «موضـوع» مطالعـات و تحقیقـات 2-عامـل دیگری که به اسـتمرار
حـس نگرانی کمک م یکند اینسـت
منصفانـه قـرار داد .از یـاد نبریـم کـه خطرناکتریـن رهبـران مل یگرا
هنـوز آزادنـد .مصـ ّدق ،فاطمـی،
کـه م ّل تهائـی چـون اسـپانیائ یها، شـایگان ،حسـیبی و دیگران ممکن
اسـت هـم اکنـون بـا رهبـران حزب
شـیلیائ یها و آفریقـای جنوب یهـا، توده مشـغول توطئه باشند .حقیقت
ایـن اسـت کـه فاطمـی ـبـا اینکـه
تاریـخ معاصرشـان بسـیار بسـیار شـایعه مـرگ او در روز 19اوت بـه
گوش رسـیده بودـ هنوز زنده اسـت،
خونبارتـر و ناشـادتر از تاریخ معاصر و زنـده بـودن او مخصوصـاً باعـث
نگرانـی اسـت .زیـرا او جـزء زیـرک
ماسـت ،ا ّمـا آنـان -بـا بلندنظـری، تریـن و خطرنـاک تریـن کسـانی
اسـت که گرد مص ّدق بودنـد .اعتقاد
آگاهـی و اغمـاض (و نـه فراموشـی) مـا این اسـت کـه فاطمی اگـر برای
و بـا نـگاه بـه آینـده – کوشـیدند انتقـام کشـی هـم شـده ،در ایجـا ِد
تـا بـر گذشتـــه َعــ َصبی و ناشـاد اتحـاد بیـن مل ّیـون و حـزب تـوده
بـرای مقابله با غـرب ،تردیدی بخود
خویـش فائـق آینـد و تاریـخ شـان بازگشت شاه از رم ملاقات مصدق با سفیر جدید شوروی در تهران “آنتوان لاورنتیف”
راه نخواهـد داد .»...
را ،عامـل همبسـتگی ،آشـتی و (توضیـح :خواننـدگان ارجمنـد،
ادامـــه ایـن اسـناد و گزار شهـای
تفاهـم ملّـی سـازند .اریـک اشـناک پنجگانـه و نیـز ،مباحث دیگـر را در
کتاب «دکتر محمد مص ّدق؛ آسـیب
-یکـی از رهبـران معـروف حـزب شناسـی یـک شکسـت» و یـا در
سـایت اینترنتی نویسـنده ،ملاحظه
سوسیالیسـت شـیلی در زمان آلنده
خواهنـد کرد).
-م یگویـد« :حزب مـن در پیدایش نتیجه اینکه:
کودتـای نظامی پینوشـه – که ما از بـا وجـود عملیـات «ت .پ.
آن آسـی بهای فـراوان دیدیـم -از آژاکـس» در سـرنگونی دولـت دکتر
مصـ ّدق ،بـا توجه به مخالفـت پایدار
بازیگـران اصلـی بـوده و از این بابت، شـاه بـا کودتـا و اعتقـاد وی بـه
برکنـاری قانونی مص ّدق و در نتیجه؛
پوزشـی به ملّت خویش بدهکاریم». صـدور فرمـان عـزل او ،و بـا توجـه
بـه امتنـاع دکتـر مصـ ّدق از قبول و
داشـتن شـجاعت اخلاقـی اجرای فرمان عزل خویش ،و سـپس
َع َصب ّی تهـا و اقدامـات تُنـد بعضی از
در نـگاه فروتنانـه بـه گذشـته و یـاران دکتـر مصـ ّدق (خصوصاً دکتر
حسـین فاطمی) از بامداد 25مرداد،
دسـتیابی به تفاهـم ملّی -یا تاریخ جامعـه ایـران در یـک بلاتکلیفـی،
آشـفتگی ،ناامیـدی و خصوصاً ترس
ملّـی ،میتواند سـقفی بـرای ایجاد از سـلطه کمونیس تها (حزب توده)،
در 28مـرداد 32سـرانجام ،دکتـر
جامعـه مدنی بشـمار آیـد ،چرا که مصـ ّدق را رهـا کـرد و خواسـتار
بازگشـت شـاه گردیـد ،بـه عبـارت
جامعـه مدنـی ،تبلـور یـک جامعـه دیگـر :ب یتفاوتـی عظیـم مـردم یـا
مخالفـت آشـکار آنـان با مصـ ّدق در
ملّـی اسـت و جامعه ملّـی نیز تبلور روز 28مـرداد را نوعـی رفرانـدوم یا
رأی عـدم کفایـ ِت مـردم بـه دولـت
داشـتن تفاهـم م ّلـی پیرامـون یک دکتـر مصـ ّدق م یتـوان دانسـت.
سـری ارزشهـا (از جملـه بـر روی
حـوادث و شـخص ّیتهای م ّهـم
تاریخـی) اسـت.
هـم رضـا شـاه و محمد رضاشـاه،
هـم قـوام السـلطنه و دکتـر مص ّدق،
در بلندپروازیهـای مغرورانـه
خویـش ،ایـران را سـربلند و آزاد
و آبـاد میخواسـتند ،هـر چنـد
کـه سـرانجام ،هـر یـک -چونـان
عقابـی بلند پـرواز -در فضـای تنگ
محدودیّ تهـا و ضع فها و کمبودها،
پـر سـوختند و «پَـر پَـر» زدنـد.
آینـدگان بـه تکـرا ِر دوبـاره
اشـتباهات مـا نخواهنـد پرداخـت محمد مصدق محمدرضا شاه پهلوی
بـه ایـن شـرط کـه امـروز ،مـا -
همچنانکه پیشـتر گفت هایـم ،ح ّس سـرتیپ محمـد دفتـری (خواهر زاده شـاه و دولـت زاهـدی در محاکمـه هـم ا ز ا يـن ر و سـت كـه اکنونیان -گذشـته و حال را از چنگ
نهفتـه شاهدوسـتی ِ مـردم کوچـه و دکتـر مصـدق) به فرمانـداری نظامی دکتـر مصـ ّدق و اسـتفاده هنرمندانـه گفتهایـم انقلاب اسلامی ايـران ،تفسـیرهای انحصاری یا ایدئولوژیک
بـازار و احساسـات ُسـ ّنتی ِ سـربازان تهـران در روز 28مـرداد بـا وجـود مصـ ّدق از تریبو ِن این محکمه نظامی محصـول َع َصب ّيتهـا ،دشـمنیها و آزاد کنیـم .بـرای داشـتن ِ فردائـی
و بسـیاری از درجـه داران و ارتشـیان مخالف تهـای شـدید دکتـر فاطمـی و تأثیـرات عمیق آن بر روا ِن سیاسـی ناانديشـ یهای روشـنفكران و رهبران روشـن و مشـترک ،امـروز ،بایـد
نسـبت به شاه ،آن «حلقه مفقوده »ای و دیگـر یـاران دکتر مصـدق و تاکید و حافظـه م ّلـی ایرانیـان ،...همـه و سياسـی مـا در سراسـر ِ ايـن دوران تاریخـی م ّلـی و مشـترک داشـته
باشـیم)1( .
بـود کـه در 28مـرداد ،32زنجیـره آنـان بـه وابسـتگی سـرتیپ دفتـری همـه ،محكوم ّيـت واقعه 28مـرداد را اسـت.
***
در پایان ،از دوسـتان عزیزم :دکتر دکتـر محمد علی مو ّحـد (با وجود ـبـه عنوان یـک «کودتا»ـ بـر حافظه بـه «عوامـل کودتا» و نقش سـرتیپ طبقـات و اقشـار مختلـف اجتماعـی
مینـا راد (که ایـن مقالات را پیش از ارادت و احتـرام فو قالعـاده نسـبت به تاريخـی جامعـه مـا تثبيـت كـرد .از دفتـری در پاکسـازی خیابانهـا از را بهـم پیونـد داد و باعـث بـروز ِ
انتشـار خوانده و نظرات ارزشـمندی ايـن زمـان -بـار ِديگـر « -تاريخ» به تظاهرکننـدگان حـزب تـوده نیـز رویدادهـای شـگفت انگیز در سـقوط
ابـراز کردهانـد) ،آلیـس آواکمیـان، دکتـر مص ّدق) م ینویسـد: «تقويـم» بـدل گرديد و «عقـل ن ّقاد» نشـانة دیگـری از ایـن عـدم مقاومت مصـ ّدق گردیـد« ،حلقـه مفقـوده»ای
مهیـن آزادفـر ،عبـاس احمـدی، «اینـک پـس از گذشـت سـالیان به «عقل ن ّقال» سـقوط كرد و انديشه و دور اندیشـی دکتـر مصـدق بـود. که در آن شـرایط ِ َعــ َصبی و عصیان،
مسـعود لقمان ،تورج جـوادی (برای دراز ـکـه شـور و التهـاب شـگف ِت آن سياسـي ،بـه آئي نهـا و عزادار یهـای ایـن درایـت و دوراندیشـی ،خدمـت نـه مصـ ّدق و نه یاران نزدیـک او ،قادر
یار یهـای ارزشمندشـان در تایپ و روزهـا فراموش گشـته اسـ تـ در یک مذهبـی تبديـل شـد و به قـول فروغ دیگـری اسـت در کارنامـه سیاسـی ِ
نشـر اینترنتـی این مقـالات) و نیز از نگـرش منطقـی و واقـع بینانـه ،بـه دکتـر مصـ ّدق کـه کمتـر از خدمـت بـه دیـدن یـا درک آن نبودنـد.
دوسـت شـاعر و هنرمنـدم (محمـد نظـر م یرسـد کـه دکتـر مصـ ّدق در فرخزاد: بـزرگ او در م ّلی کـردن صنعت نفت عـدم مقاومـت دکتـر مصـ ّدق یـا
مهـدی مـرادی) بخاطـر طـرح روی تیرمـاه ،1331بهتریـن موقـع ،و هـم «مردا بهاي الكل مقابلـه قهرآمیـز وی با خیـزش مردم
جلد کتـاب ،صمیمانه سپاسـگزاری بهترین دسـتاویز را بـرای کنارهجوئی انبو ِه بی تح ّرك روشنفكران را ایران ،نیسـت. ـبـا وجـود اصرارهـا و پافشـار یهای
انتخـاب کرده بـود .در آن زمان ،هنوز به ژرفنای خويش كشيدند *** دکتـر حسـین فاطمـی و دیگر یـارا ِن
میکنـم. سـرطان نفاق و شـقاق پنجه در پیکر در ديدگا ِن آين هها گوئی شکسـت نامنتظر ،آسـان و شگفت مصـ ّد قـ نشـانه درایـت ،دوراندیشـی
نهضـت م ّلی ایران ،محکـم نکرده بود. حركات و رن گها و تصاوير انگیـز ِ مصـ ّدق ،و تبليغـات گسـترده و حـ ّس مـردم دوسـتی ِ دکتر مص ّدق
«پایان» هنـوز حرمـت و اعتبـار دکتـر مص ّدق وارونه منعكس م یگشت و ديرپـاي حـزب تـوده (كـه بـا وقوع بـود که نم یخواسـت ایـران را در یک
ديگر كسی به عشق نيانديشيد 28مـرداد ،اميـد ِ ايجا ِد «ايرانسـتا ِن» جنـگ داخلـی ،نصیـب حزب تـوده و
زیرنویس: وابسـته بـه شـوروی را بـر بـاد رفتـه و هيچكس ،ديگر به هيچ چيز اتحـاد جماهیر شـوروی سـازد.
( )1رو در رو با تاریخ ،علی میرفطروس ،ص7 انتصـاب ناگهانـی و غیـره منتظره م یديـد) ،و خصوصـاً اشـتباه بـزرگ نيانديشيد».