Page 13 - (کیهان لندن - سال سى و هفتمـ شماره ۳۰۸ (دوره جديد

P. 13

‫صفحه ‪13‬ـ ‪ Page 13‬ـ شماره ‪1۷۷4‬‬
‫جمعه ‪ ۲3‬تا پنجشنبه ‪ ۲۹‬آوریل ‪۲0۲۱‬‬

‫در این تمدن‪ ،‬خسته از تکنولوژي و‬ ‫فوکو و ستیز با عقلانیت مدرن‬ ‫در غرب فراوانند عارفان و فیلسوفاني‬
‫صنعت‪ ،‬در جستوجوي کوچه باغي‬ ‫که به عقل روي خوش نشان ندادهاند‪،‬‬
‫دلگشا براي تفرج و انبساط خاطر است‪،‬‬ ‫در تعیین ابزارهایي براي رسیدن به‬ ‫ميتواند در هر جا ظهور پیدا کند‪.‬‬ ‫نسبت به بعضي از واقعیتها که در‬ ‫سریع بدون هدف‪ ،‬تا جان از تن آن به‬ ‫ولي به عنوان نمونه از بین پست‬
‫نه توطن و اقامت در خرد اساطیري ما!‬ ‫هدفهاي خاص ما را یاري رساند‪ ،‬اما‬ ‫این خیلي مهم است که نقد عقل‬ ‫اصل وجودشان نميتوان شک کرد‪،‬‬ ‫در رود و بمیرد و ما شاهد اضمحلال‬ ‫مدرنها به طور مشخص میشل فوکو‪،‬‬
‫و چنان که دیگران هم به درستي اشاره‬ ‫خود این اهداف را عقل تعیین نميکند‪،‬‬ ‫ابزاري در غرب امري شایع و رایج است‪.‬‬ ‫چون در نظام فکري خود نميتوانند‬ ‫تمدن جدید هستیم» ميخواهم عرض‬ ‫نماد بارز ستیز با عقلانیت مدرن است‪.‬‬
‫کردهاند «پستمدرنیسم‪ ،‬وسیلهای‬ ‫بلکه احساسات و عواطف تعیینکننده‬ ‫اشاره به محدودیتهاي این سنخ از‬ ‫آنها را تبیین کنند‪ ،‬تغافل ميورزند»‪...‬‬ ‫کنم که واقعیت چیز دیگري است‬ ‫وي در مقدمه کتاب «تاریخ جنون»‪،‬‬
‫تجملي براي آنهاست تا از خردورزي‬ ‫عقل در آراي فیلسوفان غربي به وفور‬ ‫نفس وجود واقعیتي که در نظام فکري‬ ‫و این پیشگویيها خیلي مطابقتي با‬ ‫خواهان نگارش شکل دیگر دیوانگي‬
‫روزانه خود کمي فارغ شوند‪ .‬و از همه‬ ‫این اهدافند‪.‬‬ ‫دیده ميشود‪ .‬از جمله اینکه گفته‬ ‫من قابل تبیین نیست‪ ،‬بر این دلالت‬ ‫واقع ندارد و تنها ميتواند تسلاي خاطر‬ ‫است؛ آن نوع دیوانگي که به زبان‬
‫مهمتر اینکه آنها هیچگاه ضدیت با‬ ‫بعضي از متفکران ما آمدهاند نقدهاي‬ ‫ميشود این نوع عقلانیت صرفا در رابطه‬ ‫ميکند که نظام فکري من داراي نقص‬ ‫سنتگرایان افراطي و ستیزهجویان‬ ‫پریشیده و پیچیده خود فوکو‪« ،‬خرد‬
‫خرد را در خط تولید محصولات خود‪،‬‬ ‫خود غربیان از عقلانیت را بر سر خود‬ ‫وسایل و ابزارها تحقق ميیابد‪ .‬اما این‬ ‫است‪ .‬به عبارت دیگر هر گاه نظام‬ ‫با مظاهر و تفکر مدرن باشد نه چیز‬ ‫حاکم انسان‪ ،‬همسایه او را محبوس‬
‫یا در سیاست خارجيشان دخالت‬ ‫آنان کوبیدهاند و از این کشفهاي‬ ‫مسأله که آیا اهداف هم عقلانیتي دارند‬ ‫فکري ما با واقعیتي ناسازگاري نشان‬ ‫دیگر ! به قول سید جواد طباطبایي‬ ‫ميکند و انسانها از طریق این عمل‬
‫نميدهند‪ .‬در امور قضایي و روابط‬ ‫نابهنگام خود خیلي خوشحالند! این‬ ‫یا خیر؟ محل مناقشه جدي است‪ .‬بر‬ ‫دهد‪ ،‬اگر به جاي تخطئه واقعیت‪ ،‬نظام‬ ‫«زوال تمدن غرب‪ ،‬تو ّهم یا وجهي از‬ ‫و با واسطه زبا ِن بیرحمانه نادیوانگي با‬
‫اجتماعي و بیمه و غیره‪ ،‬خردورزي‬ ‫طبق تعریف عقلانیت ابزاري‪ ،‬عقلانیت‬ ‫فکري خود را تخطئه کنیم‪ ،‬عقلانیت‬ ‫ایدئولوژيهاي جدید غربي است که‬ ‫یکدیگر رابطه برقرار ميکنند‪ ،‬و وجود‬
‫است که عمل ميکند‪ .‬یا اگر لحظه‬ ‫بيانصافي است‪.‬‬ ‫تنها به رابطه وسایل و اهداف مربوط‬ ‫ما وسیع‪ ،‬جامع و عمیق است‪ .‬از طرف‬ ‫درباره آن خشت پُرتوان زد‪ ،‬چرا که‬ ‫یکدیگر را به رسمیت ميشناسند»‬
‫برخورد سنگ آسماني با سیاره مشتري‬ ‫حالا جاي مناقشه در این نیست که‬ ‫ميشود‪ .‬لذا تنها ارتباط ابزارها با اهداف‬ ‫دیگر‪ ،‬منظورم اصل ًا این نیست که علت‬ ‫پایهاي در واقعیت ندارد‪ ،‬ولي وجدان‬ ‫فوکو یک خواس ِت دیگري هم دارد؛‬
‫را محاسبه ميکنند یا با اینترنت و‬ ‫آیا غرب یک کل در هم تافته است‬ ‫را ميتوان ارزیابي کرد‪ ،‬اما ارزیابي‬ ‫و ریشه رشد یا انحطاط جوامع و به‬ ‫نگونبخت ما را که پاي در ِگل زوال و‬ ‫«دست یافتن به درجه صف ِر دیوانگي‬
‫ماهواره‪ ،‬جهان را به دهکده کوچکي‬ ‫یا مجموعهاي از خرده فرهنگها و‬ ‫خود اهداف بیرون از حوزه عقلانیت‬ ‫طور دقیقتر‪ ،‬علت اعمال و فعالیتهاي‬ ‫انحطاط مانده است نوازش ميدهد‪».‬‬ ‫در سیر جنون»؛ یعني رجعت به زماني‬
‫تبدیل ميکنند‪ ،‬همه بر مبناي خرد‬ ‫اجزاي متفاوت‪ .‬این بحثي دراز دامن و‬ ‫قرار ميگیرد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬فقط‬ ‫انسانها را صرفاً در مقوله «خرد» آنها‬ ‫البته مقصود بنده ابداً این نیست که با‬ ‫که برداشت انسان از جنون یکدست و‬
‫مدرن است و در ارتباطشان با ما هم‬ ‫مناقشهخیز است‪ .‬ولي در جواب سوال‬ ‫عقلانیت ابزارها وجود دارد و نميتوان‬ ‫منحصر کنیم و تأثیر عوامل عیني‬ ‫رویکردي «تقيزادهاي»‪ ،‬به تقلید از‬ ‫نامتمایز بود‪ ،‬زماني که مرزبندي میان‬
‫لحظهاي از این خرد غافل نميشوند و‬ ‫شما باید عرض کنم که درست است‬ ‫از عقلانیت اهداف سخني در میان آورد‪.‬‬ ‫(اقتصادي‪ ،‬سیاسي‪ ،‬اجتماعي و‪ )...‬را در‬ ‫غرب صرفاً به عقل جزوي اعتنا کرده و‬ ‫عقل و جنون هنوز ایجاد نشده بود‪ .‬به‬
‫داد و ستدشان را آن چنان برنامهریزي‬ ‫که در غرب‪ ،‬عقل ستیزي‪ ،‬طیفهاي‬ ‫دلیل این نکته نیز به نسبي یا مشروط‬ ‫حرکت جوامع و انسانها نادیده بگیریم‪.‬‬ ‫از دیگر منابع معرفتي از جمله شهود‬ ‫هر حال این بحث مفصل است مثلا‬
‫ميکنند که همیشه برندهاند»! منظورم‬ ‫متنوع و متعددي را در بر ميگیرد مثل ًا‬ ‫(‪ )Conditional‬بودن عقلانیت‬ ‫و معتقد هم نیستم که خردورزي‬ ‫عرفاني غفلت کنیم‪ .‬آزموده را آزمودن‬
‫این است که وضعیت شرایط جامعه ما‬ ‫«تئودور آدورنو»‪ ،‬خرد ابزاري را نقد‬ ‫ابزاري برميگردد‪ .‬به قول برتراند راسل؛‬ ‫انسانها یک قالب و شکل مشترک‬ ‫خطاست و هدف فراهم آوردن جامهاي‬ ‫عقل ستیزي اگزیستانسیالیستها‪...‬‬
‫با شرایط غربي به کلي متفاوت است‬ ‫ميکند یا هربرت مارکوزه‪ ،‬از مصائب‬ ‫«عقل معنایي کاملا روشن و دقیق دارد‬ ‫و عمومي دارد یا اینکه بهترین شکل‬ ‫عاریتي هم نیست که با جان ما و جهان‬ ‫بنیانگذاران اندیشههاي پست مدرن‪،‬‬
‫و براي نقد عقلانیت باید حداقلي از‬ ‫انسان «تک ساحتي» سخن ميگوید‪،‬‬ ‫و بر گزینش ابزارهاي درست نسبت به‬ ‫آن در «فلسفه آتني» یا در عقلانیت‬ ‫معنویمان ناخویشاوند بوده و از غایت‬ ‫نیچه‪ ،‬گئورک زیمل‪ ،‬هایدگر و آدرنو‬
‫عقلانیت وجود داشته باشد و سیر‬ ‫یا والتر بنیامین از «انسان غربي بدون‬ ‫یک هدف دلالت دارد که ميخواهید‬ ‫تمدن جدید بروز یافته باشد‪ .‬نه اصلا‬ ‫تنگي یا گشادي به تنمان زار بزند‪ .‬اتفاقا‬ ‫بودهاند‪ .‬دنباله منطقي پستمدرنیسم‬
‫تکویني و تکاملي آن قابل مشاهده‬ ‫هاله» مينالد و رمانتیکها و اصحاب‬ ‫بدان دست بیابید‪ .‬عقل هیچ ارتباطي با‬ ‫منظور و هدفم رسیدن به این نکتهها‬ ‫به قول مصطفي ملکیان‪« ،‬بزرگترین‬ ‫را ميتوان در آراي ژان بودریار‪ ،‬دریدا‪،‬‬
‫و بررسي باشد تا مجال نقد و حتي‬ ‫مکتب فرانکفورت و پست مدرنیستها‬ ‫گزینش اهداف ندارد»‪ .‬هیوم (‪)Hume‬‬ ‫و نتایج نیست‪ .‬بلکه منظور این است‬ ‫نقدي که بر مدرنیزم ميتوان کرد این‬ ‫فوکو‪ ،‬لیوتار و‪ ...‬جستوجو کرد‪ .‬عجیب‬
‫نفي آن معقول باشد! در تمدن غربي‪،‬‬ ‫و‪ ...‬به انتقاد از خرد ابزاري اشتغال‬ ‫هم از بزرگترین منتقدان عقل ابزاري‬ ‫که عقلانیت نیز داراي برخي مباني و‬ ‫است که عقلانیتي که قوام مدرنیزم‬ ‫نیست اگر تمام این اندیشهها‪ ،‬در موضع‬
‫عقلانیت چنان نهادینه شده که نقدهاي‬ ‫ورزیدهاند‪ .‬اما یادمان نرود که همه این‬ ‫است و به نظر وي‪ ،‬عقل برده احساسات‬ ‫بنیادهای مشترک و عمومي است که‬ ‫بر آن است هنوز عقلانیت وسیع و‬ ‫تضاد با عقل دکارتي‪/‬خرد مدرن قرار‬
‫مذکور‪ ،‬خلل و خدشهاي در روند آن‬ ‫نقدها در جامعه و تمدني مطرح ميشود‬ ‫و عواطف است‪ ،‬و فقط قادر است‬ ‫فارغ از تعلقات دیني‪ ،‬قومي و نژادي‪،‬‬ ‫عمیق نیست‪ .‬هنوز تجدد گرایان‪،‬‬ ‫دارند! البته این تعریض‪ ،‬چیزي از‬
‫ایجاد نميکند و حتي در جهت اصلاح‬ ‫که حقیقتا به عاليترین حد تخصص‬ ‫ارزش بسیاري از مفاهیم و آموزههاي‬
‫آن به کار برده ميشود‪ .‬اما در جامعه‬ ‫و رشد رسیده و انسان فرامدرن ساکن‬ ‫ارزشمند مطرح شده توسط فیلسوفان‬
‫ما که کثیري از اذهان عرفانزده و‬ ‫پست مدرن نميکاهد‪ ،‬اما واقعیت امر‬
‫اسطوره باور‪ ،‬در متن و ساختاري عقل‬ ‫این است که دستاوردهاي آنان در باب‬
‫ستیز ادامه حیات ميدهند‪ ،‬هر نقدي‬ ‫موضوع عقلانیت‪ ،‬چندان قابل اعتنا‬
‫به عقلانیت‪ ،‬به ریشهکن شدن این‬ ‫نیست‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬میشل فوکو در‬
‫نهال خرد ميانجامد و تاخیر فرهنگي‬ ‫آثار پیچیده خود و نوشتههایش در باب‬
‫موجود را صد چندان خواهد ساخت!‬ ‫تاریخ جنون‪ ،‬دستاوردي برتر از این ادعا‬
‫سوءتفاهم نشود‪ ،‬نميگویم عقلانیت‬ ‫ندارد که هر که دیوانه نیست لاجرم‬
‫نقد نباشد‪ .‬نقد کنند‪ ،‬حتي نفي کنند‬ ‫اسیر عقلانیت «جامعه زندانگون»‬
‫اما آیه ‪ ۱00‬از سوره شریفه یونس را‬ ‫است و تنها مجنونان– تخطيکنندگان‬
‫آویزه گوش کنند که «و ی ْجع ُل ال ِّر ْجس‬ ‫از نظم معقول مدرن – شایسته‬
‫علي الّذین لا ی ْع ِق ُلون»؛ خداوند پلیدي‬ ‫ستایشاند! در واقع برخلاف رأي کساني‬
‫را بر آنها قرار داد که تعقل نميکنند‪.‬‬ ‫که به تبعیت از پستمدرنیسم‪ ،‬هم‬
‫عبدالحمید ضیایی ـ دکتراي فلسفه‬ ‫عقل مدرن و تمدن مبتني بر آن را به‬
‫سخره ميگیرند و معتقدند که «تمدن‬
‫غرب از دانشگاه سوربن‬ ‫غربي مانند خروسي است که سرش‬
‫و نویسنده کتاب «در غیاب عقل»‬ ‫را بریدهاند‪ .‬براي مدت کوتاهي‪ ،‬این‬
‫طرف و آن طرف ميرود‪ ،‬با حرکتي‬

‫‪۹6‬‬

‫‪43 1‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪۲‬‬ ‫(سودوکو)‬ ‫‪ 15 14 13 1۲ 11 1۰ ۹ 8 ۷ 6 5 4 3 ۲ 1‬عمودی‪:‬‬

‫‪53۷‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ ۱‬ـ از شعرای معروف و فارسیسرای‬ ‫‪1‬‬
‫‪۲‬‬ ‫شبه قاره هند‬ ‫‪۲‬‬
‫‪1۷‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪ ۲‬ـ زیادهطلبی ـ نوعی رقص ـ گ ّله‬ ‫‪4‬‬
‫‪۹6‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ 3‬ـ رزق و روزی ـ پایتخت کشوری‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪۷8 ۲ 3‬‬ ‫‪5 43۲1‬‬ ‫است‬ ‫‪۷‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪ ۴‬ـ دلآزرده ـ بهدست آوردن‬ ‫‪8‬‬
‫‪۷8‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ ۵‬ـ آرزوها و خواستهها ـ مصیبت ـ از‬ ‫‪۹‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪1۰‬‬
‫‪4 ۲1‬‬ ‫‪11 1۰ ۹ 8 ۷ 6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫مواد مخدر‬ ‫‪11‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪ ۶‬ـ شیر ـ جادو ـ قیمت واحد‬ ‫‪1۲‬‬
‫‪ 8‬ـ خواب و خیال ـ‬ ‫عمودی‪:‬‬ ‫‪ 8‬ـ بدیُمنی ـ از خاندانهای‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ ۷‬ـ چاهی است ـ جوی خون ـ ن ّمامی‬ ‫ـ قسمتی از دوچرخه و‬ ‫‪13‬‬
‫دریاچهای در آسیا‬ ‫‪ ۱‬ـ از سلسلههای‬ ‫حکومتی در ایران‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ 8‬ـ کشوری است ـ توان ـ جانداری‬ ‫خودرو‬ ‫‪14‬‬
‫حکومتی در ایران ـ‬ ‫‪ ۹‬ـ بهدنیا آمدن‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪15‬‬
‫ـ طمع‬ ‫نوعی رنگ مو‬ ‫‪ ۱0‬ـ ستایشگر ـ از‬ ‫‪8‬‬ ‫است‬ ‫‪۱۱‬ـ از انقلابیون معروف و‬
‫‪ ۹‬ـ لحظه ـ بخشی از‬ ‫‪ ۲‬ـ طرف راست ـ گلی‬ ‫شهرهای ایران‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪ ۹‬ـ آهنگساز و پیانیست معروف و‬ ‫فقید آمریکای لاتین ـ‬ ‫افقی‪:‬‬
‫‪1۰‬‬ ‫‪ ۱‬ـ از رؤسای جمهوری‬
‫اوستا‬ ‫است‬ ‫‪ ۱۱‬ـ عصاره ـ س ّر ـ عددی‬ ‫‪11‬‬ ‫برجستۀ کشور ما‬ ‫مرطوب‬
‫‪ ۱0‬ـ جای اصلی ـ در‬ ‫‪ 3‬ـ اشاره به نزدیک ـ‬ ‫است‬ ‫‪ ۱0‬ـ ولگرد ـ حرف تعجب ـ تندرستی‬ ‫‪ ۱۲‬ـ هم شغل ـ گرما ـ از‬ ‫ترورشدۀ قاره آفریقا‬
‫برابر «کیفی» است ـ‬ ‫فلزی است ـ میل‬ ‫افقی‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ـ آزاده ـ شگرد ـ زبانی‬
‫‪ ۱‬ـ از شعرای برجسته‬ ‫‪ ۱۱‬ـ از مذاهب ـ گرفتن ـ مسرور‬ ‫سبزیجات‬
‫تکخال‬ ‫باردار‬ ‫معاصر و فقید ایران‬ ‫‪ ۱۲‬ـ حرف خطاب ـ زورمند ـ‬ ‫‪ ۱3‬ـ از کیشها ـ ظاهری ـ‬ ‫است ـ کوشش‬
‫‪ ۱۱‬ـ از مراسم عزاداری‬ ‫‪ ۴‬ـ از آثار ارنست‬ ‫‪ ۲‬ـ رجاء ـ از رودخانههای‬ ‫‪ 3‬ـ ا ز نو یسند گا ن و‬
‫خودکشی ژاپنی‬ ‫علامت جمع‬ ‫روزنامهنگاران پرکار و‬
‫همینگوی‬ ‫ایران‬ ‫‪ ۱3‬ـ ضیافت ـ فرق سر ـ پایاننامۀ‬ ‫‪ ۱۴‬ـ از مواد مخدر ـ‬ ‫برجستۀ معاصر ایران ـ‬
‫‪ ۵‬ـ فصلی است‬ ‫‪ 3‬ـ از شعرای معروف و‬
‫‪ ۶‬ـ کم کردن ـ کاشانه‬ ‫معاصر ایران ـ قلیل‬ ‫تحصیلی‬ ‫پیشرفت و ترقی‬ ‫مدرک‬
‫‪ ۷‬ـ منطقه سرما ـ‬ ‫‪ ۴‬ـ اشاره به دور ـ برابری‬ ‫‪ ۱۴‬ـ از فلزات ـ نوعی واحد آموزشی‬ ‫‪ ۱۵‬ـ اصطلاحی عامیانه‬ ‫‪ ۴‬ـ او هم حرفهای دارد ـ‬
‫حرف همراهی‬ ‫که معنی آ هسته و‬ ‫خوراکی است ـ پرندهای‬
‫‪ ۵‬ـ پایهها‬ ‫عالی ـ غیر مترقبه‬ ‫پنهانی میدهد ـ شهری‬
‫حل جدول شماره قبل‬ ‫‪ ۶‬ـ پسوند تشبیه ـ شاعر‬ ‫‪ ۱۵‬ـ شهرنشینی ـ از میوهها ـ نام‬ ‫قدیمی در ایران ـ محل‬ ‫است‬
‫برجسته ایران در اوایل‬ ‫اسکیبازی در دامنۀ البرز‬ ‫‪ ۵‬ـ اثری فکاهی از حسین‬
‫پیشین مازندران‬
‫قرن چهارم هجری‬ ‫مدنی‬
‫‪ ۷‬ـ مادر به عربی ـ سرشک‬ ‫حل جدول شماره قبل‬ ‫‪ ۶‬ـ چیره و غالب ـ جذاب ـ‬

‫ـ مصون‬ ‫مایه حیات‬
‫‪ ۷‬ـ شهری در ایران ـ کافی‬

‫ـ دام‬
‫‪ 8‬ـ پیشگام صنعت بانکداری‬

‫در ایران‬
‫‪ ۹‬ـ نه بهعربی ـ صاحب واحد‬

‫تولیدی‬
‫‪ ۱0‬ـ علامت جمع ـ رفوزه‬

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18