Page 11 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۳۷۸ (دوره جديد

‫صفحه‌‪‌‌11‬شماره‌‪1844‬‬ ‫کالبدشکافی یک طغیان (‪)۱۶‬‬ ‫هستههایمقاومت‬
‫جمعه ‪ ۱۲‬تا پنجشنبه ‪ ۱۸‬سپتامبر ‪۲۰۲۲‬‬
‫( کیهان لندن شماره ‪) ۱۱۲۵-۱۱۰۰‬‬ ‫محمود‪ ،‬با آنکه تاج از سر سلطان صفوی برگرفته و در‬
‫وفاداریشان را بیازماید و اگر همراهی نشان دادند آن را‬ ‫فروردین تا مهر ‪۱۳۸۵‬‬ ‫اصفهان بر مسند سلطنت نشسته بود‪ ،‬هرگز بهعنوان‬
‫دلیل پیمانشکنی و بهانۀ انتقامجویی از «بن» و مردم آن‬ ‫پادشاه ایران شناخته نشد زیرا قلمرو حکمرانی او تنها بخش‬
‫احمد احـرار بازنشر‬ ‫کوچکی از کشور قزلباش را در بر میگرفت‪ .‬حتی در ناحیۀ‬
‫قرار دهد‪.‬‬ ‫اصفهان نیز شهرهای کوچکی مانند «گز» و «بن» پس از‬
‫بدین خیال‪ ،‬در مقام پیشدستی برآمدند و لطفعلی خان‬ ‫شجاع گرجیتبار ایران‪ ،‬از دل محمود زدوده شد‪.‬‬
‫را با همعهدانش دستگیر کردند و کتبسته به اصفهان‬ ‫شاه سلطانحسین‪ ،‬زمانی که محمود به جانب اصفهان‬ ‫سقوط پایتخت‪ ،‬سر بهفرمان فاتح افغان نمینهادند‪.‬‬
‫میتاخت‪ ،‬بر آن بود که فرماندهی قوا را به لطفعلی خان‬ ‫گز‪ ،‬در سه فرسخی اصفهان‪ ،‬بر زمین بلندی مشرف بر‬
‫فرستادند‪.‬‬ ‫بسپارد‪ .‬اما لطفعلی خان افق را تیره و اوضاع را خرابتر از‬ ‫جلگۀ وسیع بنا شده بود‪ .‬برای تسخیر گز‪ ،‬محمود یکی از‬
‫محمود که پیشاپیش از قضایا آگاهی یافته بود وقتی‬ ‫آن مییافت که بتوان کاری صورت داد‪ .‬از طرفی ملاباشی و‬ ‫سرداران سپاه خود بهنام زبردستخان را برگزید‪ .‬زبردست‬
‫رویاروی لطفعلی خان قرار گرفت نتوانست بردباری نشان‬ ‫دیگر دستاندرکاران توطئه علیه او و ع ّمش فتحعلی خان‬ ‫خان در اصفهان تولد یافته ولی در بین افغانها بزرگ شده‬
‫دهد‪ .‬از فرط خشم‪ ،‬مانند جانوری درنده حمله برد و در‬ ‫داغستانی صدر اعظم‪ ،‬نگران بودند که بازگشت لطفعلی‬ ‫بود‪ .‬او با سپاه خود به سوی «گز» شتافت و پیامی به‬
‫حالی که به زمین و زمان دشنام میداد‪ ،‬او را با شمشیر‬ ‫خان به قدرت برایشان خطرآفرین باشد‪ .‬از این رو شاه‬ ‫مدافعان شهر فرستاد و آنها را به ترک مقاومت فراخواند؛ اما‬
‫سلطانحسین را برحذر میداشتند و هشدار میدادند که‬ ‫پاسخ مساعد نشنید‪ .‬پارسیانی را که زیر فرمان خود داشت‬
‫برهنه قطعه قطعه کرد‪.‬‬ ‫مأمور کرد دروازههای شهر را با تیر و تبر بگشایند؛ از این‬
‫***‬ ‫سپردن سپاه به سردار زخمخورده و دلچرکین به مصلحت‬ ‫طریق هم به نتیجه نرسید‪ .‬شهر سرسختانه مقاومت میکرد‪.‬‬
‫در دیگر نقاط ایران شورشها ادامه داشت‪ .‬در اصفهان‪،‬‬ ‫نیست‪ .‬در نتیجه‪ ،‬لطفعلی خان مانند مردم عادی‪ ،‬در‬ ‫تصمیم گرفت برای راه یافتن به شهر نقب بزند‪ .‬بدین ترتیب‪،‬‬
‫حکومت با کمبود آذوقه و کمبود درآمد روبرو بود‪ .‬رفع هر‬ ‫اصفهان شاهد زوال سلطنت شاهسلطانحسین و ورود‬ ‫ناگهان سپاهیان افغان از داخل شهر سر درآوردند و با‬
‫دو مشکل به گشودن شهرهای دیگر نیاز داشت‪ .‬محمود‪،‬‬ ‫شمشیرهای آخته به جان مردم افتادند‪ .‬مدافعان که غافلگیر‬
‫سرکردگان خود را به این سوی و آن سوی میفرستاد و‬ ‫فاتحانۀ محمود افغان بود‪.‬‬ ‫شده و فکر برخورد با چنان وضعی را نکرده بودند‪ ،‬ناگزیر‬
‫به سپاهیان اذن میداد هرچه یافتند از خودشان باشد‪.‬‬ ‫محمود که از کفایت لطفعلی خان آگاه بود‪ ،‬هرچند‬
‫بدین سان دست فرماندهان و سپاهیان را برای غارتگری و‬ ‫خاطره شکست کرمان را فراموش نمیکرد‪ ،‬در برخورد با‬ ‫تسلیم شدند‪.‬‬
‫خونریزی باز میگذاشت‪ .‬متقابلاً مردم نیز در مقام مقاومت‬ ‫مشکلات فرمانروایی و شورشهای مکرر ایالات و ولایات به‬ ‫نبرد «بن» اما بیشتر طول کشید‪ .‬اهالی بن تصمیم گرفته‬
‫استوارتر میشدند‪ .‬کروسینسکی مینویسد‪« :‬به سپاهیان‬ ‫وجود او احساس نیاز کرد‪ .‬لطفعلی خان را به حضور طلبید‬ ‫بودند هر گونه سختی را تحمل کنند و تسلیم نشوند‪.‬‬
‫و مورد نوازش قرار داد و گفت گذشته هر چه بود گذشته‬ ‫فرماندهی نیروی مقاومت را تعدادی از سرکردگان قزلباش‬
‫افغان دیناری داده نمیشد‪ .‬هر که مواجب میخواست‬ ‫بهعهده داشتند که از اصفهان گریخته و در «بن» پناه گرفته‬
‫میگفتند بروید فلان شهر را تسخیر کنید‪ ،‬هرچه در آن شهر‬ ‫است و اکنون باید به اوضاع کشور سامان بخشید‪.‬‬ ‫بودند‪ .‬آنها با تسلط بر فنون جنگی‪ ،‬عملیات را ماهرانه‬
‫بدین سان‪ ،‬لطفعلی خان نزد محمود تقربی یافت و هرگاه‬ ‫اداره میکردند‪ .‬گرداگرد شهر خندقی حفر شده بود که راه‬
‫باشد به غارت برید‪ ،‬این مواجب شماست»!‬ ‫مثل اکثر ابناء زمانه اهل ریا بود و سازش با قدرت حاکم‬ ‫بر مهاجمان میبست و دفاع از دروازهها را آسان میکرد‪.‬‬
‫بهروایت اسماعیلبن محمد مازندرانی که در آن زمان‬ ‫را غنیمت میشمرد‪ ،‬از این سازشکاری سود میبرد اما او‬ ‫علاوه بر این‪ ،‬جنگجویان «بن» تعدادی افغان در اسارت‬
‫شاهد اوضاع بوده است «دوران کشتار مؤمنان بود و‬ ‫دلش با فاتح اصفهان یکی نبود و فرصتی میجست تا خود‬ ‫داشتند‪ .‬این اسیران‪ ،‬که برادر کوچکتر محمود و تعدادی از‬
‫افتادن زنانشان در دست مردم ُملحد فاجر و غارت اموال و‬ ‫را به طهماسب میرزا برساند و در سلک یاران و سرداران او‬ ‫خویشاوندان نزدیک وی را نیز شامل میشد‪ ،‬در یکی از زد‬
‫و خوردها گرفتار شده بودند و بهصورت گروگان در «بن»‬
‫اولادشان به دست بیدینان کافر»‪.‬‬ ‫قرار گیرد‪.‬‬ ‫نگهداری میشدند‪ .‬محمود که نگران جان آنها بود از شاه‬
‫پس از دوران کوتاهی مساهله‪ ،‬حکومت جدید زیر فشار‬ ‫لطفعلی خان یکی از کسانی بود که در مذاکرات صلح‬ ‫سلطانحسین یاری خواست‪ .‬پادشاه مخلوع نامهای نوشت‬
‫مفتیان سنی و در رأس آنها ملا زعفران‪ ،‬مرشد و مشاور‬ ‫با مدافعان «بن» شرکت داشت و از آن پس به آن شهر‬ ‫و از اهالی بن آزادی گروگانها را طلبید اما پیش از آن که‬
‫محمود‪ ،‬تبعیضات قومی و مذهبی برقرار کرد‪ .‬کروسینسکی‬ ‫رفت و آمد میکرد‪ .‬در این رفت و آمدها قصد خود را نزد‬ ‫این وساطت به نتیجه برسد‪ ،‬اسیران افغان بهقتل رسیدند‬
‫روایت میکند‪« :‬منادی ندا کرد که در مملکت ایران‪ ،‬خاصه‬ ‫سردارانی که از اصفهان به «بن» گریخته و با افغانها جنگیده‬ ‫و محمود نیز متقابلاً آن عده از سپاهیان قزلباش را که در‬
‫در شهر اصفهان‪ ،‬طوایف مختلف مراتب تکریم و احترام‬ ‫بودند آشکار ساخت‪ .‬او در صدد بود آن عده را با خود‬
‫نسبت به افاغنه مرعی دارند‪ .‬در هر محل که با افغان‬ ‫همراه سازد اما برخی از آنان میپنداشتند که محمود دامی‬ ‫اسارت داشت قتل عام کرد‪.‬‬
‫روبرو شوند برخیزند و بهاحترام بایستند‪ .‬در راهها که سوار‬ ‫برایشان نهاده است و با فرستادن لطفعلی خان میخواهد‬ ‫پس از تسخیر «گز» که پیروزی مهمی برای محمود‬
‫چارپایانند به زیرآیند و دست بر سینه گذارند‪ .‬افراد ناس‪ ،‬از‬ ‫بهشمار میرفت و روحیه مبارزان «بن» را نیز تا حدودی‬
‫هر صنف و طبقه‪ ،‬جایگاه خود بدانند‪ .‬اول‪ ،‬افاغنه که اج ّل‬ ‫تضعیف کرده بود‪ ،‬زبردست خان از سوی محمود مأمور‬
‫و اقدم باشند‪ .‬دوم‪ ،‬جماعت درگزینی که از اهل سنتاند‪.‬‬ ‫تصرف «بن» شد‪ .‬او برای اهالی شهر پیام آشتی فرستاد و‬
‫سوم‪ ،‬ارامنه و نصاری‪ .‬چهارم مولتانیان که از هندیانند‪ .‬پنجم‬ ‫تضمین کرد که هرگاه دست از مقاومت بکشند خونی ریخته‬
‫گبران‪ ،‬ششم یهودان‪ .‬هفتم جماعت رافضی که از همه‬ ‫نخواهد شد و جان و مال همگان در امان خواهد بود اما‬
‫در صورتی که شهر با جنگ تصرف شود احدی از انتقام‬
‫ایشان ادنی و احقر و بیرتبهترین طوایفند»‪.‬‬ ‫مصون نخواهد ماند‪ .‬مردم «بن» پی برده بودند که در برابر‬
‫همان خ ّفتی را که شیعه در دوران صفوی در حق س ّنی روا‬ ‫سپاه مهاجم تنها ماندهاند و در جنگ‪ ،‬جز شکست نصیبی‬
‫نخواهند داشت‪ .‬اما به صداقت فرمانده افغان اطمینان‬
‫داشته بود اینک س ّنی بر شیعه تحمیل میکرد!‬ ‫نداشتند‪ .‬بهویژه آن که خود را در خطر انتقامجویی محمود‬
‫شماره آینده‪ :‬محمود در محاصرۀ مشکلات‬ ‫مییافتند‪ .‬زبردست خان از محمود قول گرفت و تعدادی‬
‫از سرکردگان سپاه افغان به نمایندگی وی با مدافعان «بن»‬
‫پیمان صلح امضا کردند و قول شرف دادند که دست تعدی‬

‫به سوی کسی دراز نشود‪.‬‬
‫«بن» نیز بدین گونه تسلیم شد در حالی که اهالی‬
‫همچنان از محمود بیمناک بودند و محمود نیز کینۀ آنها را‬
‫به دل داشت‪ .‬این کینه‪ ،‬بهقیمت خون لطفعلی خان سردار‬