Page 42 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۴۱۲ (دوره جديد

‫ضد کرد‪ ،‬نیاز به ترغیب و تشویق نداشتند و بطوری که آن‬ ‫بود و هم روستاهای بین خوی و سلماس را تملک کرده بود‪.‬‬ ‫صفحه‌‌‌‪‌‌‌4‌‌۲‬شماره‌‪‌18۷8‬‬
‫لمبتون (‪ -)Ann Lambton‬که در ‪ ۱۹۴۴‬از کردستان ایران‬ ‫[‪ ]۹‬در ژوییه ‪ ۱۹۱8‬عدهای از متجاسرین در کردستان ایران‪،‬‬ ‫جمعه ‪ ۲۹‬اردیبهشتماه تا ‪ 4‬خردادماه ‪140۲‬خورشیدی‬
‫دیدار و با آن رهبران تجزیهطلب گفتگو کرده‪ -‬مینویسد‪:‬‬ ‫ظاهراً گرد آمدند تا مسئلهی «استقلال کرد» را تحت حمایت‬
‫«همه با اشتیاق از استقلال کردستان سخن میراندند‪]۲۱[».‬‬ ‫بریتانیا مورد بحث قرار دهند و همین موضع را به نمایندهی‬ ‫فارسی عملاً از تمام مناسبات مهم اقلیم کردستان‬
‫اتحاد شوروی همچنین میخواست از آذربایجان و‬ ‫بریتانیا در سقز پیشنهاد کردند‪ .‬در آغاز دسامبر همان سال‪،‬‬ ‫حذف خواهد شد‪ .‬این در حالیست که در سایر کشورهای‬
‫کردستان ایران به عنوان ابزار فشار بر دولت ایران استفاده‬ ‫گروهی از جداییطلبان به نمایندگی از عشایر سنه و سقز و‬ ‫فدرال‪ ،‬مانند آمریکا و برزیل‪ ،‬یک زبان رسمی برای تمام‬
‫کند تا بتواند امتیاز نفت شمال را به دست آورد و هنگامی‬ ‫هوارمان با این هدف که جزء منطقهی تحت ادارهی بریتانیا‬ ‫کشور وجود دارد یا اگر مانند سوییس دارای چند زبان رسمی‬
‫که تهران در برابر این هدف‪ ،‬مقاومت کرد‪ ،‬روسها شروع‬ ‫منظور شوند‪ ،‬از سلیمانیه دیدار کردند‪ .‬آنها در فوریهی‬ ‫هستند‪ ،‬این زبانها در تمامی کشور‪ ،‬به عنوان زبان رسمی به‬
‫به تشویق این دو جنبش جداییخواهانه کردند‪ .‬اگر تهران‬ ‫‪ ۱۹۱۹‬جلسهی دیگری دربارهی شورش علیه حکومت ایران‬ ‫رسمیت شناخته میشوند و اینگونه نیست که برخی از این‬
‫از دادن امتیاز نفت به شوروی خودداری میکرد‪ ،‬شوروی‬ ‫تشکیل دادند که البته در این خصوص‪ ،‬به نتیجهای نرسیدند‪.‬‬ ‫زبانها در مناطق مختلف کنار گذاشته شوند‪ .‬مستنبط از‬
‫میتوانست از کردستان و آذربایجان‪ ،‬به عنوان یک مکمل‬ ‫[‪ ]۱۰‬سمیتقو رویای استقلال کردستان را در سر داشت[‪]۱۱‬‬ ‫همین عبارت از اساسنامه‪ ،‬تدریس در مدارس و دانشگاهها‬
‫استراتژیک برای پوشاندن جناح جنوب غربی خود استفاده‬ ‫و برای رسیدن به این هدف‪ ،‬به کشتار مخالفان و حتی‬ ‫به زبان مادری است‪ .‬یعنی ایرانیانی که به گروههای زبانی‬
‫و در عین حال‪ ،‬مرزهای شرقی عراق و ترکیه را نیز تهدید‬ ‫قتل عام وحشیانهی آذریها دست یازید‪ .‬در آوریل ‪،۱۹۱۹‬‬ ‫مختلف تعلق دارند‪ ،‬هر کدام باید تحصیلات خود را به زبان‬
‫کند‪ ]۲۲[.‬در سپتامبر ‪ ۱۹۴۵‬قاضی محمد و چند تن دیگر از‬ ‫متعاقب نزاعی که میان پادگان ایرانی ارومیه و هواداران‬ ‫مادری خود‪ -‬و نه به زبان فارسی‪ -‬ادامه دهند و محتوای‬
‫تجزیهطلبان در مهاباد به باکو رفتند و در ملاقات با رئیس‬ ‫سمیتقو رخ داد‪ ،‬وی بی درنگ شهرستان ارومیه را محاصره‬ ‫کتابهای درسی باید بر اساس دستور مسئولان محلی در‬
‫جمهور آذربایجان دستور تأسیس حزب دموکرات کردستان‬ ‫کرد‪ ،‬آب را به روی مردم بست و دست به قتل و غارت‬
‫را با ظاهر خودمختاری برای کردستان در چارچوب ایران‬ ‫مناطق آذرینشین اطراف گشود‪ ]۱۲[.‬وقتی بریتانیا از دادن‬ ‫نواحی خودمختار‪ -‬از جمله اقلیم کردستان‪ -‬تعیین شود‪.‬‬
‫اسلحه و مهمات لازم به سمیتقو برای دستیابی به استقلال‬ ‫در بخش دیگر از اساسنامه آمده است روابط اقلیم‬
‫دریافت کردند‪]۲۳[.‬‬ ‫خودداری کرد‪ ،‬وی برای گرفتن کمک‪ ،‬به بیگانهای دیگر یعنی‬ ‫کردستان با سایر بخشهای کردستان و کشورهایی که منافع‬
‫در ‪ ۲۲‬ژانویهی ‪ ۱۹۴۶‬قاضی محمد تأسیس «جمهوری‬ ‫ناسیونالیستهای ترکیه روی آورد‪ .‬سپس کوشید عشایر‬ ‫کرد در آنجا وجود دارد‪ ،‬از طریق نمایندگان اقلیم کردستان و‬
‫مهاباد» را اعلام کرد‪ .‬خود قاضی محمد رئیس جمهور شد و‬ ‫آذربایجان غربی را گرد آورد؛ اما موفق نشد‪ ]۱۳[.‬در فوریه‬
‫پسر عمویش سیف قاضی هم وزیر جنگ شد‪ ]۲۴[.‬تأسیس‬ ‫‪ ۱۹۲۰‬دولت مرکزی توانست سمیتقو را شکست دهد‪ .‬وی‬ ‫از طریق توافق با حکومت فدرال میسر میشود‪.‬‬
‫نظام جمهوری در بخشی از کشوری که نظام متبوع آن‬ ‫خواستار مصالحه شد و قول داد اموال غارت شده را پس‬ ‫همچنین هر کدام از اقلیمها میتوانند در کشورهای‬
‫مشروطهی سلطنتی است‪ ،‬انگیزهی قوی قاضی محمد و‬ ‫دهد و در امور ارومیه و سلماس مداخله نکند‪ .‬دولت وقت‬ ‫دیگر نمایندگی داشته باشند تا این نمایندگیها‪ ،‬حافظ منافع‬
‫حزب دموکرات کردستان را در راستای تلاش برای استقلال‬ ‫از روی بیخردی با سازش موافقت کرد‪ ]۱۴[.‬دو ماه بعد؛‬ ‫ویژهی آنها باشند‪ .‬این به آن معناست که اقلیم کردستان‪،‬‬
‫این استان و مناطق کردنشین آن منطقه نشان میدهد‪.‬‬ ‫یعنی در ماه آوریل‪ ،‬سمیتقو با اسلحهی دریافتی از ترکها‪،‬‬ ‫برخلاف دولتهای سایر کشورهای فدرال‪ ،‬مایل نیست امور‬
‫همچنین از آنجا که ایجاد پست وزیر جنگ‪ ،‬برای واحدهای‬ ‫دشت سلماس و شهر ارومیه را اشغال کرد و اینبار کوشید‬
‫خودمختار یک کشور فدرال بیمعناست‪ ،‬تأسیس چنین‬ ‫خود را تحت حمایت بیگانهای دیگر یعنی بلشویکها که‬ ‫خارجی را تماماً به دست دولت مرکزی بسپارد‪.‬‬
‫مقامیاز جانب قاضی محمد‪ ،‬دلیل دیگری است که نشان‬ ‫میکوشیدند تمامیت ارضی ایران را نقض کنند قرار دهد‪.‬‬ ‫در اساسنامه آمده است که حفظ نظم و امنیت داخلی‬
‫میدهد اعلام هدف ظاهری خودمختاری توسط وی و حزب‬ ‫اما سمیتقو از حمایت و پشتیبانی عام ایرانیان ُکرد بهرهمند‬ ‫اقلیم‪ ،‬بر عهدهی نیروهای انتظامی محلی حکومت اقلیم‬
‫دموکرات‪ ،‬تنها شعاری برای پنهان کردن انگیزهی اصلی او‬ ‫است‪ .‬وظیفهی نیروهای پیشمرگه‪ ،‬حفظ منافع و حاکمیت‬
‫یعنی تلاش برای استقلال مهاباد و سپس کردستان از ایران‬ ‫نبود[‪ ]۱۵‬و به همین جهت‪ ،‬سرکوب و کشته شد‪.‬‬ ‫اقلیم کردستان است‪ .‬بنابراین علاوه بر اینکه اقلیم بر نیروی‬
‫بوده است‪ .‬قاضی محمد‪ ،‬علاوه بر ملامصطفی بارزانی‪ ،‬سه‬ ‫دو سال پس از آغاز جنگ جهانی دوم‪ ،‬در سال ‪،۱۹۴۱‬‬ ‫انتظامی محلی تسلط کامل دارد‪ ،‬برخلاف سایر فدراسیونها‪،‬‬
‫تن دیگر از تجزیهطلبان را نیز به مقام مارشالی نیروهای‬ ‫بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی‪ ،‬ایران را اشغال و رضاشاه را‬ ‫نیروی دیگری به نام پیشمرگه معرفی کرده که نقش ارتش را‬
‫جمهوری ارتقا داد[‪ ]۲۵‬که این کار او نیز نشان میدهد‬ ‫به کنارهگیری از سلطنت و ترک کشور وادار کردند‪ .‬روسها‬ ‫در اقلیم ایفا خواهد کرد و ارتش دولت مرکزی تنها باید در‬
‫که خیال خام استقلال کردستان را از پیکرهی ایران در سر‬ ‫که بیشتر بخشهای آذربایجان شرقی و غربی را تحت اشغال‬
‫میپرورانده است‪ .‬اما جمهوری مهاباد نیز مورد پشتیبانی‬ ‫درآورده بودند‪ ،‬علاقمند بودند که دولتی دستنشانده‬ ‫مرزها مستقر شود‪.‬‬
‫در کردستان بر سر کار آورند؛[‪ ]۱۶‬بنابراین هنگامی که‬ ‫بر اساس مادهای دیگر از اساسنامه‪ ،‬حق تصویب تمامی‬
‫مردم و سران عشایر کرد قرار نگرفت‪]۲۶[.‬‬ ‫دستنشاندگان روس‪ ،‬به اغتشاش در آذربایجان غربی و‬ ‫قوانین که به مسائل داخلی اقلیمها (مثل قوانین مدنی‪،‬‬
‫از سوی دیگر‪« ،‬حزب دموکرات آذربایجان» تمایل نداشت‬ ‫کردستان روی آوردند‪ ،‬روسها مانع ورود نیروهای ایران‬ ‫جزایی‪ ،‬مالیاتی و…) مربوط میشود‪ ،‬به پارلمان اقلیمها‬
‫که مهاباد از حکم او خارج باشد و مستقلاً اقدام کند؛ تنها‬ ‫به محل شدند‪ .‬در ژانویهی ‪ ۱۹۴۲‬گروهی از شورشیان در‬ ‫واگذار میشوند‪ .‬اساسنامه از این نیز فراتر میرود و مقرر‬
‫حمایت روسها بود که دولت پیشهوری را متقاعد کرد‬ ‫کردستان ایران‪ ،‬حزبی به نام «آزادی» تأسیس کردند که به‬ ‫میدارد‪« :‬مسائل مشترکی که به حکومت فدرال مربوط‬
‫وجود دستگاه کرد مستقل از تبریز را تحمل کند‪ ]۲۷[.‬در ‪۲۳‬‬ ‫غارت روستاهای آذرینشین پرداخت‪ ]۱۷[.‬این در حالی بود‬ ‫میشوند مانند سیستم پولی‪ ،‬ارتش‪ ،‬برنامهریزی بلندمدت‬
‫آوریل ‪ ،۱۹۴۶‬پیمانی میان دو جمهوری مهاباد و حکومت‬ ‫که گروهی دیگر از شورشیان در کردستان‪ ،‬پیش از ورود‬ ‫اقتصادی‪ ،‬منابع درآمد و تقسیم عادلانهی ثروتهای‬
‫خودمختار آذربایجان منعقد شد که کاملاً رنگ جدایی‬ ‫واحدهای ارتش شوروی به ارومیه‪ ،‬باز شهر را غارت کرده‬ ‫عمومی‪ ،‬سیاستهای خارجی و اوزان و مقیاسات‪ ،‬در‬
‫از تهران داشت و به دو دولت آذربایجان و مهاباد اجازه‬ ‫و آتش زده بودند‪ ]۱8[.‬قاضی محمد مداخلهی متفقین را‬ ‫محدودهی اختیارات مشترک حکومت اقلیمها و حکومت‬
‫میداد نمایندگانی مبادله کنند‪ ،‬کمیسیون مشترک اقتصادی‬ ‫در ایران به چشم فرصتی برای نیل به خودمختاری میدید‪.‬‬ ‫فدرال میباشد‪ ».‬یعنی یکی از اصول معروف پذیرفته شده‬
‫تشکیل دهند و متقابلاً به یکدیگر کمک نظامی نمایند‪.‬‬ ‫بنابراین نخست با بریتانیا و سپس با شوروی وارد مذاکره‬
‫طرفین قرارداد ناگهان نفرت دیرینهای را که از یکدیگر به‬ ‫شد؛ اما در ادامه تحت حمایت شوروی قرار گرفت‪]۱۹[.‬‬ ‫توسط کشورهای فدرال را عمل ًا نقض میکند‪]8[.‬‬
‫دل داشتند از یاد بردند و متعهد شدند که هر کس یا گروهی‬ ‫تمایل قاضی محمد به خودمختاری‪ ،‬آرام آرام به تمایل به‬ ‫با توجه به موارد بالا‪ ،‬به نظر میرسد که وقتی بسیاری‬
‫را که در صدد برآید «در مناسبات کردها و آذربایجانیها‬ ‫استقلال تبدیل و این تمایل‪ ،‬در ماه مه ‪ ۱۹۴۲‬در اجلاسی در‬ ‫از گروههای قومگرا از واژهی فدرالیسم برای ایران استفاده‬
‫باکو در دیدار با روسها مطرح شد‪ .‬نمایندگان شوروی‪ ،‬به‬ ‫میکنند‪ ،‬درجهی خودمختاری به مراتب بیشتری از نظامهای‬
‫اخلال کند» کیفر دهند‪]۲8[.‬‬ ‫تجزیهطلبان گفتند که اتحاد جماهیر شوروی‪ ،‬از حق تعیین‬ ‫فدرال و چیزی نزدیک به نظام کنفدرال را مطالبه میکنند‬
‫در نهایت‪ ،‬جمهوری مهاباد‪ -‬که از همان آغاز مورد حمایت‬ ‫سرنوشت اقلیتها پشتیبانی میکند؛ اما هنوز وقت استقلال‬ ‫و از آنجا که تقاضای آنها ممکن است مورد اعتراض قرار‬
‫ایرانیان کُرد قرار نگرفته بود‪ -‬پس از رها کردن متجاسران‬ ‫کردستان نرسیده است‪ ]۲۰[.‬این در حالی بود که در سال‬ ‫گیرد و مقاصد بعدی آنها آشکار بشود‪ ،‬نام آن را به نادرست‬
‫توسط روسها و ورود قشون مرکزی به مهاباد‪ ،‬در ‪۱۵‬‬ ‫‪ ،۱۹۴۴‬همین که پایان جنگ در افقها پدیدار شد‪ ،‬روسها‪،‬‬ ‫فدرال میگذارند؛ اگرچه خود سیستم فدرال هم برای ایران‬
‫دسامبر ‪ ۱۹۴۶‬سرنگون شد و مهاباد به دامان مام میهن‬ ‫آذربایجان‪ -‬که در آنجا «حزب توده» نیرومند بود‪ -‬و کردستان‬
‫بازگشت‪ .‬قاضی محمد نیز به همراه برادر و پسر عمویش‪،‬‬ ‫را تشویق به جدایی از ایران کردند‪ ،‬تا شاید بتوانند در ادامه‪،‬‬ ‫مناسب نیست‪.‬‬
‫در ‪ ۳۱‬مارس ‪ ،۱۹۴۷‬در میدان شهر مهاباد‪ ،‬به دار آویخته‬ ‫آن نواحی را به خاک خود ضمیمه کنند‪ .‬رهبران تجزیهطلب‬
‫شد‪ .‬اقدامات قاضی محمد با چنین سوابقی‪ ،‬نه تنها هرگز‬ ‫نگاهی کوتاه به سوابق گروههای قومگرای ایران با‬
‫داعیهی فدرالیسم و خودمختاری‬
‫توسط احزاب ضد کردی‪ -‬که همواره نقاب فدرالیسم‬
‫پس از پایان جنگ جهانی اول‪ ،‬شمال غرب ایران هنوز‬
‫با مصائب ناشی از جنگ درگیر بود‪ .‬سیصد روستای دشت‬
‫ارومیه ویران شده و جمعیت شهر ارومیه از ‪ ۲۵‬هزار به‬
‫‪ ۵‬هزار تن کاهش یافته بود‪ .‬منطقه دستخوش آشوب و‬
‫نابسامانی بود‪ .‬سمیتقو (سمکو) از جمله کسانی بود که با‬
‫سوء استفاده از خلاء قدرت‪ ،‬هم به غارت و چپاول مشغول‬