Page 43 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۴۱۲ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‪‌‌‌4‌‌۳‬شماره‌‪18۷8‬‬ ‫عامل نسلکشی کردهای عراق با بمبهای شیمیایی‪ ،‬در‬ ‫و خودمختاری بر چهره دارند‪ -‬تقبیح نشده‪ ،‬بلکه‬
‫جمعه ‪ 1۹‬تا پنجشنبه ‪ ۲۵‬مه ‪۲0۲۳‬‬ ‫دسامبر ‪ ،۱۹88‬تنها در یک فقره‪ ۱۲۵ ،‬هزار دلار پول از دولت‬ ‫همواره مورد تمجید این احزاب نیز بوده است‪ .‬مثلاً‬
‫تشکیلات موسوم به «مرکز همکاری احزاب کردستان ایران»‪،‬‬
‫پنج میلیون آذربایجانی را به دست خود آنها بسپارد‪ .‬سه‬ ‫بعث دریافت کرده است‪]۳۵[.‬‬ ‫در بیستم ژانویه سال ‪ ۲۰۲۳‬در بیانیهای هفتاد و هفتمین‬
‫سال قبل‪ ،‬منشور آتلانتیک که به امضای دولتهای بزرگ‬ ‫از سوی دیگر‪ ،‬روز سوم سپتامبر ‪ ۱۹۴۵‬اعلامیهای به‬ ‫سالگرد تأسیس جمهوری مهاباد را تبریک گفته و از اقدامات‬
‫دموکراتیک رسید‪ ،‬به خلق آذربایجان ح ِق داشتن یک زندگی‬ ‫زبان ترکی در شهرهای آذربایجان پخش شد که از تأسیس‬
‫مستقل را اعطا کرد‪ .‬ما معتقدیم که با در نظر گرفتن شرایط‬ ‫فرقهی دموکرات آذربایجان خبر میداد و خواستار «آزادی»‬ ‫تجزیهطلبانهی قاضی محمد تجلیل کرده است‪]۲۹[.‬‬
‫کنونی‪ ،‬برای دفاع از حقوق پنج میلیون آذربایجانی‪ ،‬باید در‬ ‫آذربایجان و حاکمیت زبان ترکی آذربایجانی در آن خطه‬ ‫‪ 8‬سال پس از سرنگونی جمهوری مهاباد‪ ،‬در ‪ ،۱۹۵۴‬حزب‬
‫آذربایجان‪ ،‬حکومت جمهوری مستقل و دموکراتیک برقرار‬ ‫شده بود‪ ]۳۶[.‬بعدها مشخص شد که این اعلامیه‪ ،‬توسط‬ ‫دموکرات کردستان‪ ،‬صراحتاً نارضایی شدید خود را از آموزش‬
‫شود‪ .‬خلق آذربایجان در جهت ایجاد دولت مستقل ملی‬ ‫کنگرهی موسوم به «کنگرهی بزرگ خلق آذربایجان» انتشار‬ ‫زبان فارسی در مدارس‪ ،‬ابراز کرد‪ ]۳۰[.‬در ماه مه همان سال‪،‬‬
‫باید از حقوق قانونی خود استفاده کند‪ .‬ما از شما خواهش‬ ‫یافته است‪ .‬انتشار این اعلامیه‪ ،‬نقطه عطفی در تحرکات‬ ‫غنی بلوریان‪ ،‬نخستین شمارهی نشریهی «کردستان» را پس‬
‫میکنیم به ما کمک کنید و در جهت برآوردن آرزوهای قلبی‬ ‫جداییطلبانهی استان آذربایجان بود که در آن ایام تحت‬ ‫از سقوط جمهوری مهاباد منتشر کرد که این نشریه‪ ،‬صراحتاً‬
‫خل ِق ما برای به هم پیوستن دو جمهوری برادر [آذربایجان‬ ‫کردستان را واحدی جدا از ایران میدید‪ .‬این نشریه‪ ،‬خواستار‬
‫و مهاباد]‪ ،‬شرایط لازم را فراهم آورید‪ .‬تذکر این مطلب‬ ‫اشغال ارتش سرخ بسر میبرد‪.‬‬ ‫کردستانی مستقل از «قید سلطه» و «استبداد» عراق و ترکیه‬
‫ضروری است که مرزهای شرقی و جنوبی این جمهوری‪ ،‬از‬ ‫چند روز بعد‪ ،‬در ‪ ۲8‬سپتامبر ‪ ،۱۹۴۵‬میرجعفر باقروف‪-‬‬ ‫و ایران بود و این احساسی بود که از ایرانیان ُکرد شنیده‬
‫مرداب انزلی شروع شده و بعد از گذشتن از رشت‪ ،‬منجیل‪،‬‬ ‫رئیس جمهور وقت جمهوری آذربایجان در اتحاد جماهیر‬
‫قزوین‪ ،‬همدان و کرمانشاه به مرز عراق خواهد رسید‪.‬‬ ‫شوروی‪ -‬در نامهای به استالین دربارهی آندسته از‬ ‫نمیشد‪]۳۱[.‬‬
‫مردمانی که در محدودهی این مرز زندگی میکنند عبارتند‬ ‫روشنفکران‪ ،‬تجار و مالکان که در پیوستن به فرقهی دموکرات‬ ‫عبدالرحمان قاسملو رهبر دیگر حزب دموکرات کردستان‪،‬‬
‫تردید نشان میدادند نوشت‪« :‬آنها مطمئن نیستند که ما‬ ‫معتقد بود تشکیل کشور کردستان بزرگ «در شرایط‬
‫از آذربایجانیها و کردها‪]۴۲[».‬‬ ‫از این جنبش “جداییخواهانه” تا آخر پشتیبانی خواهیم‬ ‫کنونی»‪ -‬شرایطی که قاسملو در آن میزیست‪ -‬غیرعملی‬
‫روز ‪ ۳۱‬دسامبر باقروف به رهبران فرقه پیشنهاد کرد که‬ ‫کرد‪ ]۳۷[».‬در همان ایام‪ ،‬مأموران امنیتی شوروی در گزارشی‬ ‫است‪ ]۳۲[.‬مقصود قاسملو از اصطلاح «شرایط کنونی»‬
‫نظر خود را دربارهی جدایی از ایران‪ ،‬خودمختاری و یا هر‬ ‫برای استالین نوشتند‪« :‬جنبش جداییخواهانهی آذربایجان‬ ‫آن بود که استقلال کردستان در آن شرایط به چند دلیل‬
‫نوع دیگری از حکومت مشخص کنند‪ .‬اگر میخواهند از‬ ‫علاوه بر انگلیسیها و آمریکاییها‪ ،‬ترکها [منظور دولت‬
‫ایران جدا شوند‪ ،‬دولت خود را چگونه نامگذاری خواهند‬ ‫ترکیه] را نیز جداً نگران کرده است‪ ]۳8[».‬روز نهم دسامبر‪،‬‬ ‫امکانپذیر نیست‪:‬‬
‫کایلر یانگ وابستهی مطبوعاتی سفارت آمریکا از تهران به‬ ‫نخست آنکه هیچکدام از ابرقدرتها از این پروژه حمایت‬
‫کرد؟ جمهوری خلق یا حکومت ملی؟[‪]۴۳‬‬ ‫تبریز آمد و از سیدجعفر پیشهوری‪ ،‬نخست وزیر حکومت‬
‫روز ششم ژانویه ‪ ۱۹۴۶‬پیشهوری طی فرمانی زبان ترکی‬ ‫موسوم به خودمختار آذربایجان و مؤسس فرقهی دموکرات‬ ‫نمیکنند‪.‬‬
‫آذربایجانیرابهعنوانتنهازبانرسمیآذربایجاناعلامکرد‪]۴۴[.‬‬ ‫آذربایجان‪ ،‬دربارهی خودمختاری آذربایجان سؤالاتی به عمل‬ ‫دوم آنکه در عرصهی منطقهای کشورهای عربی از عراق و‬
‫روز ‪ ۱۶‬ژانویه در پاسخ به تقاضای باقروف‪ ،‬سندی تحت‬ ‫آورد‪ .‬باقروف در پاسخ به این اظهار کایلر یانگ که اعلامیهی‬ ‫سوریه حمایت میکنند؛ ترکیه عضو ناتو است و ایران دارای‬
‫عنوان «خواستهای خلق آذربایجان» به امضای پیشهوری‪،‬‬ ‫مورخ سوم سپتامبر کنگره مغایر با قانون اساسی ایران‬
‫پادگان‪ ،‬بیریا و جاوید تهیه و اعلام شد‪ .‬در بند یک این سند‬ ‫است‪ ،‬متذکر شد که خلق آذربایجان برای پیشبرد مطالبات‬ ‫تأثیرات زیادی خارج از مرزهای خود است‪.‬‬
‫آمده بود‪« :‬کشور ما‪ ،‬جمهوری ملی و دموکراتیک آذربایجان‬ ‫عادلانهی خود از یک حق تاریخی برخوردار است؛ همانگونه‬ ‫سوم آنکه باید ارتشی قوی برای حراست از مرزهای‬
‫نامیده میشود‪ ]۴۵[».‬مطابق بندهای سوم و چهارم این‬ ‫که زمانی‪ -‬پیش از استقلال ایالات متحده آمریکا‪ -‬خلق‬
‫سند‪ ،‬مقرر شد که در آیندهای نه چندان دور‪ ،‬قانون اساسی‬ ‫آمریکا حقوق خود را از بریتانیای اشغالگر مطالبه میکرد و‬ ‫کردستان متحد وجود داشته باشد که وجود ندارد‪]۳۳[.‬‬
‫«جمهوری ملی‪ -‬دموکراتیک»‪ ،‬توسط مجلس مؤسسان‬ ‫قانون اساسی آن زمان آمریکا‪ ،‬مانع جنبش حقطلبانهی خلق‬ ‫مفهوم مخالف این عبارات این است که اگر «شرایط‬
‫کنونی» تغییر کند‪ ،‬یعنی دستکم یک ابرقدرت از پروژهی‬
‫تدوین شود‪]۴۶[.‬‬ ‫آمریکا در مبارزه در راه آزادی نشد‪]۳۹[.‬‬ ‫استقلال کردستان دفاع کند‪ ،‬قدرت کشورهای منطقه آنقدر‬
‫حکومت متجاسرین همچین واحد پول «تومان» را بجای‬ ‫کمی پیش از اعلام حکومت خودمختار آذربایجان‪ ،‬رهبران‬ ‫کم شود که نتوانند از تمامیت ارضی خود دفاع کنند و‬
‫متجاسرین و در رأس آنها سید جعفر پیشهوری‪ ،‬سندی تحت‬ ‫تجزیهطلبان بتوانند ارتشی قوی برای مقابله با آن کشورها‬
‫«ریال» واحد پول رسمی خود اعلام کرد‪]۴۷[.‬‬ ‫عنوان «خواستهای خلق آذربایجان» امضا کردند که در‬
‫روز چهارم فوریه‪ ،‬پیشهوری به روسو کنسول آمریکا در‬ ‫آن صراحتاً آمده بود‪« :‬ما باید کاملاً از ایران جدا شویم و‬ ‫ایجاد کنند‪ ،‬باید به دنبال «استقلال کردستان» بود‪.‬‬
‫تبریز گفت‪« :‬آذربایجان سرنوشت خود را به دست گرفته‬ ‫جمهوری دموکراتیک ملی آذربایجان را تشکیل دهیم‪ .‬کشور‬ ‫علاوه بر این‪ ،‬تفسیر قاسملو از «خودمختاری»‪ -‬به عنوان‬
‫است و قصد ندارد از مواضع خود عقبنشینی کند و برای‬ ‫ما جمهوری دموکراتیک آذربایجان نامیده خواهد شد‪]۴۰[».‬‬ ‫سیستمی برای رسیدن به استقلال در آینده‪ -‬به مراتب چیزی‬
‫روز ‪ ۱۲‬دسامبر ‪ ۱۹۴۵‬حکومت خومختار آذربایجان تحت‬ ‫وسیعترازفدرالیسمدرمفهومرایجآنبود‪.‬قاسملومعتقدبود‪:‬‬
‫حفظ استقلال خود از دادن قربانی ابایی ندارد‪]۴8[».‬‬ ‫نخست وزیری پیشهوری‪ ،‬رسماً اعلام موجودیت کرد؛ اما این‬ ‫بجز روابط و سیاست خارجی‪ ،‬ارتش برای حفظ امنیت‬
‫این اسناد‪ ،‬همگی‪ ،‬بیانگر این واقعیت است که از روز‬ ‫حکومت نیز مانند جمهوری مهاباد تا آخرین روزهای خود‪،‬‬ ‫مرزها و برنامههای درازمدت مالی و اقتصادی‪ ،‬تمام‬
‫اول‪ ،‬غرض آنها «جدایی» استان آذربایجان از ایران بوده و‬ ‫مورد شناسایی هیچ کشوری قرار نگرفت‪ .‬یکی از نخستین‬ ‫صلاحیتهای دیگر (از جمله آموزش و پرورش‪ ،‬نیروهای‬
‫ادعای تشکیل یک حکومت خودمختار در آذربایجان ایران‬ ‫اقدامات حکومت خودمختار آن بود که مجلس متجاسرین‪،‬‬ ‫شهربانی‪ ،‬ژاندارمری و…) باید در اختیار و کنترل حکومت‬
‫و تبدیل ایران به یک کشور فدرال‪ ،‬از اساس‪ ،‬دروغ است‪.‬‬ ‫قانونی به تصویب رسانید که به موجب آن‪ ،‬برای سرکوب‬
‫اگر پیشهوری‪ ،‬به عنوان نمونه از تشکیل وزارت امور خارجه‬ ‫کسانی که علیه خودمختاری اقدام میکردند‪ ،‬دادگاههای‬ ‫خودمختار باشد‪.‬‬
‫در کابینهی خود خودداری کرده یا چند جای دیگر سخن‬ ‫صحرایی نظامی تشکیل شد و از آنجا که ممکن بود اعلام‬ ‫کردستان خودمختار باید دارای پارلمانی باشد که این پارلمان‬
‫از خودمختاری در چهارچوب ایران رانده‪ ،‬این اقدامات‪،‬‬ ‫تصویب این قانون و قوانینی نظیر آن مانند ایجاد ارتش‬
‫تمایل او به ماندن در چهارچوب ایران را نشان نمیدهد بلکه‬ ‫مسلح ملی (ارتش متجاسرین)‪ ،‬مورد مخالفت وسیع مردم‬ ‫بتواند حکومت کردستان را تعیین کند‪.‬‬
‫نشاندهندهی زمینهچینی و فراهم کردن مقدمات استقلال‬ ‫آذربایجان قرار گیرد‪ ،‬استالین مستقیماً دستور داد که این‬ ‫ارتش ملی نباید در شهرهای کردستان باشد و تنها باید‬
‫خبرها در مطبوعات چاپ نشوند و دولت متجاسرین‪ ،‬قبل از‬ ‫در مرزها مستقر شود؛ چون اگر در شهرهای کردستان‬
‫آذربایجان از ایران بوده است‪.‬‬ ‫تصویب چنین قوانینی موافقت روسها را کسب کنند‪]۴۱[.‬‬ ‫استقرار یابد‪ ،‬ممکن است بخواهد در امور داخلی حکومت‬
‫روز ‪ ۱۳‬ژوئن ‪ ۱۹۴۶‬پس از خروج ارتش سرخ از ایران‪،‬‬ ‫روز ‪ ۲۳‬دسامبر ‪ ۱۹۴۵‬پیشهوری‪ ،‬علی شبستری (رئیس‬
‫همینکه دولت برآمده از متجاسرین‪ ،‬حامی بیگانهی خود را‬ ‫مجلس فرقه)‪ ،‬صادق پادگان (معاون پیشهوری)‪ ،‬دکتر‬ ‫خودمختار دخالت کند‪.‬‬
‫از دست داد و دانست که آفتاب اقبال آن‪ ،‬در برابر دولت‬ ‫سلامالله جاوید (وزیر داخله) و محمد بیریا (وزیر فرهنگ)‬ ‫حکومت خودمختار کردستان ایران باید پذیرای مهاجران‬
‫مرکزی‪ ،‬رو به زوال است‪ ،‬برخلاف میل باطنی خود‪ ،‬مجبور‬ ‫در نامهای برای باقروف نوشتند‪« :‬آذربایجان جنوبی با داشتن‬ ‫کرد سایر بخشهای کردستان در کشورهای عراق‪ ،‬سوریه و‬
‫به امضای موافقتنامهای ‪ ۱۵‬مادهای با دولت وقت شد که‬ ‫زبان و ادبیات و کادرهای لایق خود قادر است سرنوشت‬ ‫ترکیه باشد و باید این حق را داشته باشد که به جنبشهای‬
‫به موجب آن‪ ،‬حکومت موسوم به حکومت ملی آذربایجان‬
‫فعالیت خود را متوقف ساخت‪ .‬مجلس متجاسرین‪ ،‬فعالیت‬ ‫کردی در سایر کشورها کمک کند‪.‬‬
‫خود را به عنوان انجمن ایالتی آغاز و پیشهوری از نخست‬ ‫قاسملو صراحتاً بر آن بود که تصمیمات و شرایط باید‬
‫وزیری حکومت خودمختار استعفا کرد و تنها به عنوان رهبر‬ ‫پویا و متغیر باشند؛ یعنی این امکان وجود داشته باشد که‬
‫فرقهی دموکرات آذربایجان فعالیت سیاسی خود را ادامه داد‪.‬‬ ‫بتوانند توسط نسلهای آینده تغییر کنند؛[‪ ]۳۴‬پس هر زمان‬
‫که «شرایط کنونی» وجود نداشت و موقعیت مساعد شد‪،‬‬
‫البته سران فرقه کماکان در مسندهایی نظیر استانداری‬ ‫بلافاصله باید به دنبال اعلام استقلال رفت‪ .‬اسناد انشاریافته‬
‫حاکیست که قاسملو بابت خوشخدمتی به صدام حسین‪،‬‬