Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و چهلم ـ شماره ۴۱۸ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌‌۱‌۲‬شماره‌‪‌۱۸۸۴‬‬
‫جمعه ‪ ۹‬تا ‪ 1۵‬تیرماه ‪140۲‬خورشیدی‬

‫بازنشر‬ ‫پیام رادیو ــ تلویزیونی شاه چگونه و توسط‬

‫آخرین روزها‬ ‫چه كسانی تهیه شد‬
‫پایان‌سلطنت‌و‌‬
‫درگذشت‌شاه‬ ‫وقتی پیام شاه را به شاپور بختیار رساندم گفت او ‪ ۲۵‬سال صبر‬
‫كرد‪ ،‬بگذار چند روز دیگر هم انتظار بكشد!‬
‫‌(‪)۱۹‬‬
‫(تاریخ نشر در کیهان لندن‪ :‬از آذر ‪ ۱۳۸۳‬تا شهریور ‪ - ۱۳۸۴‬از شماره ‪ ۱۰۳۳‬تا ‪) ۱۰۷۱‬‬
‫دكتر هوشنگ نهاوندی‬

‫اساس رویدادها و حوادث واقعی زندگی انسانها نوشته میشود‪.‬‬ ‫سر كاس میرفت و هیچگاه كار تدریس را رها نكرد و بهمدد‬ ‫ترجمه فارسی كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت‬
‫برای نوشتن این كتاب‪ ،‬نویسنده از كمكهای بی دریغ و سخاوتمندانه‬ ‫همین سوابق دانشگاهی بود كه پس از مهاجرت به فرانسه ‪۱۷‬‬ ‫شاه» نوشته دكتر هوشنگ نهاوندی از سوی شركت كتاب در‬
‫اردشیر زاهدی‪ ،‬دكتر اصان افشار‪ ،‬شجاعالدین شفا‪ ،‬پروفسور‬
‫عباس صفویان و دكتر داریوش شیروانی بهرهمند بوده است‪ .‬این‬ ‫سال بهعنوان استاد در دانشگاه پاریس تدریس كرد‪.‬‬ ‫لسآنجلس منتشر شده است‪.‬‬
‫شخصیتها كه در ماههای آخر سلطنت محمدرضاشاه تماس روزانه با‬ ‫نهاوندی در سالهای ‪ ۱۳۵۰‬گروه بررسی مسایل ایران را بنیان‬ ‫بهروز صوراسرافیل و مریم سیحون مترجمان این كتاب‪ ،‬بهخوبی‬
‫او داشتند‪ ،‬اطاعات‪ ،‬خاطرهها و بهیادماندههای خود را در اختیار‬ ‫گذاشت به امید آنكه پیشنهادات این گروه راهگشای اصاحاتی در‬
‫نویسنده قرار دادهاند‪.‬نویسنده ضمناً از دكتر هادی هدایتی‪ ،‬دكتر‬ ‫از عهده برگرداندن آن از زبان فرانسه به فارسی برآمدهاند‪.‬‬
‫كاظم ودیعی و بیژن خلیلی مدیر شركت كتاب سپاسگزاری كرده‬ ‫ساختار آموزشی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی ایران شود‪.‬‬ ‫دكتر نهاوندی در دوران سلطنت محمدرضاشاه پهلوی وزارت‬
‫است‪ .‬كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت شاه» دارای‬ ‫نهاوندی برای جمع آوری مطالب كتاب پانصد صفحهای خود‪،‬‬ ‫آبادانی و مسكن و علوم و آموزش عالی و ریاست دانشگاههای‬
‫‪ ۱۵‬فصل است و با یك پینوشت كوتاه و احساسی بهپایان میرسد‪.‬‬ ‫مختصری از حافظه معروفش و مقدار زیادی از یادداشتهای روزانه‬ ‫پهلوی و تهران را بهعهده داشت‪ .‬وی مدتی نیز رئیس دفتر‬
‫كیهان بخشهایی از این كتاب را با موافقت نویسنده و ناشر‪ ،‬از این‬ ‫علیاحضرت شهبانو و چندی رئیس هیأت مدیره انجمن آثار ملی‬
‫یا شبانهاش سود جسته است‪.‬‬ ‫بود‪ .‬اما در تمام این سالها وی بیشتر با محافل روشنفكری‪ ،‬علمی‬
‫شماره بهچاپ میرساند‪.‬‬ ‫كتاب از آغاز تا پایان‪ ،‬سرشار است از حوادث پرهیجان و اخبار‬ ‫و دانشگاهی نشست و برخاست داشت تا با دولتیان‪ .‬نهاوندی در‬
‫دست اول كه بیشتر اوقات نویسنده شخصاً درگیر آن بوده است‬ ‫دوران ریاستش بر دانشگاههای پهلوی و تهران هفتهای چند ساعت‬
‫و به همین دلیل محتوای كتاب شبیه رمانهای جذابی است كه بر‬

‫فردا صبح‪ ،‬به دیدارتان بیایم‪ .‬برای من راه رفتن دشوار است‪،‬‬ ‫بهدرازا كشید‪ .‬او اندكی شگفتزده بود كه دلایل آن را دیرتر‬ ‫دعوت از اپوزیسیون‬
‫اما میتوانیم دوتایی گفتگو كنیم‪.‬‬ ‫دریافتم‪ .‬در پاسخ من‪ ،‬آغاز به برشمردن همه انتقادات خود‬ ‫پنجشنبه ‪ ۲‬نوامبر‪ ،‬ساعت هفت و نیم شب‪ ،‬بهعلت درد‬
‫از شاه‪ ،‬با همه ریزهكاریهاش كرد و از بركنار ماندن بیست و‬ ‫ستون فقرات در تخت خوابیده بودم كه شهبانو تلفن كرد‪:‬‬
‫ــ فردا جمعه است‪ .‬برای پیكنیك به كرج میروم‪ .‬شتابی‬ ‫پنجسالهاش وسیله اعلیحضرت‪ ،‬تا بازویش كه در جریان یك‬ ‫«اعلیحضرت در كنار مناند و به گفتگویمان گوش میدهند‪.‬‬
‫در كار نیست‪.‬‬ ‫تظاهرات به وسیله «تحریكگران ساواك» شكسته شده بود‪،‬‬ ‫بنا بر آخرین گزارشها‪ ،‬هواداران خمینی خیال دارند روز‬
‫سخن به میان آورد‪ .‬گفت‪« :‬شاه بیست و پنج سال وقت ما‬ ‫سهشنبه هفتم نوامبر‪ ،‬در تهران شورش بزرگی بهراه اندازند‪.‬‬
‫ــ آیا میتوانم اصرار كنم؟ میتوانم در هر ساعتی كه‬ ‫را تلف كرد‪ ،‬و مانع از شركت ما در زندگی سیاسی كشور شد‬ ‫آنان خواهند كوشید سینماها را بهآتش بكشند‪ ،‬بانكها را‬
‫بگویید به نزدتان بیایم‪.‬‬ ‫و حالا میخواهد كه فوراً تصمیم بگیریم‪ .‬ممكن نیست‪.‬‬ ‫غارت كنند و پیرامون دانشگاه كشتاری بهراه اندازند‪ .‬آنان‪،‬‬
‫آقای سنجابی در پاریس سرگرم گفتگو با خمینی است‪ .‬من‬ ‫با این كارها میخواهند موقعیتی بهكلی انقلابی بهوجود‬
‫ــ اوه! وقت زیاد است‪ .‬او (شاه) بیست و پنج سال صبر‬ ‫آورند‪ .‬برخی از اعضای سازمان امنیت كه سرنخشان به دست‬
‫كرد‪ ،‬بگذار چند روز دیگر هم انتظار بكشد‪.‬‬ ‫نمیتوانم فقط با فروهر‪ ،‬تصمیمی بگیرم‪»...‬‬ ‫كسانی غیر ایرانی است‪ ،‬دیگر قابل اعتماد نیستند‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫پس از رد و بدل كردن سخنان گاه زمخت‪ ،‬به او گفتم‪:‬‬ ‫پیش از سهشنبه آینده‪ ،‬باید دولتی كه مورد اعتماد مخالفان‬
‫بهنظرم عصبی آمد‪ .‬بعدها دریافتم كه در حقیقت‪ ،‬او‬ ‫ــ من فقط پیامی را به شما دادم‪ .‬اگر بخواهید میتوانم‬ ‫باشد‪ ،‬تشكیل شود تا بتوان از لحاظ سیاسی این دسیسه را‬
‫از ماه سپتامبر با شهبانو در گفتگو بوده است‪ .‬شاید گمان‬
‫داشت راهی كه شهبانو در پیش گرفته‪ ،‬با موافقت شاه بوده‬ ‫خنثی كرد‪».‬‬
‫است‪ ،‬و درك نمیكرد كه پس چرا او‪ ،‬مرا پیامآور خود كرده‪.‬‬ ‫از این تحلیل‪ ،‬شگفتزده شدم‪ .‬با دادن امتیازات بیشتر‪،‬‬
‫و اما شهبانو‪ ،‬احتمالا هنگامی كه به من تلفن كرد‪ ،‬كاری را‬ ‫نمیشد نظم را برقرار كرد‪ .‬ولی گفتنش دشوار بود‪ .‬آنان‬
‫انجام می داد كه شوهرش از او خواسته بود‪ ،‬بی آن كه نزد او‬ ‫موضع مرا میدانستند‪ .‬توضیح دادم كه وضعیت را درك‬
‫اعتراف كند كه خودش نیز تصمیماتی گرفته و كارهایی كرده‬ ‫میكنم‪ ،‬اما در تخت بیماری هستم و نمیتوانم حركت كنم‪،‬‬

‫است‪ .‬روش او دوجانبه بود‪.‬‬ ‫نمیتوانم جایی بروم‪.‬‬
‫پس از گفتگوی ناامیدكننده‪ ،‬به داریوش فروهر كه در آن‬ ‫ــ ولی میتوانید به رهبران اپوزیسیون تلفن كنید و از آنان‬

‫زمان رهبر شماره سه «جبهه ملی» بود‪ ،‬تلفن كردم‪.‬‬ ‫بخواهید یك دولت وحدت ملی تشكیل دهند‪.‬‬
‫باید تأكید كنم كه از میان آن سه تن‪ ،‬فروهر كسی بود‬ ‫ــ ولی علیاحضرت‪ ،‬میدانید كه آنچه ده روز پیش‬
‫كه در بیست و پنج سال گذشته مورد اشاره بختیار‪ ،‬بیش‬
‫از همه سختی كشیده بود‪ .‬با این حال به سخنان من توجه‬ ‫امكانپذیر بود‪ ،‬امروز نیست‪...‬‬
‫ــ بهویژه به آنها تأكید كنید كه اعلیحضرت‪ ،‬شخصی را كه‬
‫كرد و سپس گفت‪:‬‬
‫ــ نگرانی شاهانه را درك میكنم‪ .‬اما وضعیت كنونی‪،‬‬ ‫آنان برای نخستوزیری در نظر دارند‪ ،‬میپذیرند‪.‬‬
‫دشواری موقعیت و اهمیت كاری كه میبایست از روی‬
‫نتیجه اشتباهات اعلیحضرت است‪.‬‬ ‫تخت خود انجام دهم ــ چون نمیتوانستم جا بهجا شوم ــ‬
‫ــ مخالفتی با سخن شما ندارم‪.‬‬ ‫آنقدر زیاد بود كه بهنظر رسید باید شاهدانی داشته باشم‪.‬‬
‫ــ با این حال میخواهم به شما بگویم كه میتوانم كاری‬ ‫از عبدالكریم لاهیجی یكی از رهبران مخالفان و دوستم‬
‫سودبخش انجام دهم‪ .‬بهشرطی كه آقایان بختیار و سنجابی‬ ‫دكتر ضیاء امامی اهری كه از نزدیكان آیتالله طالقانی بود‪،‬‬
‫موافقت كنند‪ .‬در آن صورت من نیز موافق خواهم بود‪ .‬اما‬
‫آقای بختیار هر پیشنهادی را نخواهد پذیرفت‪ .‬او اكنون از‬ ‫خواستم كه به منزل ما بیایند‪.‬‬
‫جبهه ملی فاصله گرفته است‪ .‬میدانید‪ ،‬او چیزی در سر دارد‬ ‫در حضور آنان‪ ،‬نخست به شاپور بختیار تلفن كردم و‬
‫با او گفتگوی تندی داشتم كه دقیقاً چهل و پنج دقیقه‬
‫كه هیچ كس نمیداند‪.‬‬
‫و پس از چند اظهار نظر درباره این و آن‪ ،‬ادامه داد چرا‬

‫نمیكوشید موافقت اصلی آقای بختیار را بهدست آورید؟‬
‫چارهای نداشتم جز آن كه بار دیگر به بختیار تلفن‬