Page 21 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۴۶ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‪‌‌‌۲‌‌1‬شماره‌‪1۹1۲‬‬ ‫میتوانند به نوعی محافظهکار باشند‪ .‬به عنوان مثال‪،‬‬
‫جمعه ‪ 1۹‬تا پنجشنبه ‪ ۲۵‬ژانویه ‪۲0۲4‬‬ ‫حزب کمونیست چین و یا نئولیبرالیسم آمریکایی تا زمانی که‬
‫میکوشند همچنان شرایط موجود را برای حفاظت از قدرت‬
‫به مناسبت ‪ ۲۶‬دی؛ بازنشر‬ ‫حفظ کنند‪ ،‬محافظهکار به حساب میآیند‪ .‬در اینصورت‪،‬‬
‫گرایش محافظهکاری در هر جای طیف سیاسی میتواند‬
‫از «بگو مرگ بر شاه» تا «بگو برگرد شاه»‬ ‫چهره خود را نشان دهد‪ ،‬هرچند که به لحاظ تاریخی با‬

‫خروج پادشاه فقید و شهبانو از ایران؛ فرودگاه مهرآباد ‪ ۲۶/‬دیماه ‪۱۳۵۷‬‬ ‫مواضع راست افراطی معرفی یا معروف شده است!‬
‫حال بهتر میتوان معنی چپگرایی‪ ،‬راستگرایی‪ ،‬و‬
‫زیر درخت سیب در حومه پاریس مرتب وعدههای خوب‬ ‫=برخی با انقلاب و تحولات اجتماعی همراهی میکنند و‬ ‫محافظهکاری را درک کرد‪ .‬نمودار زیر این گرایشهای‬
‫میداد ولی وقتی پایش به ایران رسید‪ ،‬اعدامها را از بام محل‬ ‫حتی ممکن است در رأس آن نیز قرار بگیرند‪ ،‬با این هدف‬
‫اقامت خود شروع کرد تا رسید به بلعیدن فرزندان انقلابش!‬ ‫که با فشار و تحمیل بر دیگران‪ ،‬افکار خودشان را پیش‬ ‫سیاسی را تصویر میکند‪:‬‬
‫اما در این مدت علاوه بر اینکه شرایط جهان از همه نظر‬ ‫ببرند؛ وگرنه هیچ فرد عاقلی از هیچ انقلاب و تغییری دفاع‬ ‫بنابراین‪ ،‬محافظهکاری در هر جا‪ ،‬سیاستهای خاص خود‬
‫تغییر کرده (فروپاشی بلوک شرق‪ ،‬تکنولوژی ارتباطات‪،‬‬ ‫را ایجاد میکند‪ ،‬و از این رو در قبال موضوعات گستردهای که‬
‫جهانی شدن اقتصاد و فرهنگ‪ ،‬برآمدن قطبهای اقتصادی‬ ‫نمیکند برای اینکه وضعاش بدتر شود!‬ ‫در سیاست حضور دارند‪ ،‬اختلاف نظرهایی را نشان میدهد‪.‬‬
‫جدید و…) شرایط ایران نیز با وجود فشارهای ارادهگرایانهی‬ ‫=مردم امیدواری که برآوردن یک استبداد دینی از‬ ‫محافظهکاری ممکن است آزادیخواهانهتر یا اقتدارگراتر‬
‫زمامداران‪ ،‬ایستا و ثابت نمانده‪ .‬راه جامعه و حکومت که‬ ‫«انقلاب» را در هیچ جای ذهن خود نمیداشتند و‬ ‫باشد؛ ممکن است بیشتر تودهای و یا بیشتر نخبهگرا باشد‪ ،‬و‬
‫از آغاز نیز جدا بود‪ ،‬پس از پایان جنگ هشت ساله بیش‬ ‫سادهلوحانه شعار میدادند «به کوری چشم شاه‪ ،‬زمستونم‬ ‫یا ممکن است پیشروتر یا ارتجاعیتر عمل کرده و واپسگراتر‬
‫از پیش از هم فاصله گرفت‪ .‬ناتوانی و فساد فراگیر همه‬ ‫بهاره!» حالا از زیر فشار بهمنی که بر سر آنها آوار شد تا‬ ‫باشد‪ .‬چپگرایی هم که در سمت چپ طیف سیاسی قرار‬
‫جناحین حکومت همراه با انزوای جهانی و منطقهای‪ ،‬شرایط‬ ‫یک چلهی تاریخی از ‪ ۵۷‬تا ‪ ۹۷‬را برایشان رقم بزند‪ ،‬بجای‬ ‫میگیرد‪ ،‬از اینگونه نوسانات در سیاستگذاری جدا نیست‪.‬‬
‫را بر جامعه چنان سخت کرده که از دیماه ‪ ۹۶‬مردم و‬ ‫چپگرایی ممکن است با اندیشههای لیبرال بیامیزد‪ ،‬ممکن‬
‫حکومت را آشکارتر از همیشه در برابر هم قرار داده است‪.‬‬ ‫«بگو مرگ بر شاه» شعار میدهند‪« :‬بگو برگرد شاه!»‬ ‫است ویژگیهای آرمانی به خود بگیرد و یا حتی ابعاد‬
‫مردم امیدواری که برآوردن یک استبداد دینی از «انقلاب»‬ ‫الاهه بقراط – این مطلب یک سال پس از دی ‪ ۹۶‬و پیش‬ ‫معنویتگرا برای خود انتخاب کند‪ ،‬و ممکن است که در‬
‫را در هیچ جای ذهن خود نمیداشتند و سادهلوحانه شعار‬ ‫از خیزشهای دیگر آزادیخواهانه در ایران یعنی تابستان ‪۹۷‬‬ ‫انتهای طیف سیاسی در سمت چپ‪ ،‬جامه چپ مارکسیستی‬
‫میدادند «به کوری چشم شاه‪ ،‬زمستونم بهاره!» حالا از زیر‬ ‫و آبان ‪ ۹۸‬و پاییز ‪ ۱۴۰۰‬و جنبش ملی ‪ ۱۴۰۱‬نوشته شد‪ .‬با‬
‫فشار بهمنی که بر سر آنها آوار شد تا یک چلهی تاریخی از‬ ‫اینهمه آنچه در همان پنج سال پیش تحرکات اجتماعی را‬ ‫بپوشد و سیاستهای بنیادشکن برای خود پیشه کند‪.‬‬
‫‪ ۵۷‬تا ‪ ۹۷‬را برایشان رقم بزند‪ ،‬بجای «بگو مرگ بر شاه» شعار‬ ‫شاخص میکرد‪ ،‬مسیر ملیگرایی و ایراندوستانهی آن بود که‬ ‫اما آنچه مهم است این است که اینگونه آیینهای سیاسی‬
‫ناگزیر پهلویها به دلیل نیم قرن خدمت به ملت و مملکت‬ ‫اغلب با لایههای همپوش نیز همراه میشوند‪ .‬به عنوان مثال‬
‫میدهند‪« :‬بگو برگرد شاه!»‬ ‫و پیشرفتی که در جنبههای مختلف زندگی ایرانیان به دست‬ ‫محافظهکاری ممکن است با ویژگی چپ بیامیزد‪ .‬ویتنام یک‬
‫روشن است که منظور از این شعار مخالفت با نظام حاکم و‬ ‫آمده بود‪ ،‬در مرکز آن قرار میگرفتند‪ .‬با اینهمه اگر فاجعهی‬ ‫نمونه است‪ .‬آیین سیاسی کشور مارکسیستی است‪ ،‬اما در‬
‫یادآوری همهی آن حقوق و موقعیتهایی است که پس از‬ ‫جمهوری اسلامی روی نمیداد‪ ،‬به احتمال زیاد امروز فکر و‬ ‫جهت عدالت اجتماعی سیاستگذاریهایی را دنبال میکند‬
‫انقلاب از دست رفت‪« .‬شاه» که گفته بود اینها بجای «تمدن‬ ‫رفتار جامعه در ارتباط با بسیاری از مسائل داخلی و خارجی‬ ‫که از یکسو لیبرال هستند‪ ،‬و از دیگرسو به دلیل پیشرو‬
‫بزرگ» به شما «وحشت بزرگ» را وعده میدهند‪ ،‬در خاک‬ ‫چه بسا به گونهای دیگر میبود‪ .‬بازخوانی و بررسی آنچه‬ ‫بودن‪ ،‬ویژگی چپ به خود میگیرند‪ .‬افزون براین‪ ،‬در شرایط‬
‫آرمیده است‪ .‬گذشته به تاریخ پیوسته و جمهوری اسلامی‬ ‫بر کشور گذشته میتواند به درک رویدادهای کنونی برای‬ ‫جهانی شدن‪ ،‬و امکان عبور از مرزهای موجود‪ ،‬آیینهای‬
‫که آمد تا راه ایران را به سوی آینده مسدود کند‪ ،‬خود به‬ ‫هشیاری در داشتن آیندهای به سود مردم و کشور یاری برساند‪.‬‬ ‫سیاسی فرصتی بینظیر پیدا کردهاند تا از یکدیگر یاد بگیرند‬
‫انسداد دچار شده و به گذشته میپیوندد‪ .‬اما کسانی که‬ ‫و عملا خود را از پیشفرضهای تکساحتی رها سازند‪.‬‬
‫پهلویها را ندا میدهند‪ ،‬برای عبور از این نظام باید که پای‬ ‫*****‬ ‫نهضتهای محیط زیستی برای این فرضیه مثالهای خوبی‬
‫خود را برای پرش بر سکویی از تاریخ معاصر ایران محکم‬ ‫هستند‪ .‬اینگونه نهضتها میکوشند عناصری از آیینهای‬
‫کنند‪ .‬این س ّکوی پرش همان دوران پهلویهاست که جامعه‬ ‫هر تعریفی که از «انقلاب» به دست داده میشود‪ ،‬هر‬ ‫سیاسی را برای توضیح بهتر چشماندازهای خود انتخاب کرده‬
‫جوان ایران با ایستادن بر آن و پرواز به سوی آینده‪ ،‬حکومت‬ ‫تلاشی که از سوی جامعه و افرادش برای تغییر و تحول‬
‫صورت میگیرد‪ ،‬و ما هر برداشتی که از همه اینها داشته‬ ‫و سیاستهای خود را بر این اساس تنظیم نمایند‪.‬‬
‫کنونی را زیر پای خود پشت سر میگذارد‪.‬‬ ‫باشیم‪ ،‬اصلا پذیرفتنی نیست که جوامعی به دنبال تغییرات‬ ‫با توجه به این توضیحات بهتر میتوان موضع و جایگاه‬
‫آیا نهاد پادشاهی به ایران باز میگردد؟ کسی نمیداند‪ .‬اما آیا‬ ‫بروند و مردمی «انقلاب» کنند تا وضعشان بدتر از قبل شود!‬
‫سکوی پرش دوران پادشاهی پهلوی میتواند یک بار دیگر به‬ ‫اما این را میتوان پذیرفت که برخی با انقلاب و تحولات‬ ‫چپ ایرانی را نیز شناخت‪.‬‬
‫مردم ایران برای عبور از نکبت و فلاکت قجری کمک کند؟‬ ‫اجتماعی همراهی میکنند و حتی ممکن است در رأس‬ ‫آیا چپ ایرانی که میبایست در سمت چپ طیف سیاسی‬
‫آن نیز قرار بگیرند‪ ،‬با این هدف که با فشار و تحمیل بر‬
‫بیتردید چنین است‪.‬‬ ‫دیگران‪ ،‬افکار خودشان را پیش ببرند؛ وگرنه هیچ فرد عاقلی‬ ‫یادشده قرار گیرد‪ ،‬درک درستی از این سنت فکری دارد؟‬
‫از هیچ انقلاب و تغییری دفاع نمیکند برای اینکه وضعاش‬ ‫به نظر نویسنده پاسخ بسیار ناامیدکننده است به‬
‫* این سرمقاله نخستین بار شنبه ‪ ۲۵‬اسفند ‪ ۱۳۹۷‬برابر با‬ ‫گونهای که حتی میتوان موضع آنها را در سمت و سوی‬
‫‪ ۱۶‬مارس ‪ ۲۰۱۹‬در کیهان لندن شماره ‪ ۲۰۳‬منتشر شد‪.‬‬ ‫بدتر شود!‬ ‫محافظهکاری جریاناتی که در سمت راست طیف سیاسی‬
‫به همین دلیل نیز وقتی ایران در چهل سال پیش دچار‬
‫آشوب شد‪ ،‬آن رهبری که برای «انقلاب» تراشیده شد‪ ،‬از‬ ‫قرار میگیرند یافت‪.‬‬
‫حداقل از میان دو جریان مشهور چپ ایرانی‪ ،‬شامل‬
‫حزب توده و فدائیان خلق‪ ،‬هیچکدام از آنها نتوانستهاند‬
‫تصویر روشنی از ویژگیهای چپ بودن را ترسیم کنند‪ ،‬بلکه‬
‫در مواضعی فرو افتادهاند که پیوسته موانعی را در پیش‬
‫راه خیزش آزادیخواهی مردم ایران ایجاد میکنند‪ .‬به نظر‬
‫نمیرسد عامه جریان چپ در ایران درک روشنی از فلسفه‬
‫فکری چپ بودن داشته و بیشتر با ویژگی چپنمایی و‬

‫سطحینگری مواضع خود را به نمایش گذاشته است‪.‬‬

‫*دکتر محمود مسائلی استاد بازنشسته روابط و حقوق‬
‫بینالملل‪ ،‬دانشگاههای آتاوا و کارلتون و دبیرکل اندیشکده‬
‫بینالمللی نظریههای بدیل با مقام مشورتی دائم نزد ملل‬

‫متحد‬