Page 41 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۵۱ (دوره جديد
P. 41

‫صفحه‌‌‌‪‌‌‌4‌‌1‬شماره‌‪1۹1۷‬‬                                  ‫موسس و مجری رادیو صدای برلن و مجری عراقی آن‪ ،‬یونس‬         ‫گرفت‪ .‬در این روند‪ ،‬دو آیین سیاسی انقلابی دگرگون‬
‫جمعه ‪ ۲۳‬تا پنجشنبه ‪ ۲۹‬فوریه ‪۲0۲4‬‬                          ‫صالح البحری[‪ ]۳‬است‪ .‬یونس در مونیخ تحصیل کرد‪ .‬در‬           ‫کنندهای که فلسفه آلمان تولید کرده بود نقش اساسی ایفا‬
                                                          ‫آنجا با مقامات آلمانی از جمله یوزف گوبلز ملاقاتهایی‬
‫در میان ناسیونالیسم عرب و یا اسلامگرای سیاسی توصیف‬        ‫داشت‪ .‬گرایشهای ضد یهودی او زمینه همکاری با رژیم‬                                                 ‫میکرد‪:‬‬
                                     ‫میکنند‪.‬‬              ‫آلمان نازی را فراهم آورد به گونهای که به یکی از مهمترین‬   ‫‪ )۱‬ناسیونالیسم رمانتیک با تکیه بر اندیشههای ملیگرایی‬
                                                          ‫بلندگوهای تبلیغاتی نازی علیه یهودیان تبدیل شد‪ .‬این‬
‫در پایان جنگ جهانی دوم و با شروع جنگ سرد‪ ،‬فضای‬            ‫شانسی بزرگ برای نازیها بود تا از طریق آن بتوانند‬                                            ‫یوهان هردر‬
‫مبارزه در اذهان مدرنترین جوامع عربی نفوذ کرده بود و‬       ‫احساسات یهودستیزی را از زبان یک مسلمان در سراسر‬            ‫‪ )۲‬نظریه دولت هگل‪ ،‬از یکسو‪ ،‬مارکسیسم از دیگرسو‬
‫آنها را برای آغاز انقلاب خود برای استقلال آماده میساخت‪.‬‬   ‫مناطق عربی توسعه بخشد‪ .‬یونس استعداد قابل توجهی‬            ‫هدف نهایی این دو آیین سیاسی نیز در مبارزه علیه‬
‫اولین مراحل این انقلاب با جنگ اعراب و اسرائیل در سال‬      ‫در تبلیغات به نفع رژیم نازی داشت و با اشتیاق فراوان آنها‬  ‫دشمن (فرضی) مشترکی به نام امپریالیسم غربی خلاصه‬
‫‪ ۱۹۴۸‬و اخراج دستجمعی یهودیان از سرزمینهای عرب‬             ‫را دنبال میکرد‪ .‬رادیو برلن به هیچ وجه مقید به رعایت‬       ‫میشد‪ .‬در مرکز امپریالیسم نیز یهودیت به عنوان عامل‬
‫همراه بود‪ .‬کودتای ‪ ۱۹۴۹‬در سوریه و کودتای مصر در سال‬       ‫موازین اخلاق رسانهای نبود‪ ،‬و هیچ اهمیتی هم به صحت‬         ‫اصلی ساختارهای سلطه انحصاری و معضلات منطقه و‬
‫‪ ۱۹۵۲‬در میانه همین موج انقلابی قرار میگیرند‪ .‬درحقیقت‪،‬‬     ‫رخدادها و واقعیات نمیداد‪ .‬بنابراین‪ ،‬یونس و رادیوی او از‬
‫امواج انقلابی که دههها در حال جوشش بود‪ ،‬همزمان با‬         ‫هر وسیله ممکن برای برانگیختن خشم اعراب علیه بریتانیا‬                              ‫سراسر غرب تصور میشد‪.‬‬
‫زوال استعمار اروپایی‪ ،‬برای انجام مأموریت آزادی ملی و‬      ‫به خاطر طرفداری از صهیونیسم استفاده میکرد‪ .‬عجیب‬           ‫در آغاز اندیشههای چپ در منطقه جایی نداشت‪ ،‬بلکه‬
‫استعمارزدایی در مصر‪ ،‬سوریه‪ ،‬الجزایر و عراق‪ ،‬به سرعت‬       ‫اینکه بعد از جنگ باز هم به فعالیتهای خود به شکل‬           ‫همان ناسیونالیسم رمانتیک موتور اصلی همه گرایشها و‬
‫فوران کرد‪ .‬محیط انقلابی که بر تأسیس جمهوری سوریه‬          ‫دیگری ادامه داده و به عنوان صدای عرب به یکی از حامیان‬     ‫جنب و جوشها را تشکیل میداد‪ .‬در ابتدا ناسیونالیسم‬
‫حاکم بود شامل بعثیها‪ ،‬ناسیونالیسم سوری‪ ،‬اسلامگرایان‬                                                                 ‫به عنوان یک پدیده ادبی و هنری رمانتیک در ادبیات و‬
‫اولیه و کمونیستها بود‪ .‬به همین ترتیب‪ ،‬کودتای ‪۱۹۵۲‬‬                                ‫جمال عبدالناصر تبدیل شد‪.‬‬           ‫هنر عربی از اواخر قرن نوزدهم مشاهده شد‪ .‬با این حال‪،‬‬
‫در مصر و به دنبال آن ظهور ناصریسم‪ ،‬یک پروژه جمعی‬          ‫همراه با نقش یونس البحری در پیشبرد تبلیغات نازی علیه‬      ‫تا سالهای بین دو جنگ جهانی‪ ،‬ملیگرایی به عنوان‬
‫بود که همه انقلابیون در آن حمایت و مشارکت داشتند‪.‬‬         ‫یهودیان‪ ،‬میبایست نقش الحاج امین الحسینی را نیز در‬         ‫یک انگیزه انقلابی بسیجکننده که جنبشهای سیاسی‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬موج انقلابی تجسم عملی همان آرمانهای‬        ‫توسعه نفرتپراکنی علیه یهودیان یادآوری کرد‪ .‬الحسینی‬        ‫میتوانستند حول آن شکل بگیرند‪ ،‬به عنوان یک سبک‬
‫اولیه بود که پیشتر به آنها اشاره شد‪ .‬در آغاز‪ ،‬یک محیط‬     ‫علاوه بر نفرتپراکنی بطور مستقیم‪ ،‬در سازماندهی لشکر‬        ‫ادبی اهمیت شایانی پیدا نکرده بود‪ .‬اما به تدریج تخیل‬
‫انقلابی یکپارچه را تشکیل داد جنبشهای متمایز و در عین‬      ‫نازی منطقه کرواسی متشکل از مسلمانان نیز مشارکت‬            ‫عاشقانهای برای انقلاب رهاییبخش شروع به جوشیدن‬
‫حال بهم پیوسته ناصریسم‪ ،‬بعثیسم‪ ،‬اسلامگرایی‪ ،‬چپ جدید‬       ‫داشت‪ .‬او هم بعد از جنگ دوم فراری شد و سپس به مصر‬          ‫کرد و یک شور عمومی ضدامپریالیستی‪ ،‬اما بدون محتوای‬
‫عربی و ناسیونالیسم فلسطینی بودند که در آنها ترکیب‬         ‫رفته و مورد حمایت «اخوان المسلمین» قرار گرفت‪ .‬امروزه‬      ‫ایدئولوژیک یا جهتگیری روشن همه منطقه را فرا‬
‫نیرومندی از ناسیونالیسم‪ ،‬سوسیالیسم انقلابی‪ ،‬غربستیزی‬      ‫هنوز از او به عنوان پدر سیاسی و معنوی فلسطین‪ ،‬البته به‬    ‫گرفت‪ .‬این شرایط را میتوان مانند دریاچهای تصور کرد‬
                                                                                                                    ‫که زائدههایی از جریانات فکری و سیاسی در اروپا‪ ،‬مانند‬
            ‫و یهودستیزی وجه غالب را تشکیل میداد‪.‬‬                             ‫همراه صدام حسین‪ ،‬یاد میشود‪.‬‬            ‫مارکسیسم‪ -‬لنینیسم‪ ،‬فاشیسم‪ ،‬نازیسم‪ ،‬و یهودستیزی به آن‬
‫یکی از اعضای برجسته محیط انقلابی کسی نبود جز سید‬          ‫نازیسم و فاشیسم به عنوان الهامبخش و نمونه اولیه‬           ‫سرازیر میشد‪ .‬جنبشهای سیاسی که فضای امروزین منطقه‬
‫قطب‪ ،‬منتقد ادبی که بعدها به عنوان بنیانگذار ایدئولوژیک‬    ‫بسیاری از جنبشهای مشتاق مانند حزب ناسیونال‬                ‫را شکل دادهاند‪ ،‬از این مخزن عقاید به اصطلاح رادیکال‬
‫جهادگرایی اسلامی از او یاد شد‪ .‬پیامدهای بعدی او که با‬     ‫سوسیالیست سوریه و اخوان المسلمین تبدیل شد‪ .‬هیجان‬
‫ناصریسم همراه بود‪ ،‬او را به گرامشی و یا تروتسکی جهان‬      ‫ناشی از دورنمای پیروزی آلمان‪ ،‬همراه با علاقه فکری اعراب‬                                ‫سرچشمه میگیرند‪.‬‬
‫اسلام تبدیل کرد که آمیزهای از اگزیستانسیالیسم انقلابی‪،‬‬    ‫به فلسفه آلمان‪ ،‬تقریباً در تمام خاطرات کسانی که به دوران‬  ‫«ناسیونالیسم عربی» اولین آرمانی بود که آیین سیاسی‬
‫لنینیسم و یک برداشت رمانتیک ادبی از را در افکار خود‬       ‫سیاسی رسیدند‪ ،‬از جمله عبدالناصر به وضوح قابل خواندن‬       ‫منسجمی را برای منطقه از طریق آثار پدر فکری آن‪ ،‬مانند‬
‫دنبال میکرد‪ .‬یکی از راههای درک شخصیت سیدقطب‪،‬‬              ‫است‪ .‬یکی دیگر از به اصطلاح روشنفکران و سیاستمداران‬        ‫ساطی الحصری[‪ ۱۸۸۰( ]۲‬تا ‪ )۱۹۶۸‬به نمایش گذاشت‪.‬‬
‫بررسی افکار او با چشم منتقدی ادبی است که او را به‬         ‫ناسیونالیست عرب که از بنیانگذاران اندیشه مدرن عربی‬        ‫الحصری که افسر سابق ارتش عثمانی بود‪ ،‬به یکی از‬
‫عنوان فردی انقلابی مییابد که با ذهنیتی مذهبی و با‬         ‫و مسلمانان به حساب میآید‪ ،‬عبدالرحمن بداوی[‪،]۴‬‬             ‫اولین مربیان مدرن عرب تبدیل شد که آموزش برای درک‬
‫استفاده از آن برای سازماندهی جوامع عرب تلاش میکرد‪ .‬با‬     ‫متفکر مصری و اولین فیلسوف مدرن جهان عرب است‪.‬‬              ‫و فهم مفهوم ملیت را بر عهده گرفت‪ .‬برای او آموزش به‬
‫این حال‪ ،‬نزدیکی اخوانالمسلمین با هواداران حزب نازی این‬    ‫او که به عنوان شخصیتی مهم در جهان عرب از او یاد‬           ‫معنای مأموریت آمادهسازی جوانان ناسیونالیست عرب‬
‫موضوع را نیز مطرح میسازد که چهره انقلابی او نمیتواند‬      ‫میشود‪ ،‬همواره مراتب همدردی خود را با آلمان نشان داد‪.‬‬      ‫و برانگیختن حس ستیزهجویانه برای مأموریتی تاریخی در‬
                                                          ‫برجستهترین متفکر الجزایری عصر تلاش آزادی و استقلال‬        ‫آنان بود‪ .‬این آرمان هگلی که جامعه سیاسی را به عنوان‬
                           ‫از فاشیسم جدا باشد‪.‬‬                                                                      ‫یک قهرمان تاریخی در نظر میگرفت که اعضای آن‬
‫در این ایام‪ ،‬انقلابهای آزادیبخش ناسیونالیستی منجر به‬        ‫ملی‪ ،‬ملک بن نبی[‪ ]۵‬نیز در همین ردیف قرار میگیرد‪.‬‬        ‫وحدتی انداموار با یک رسالت نجاتبخش متعالی در تاریخ‬
‫تأسیس دولتهای تودهای تکحزبی شد که مصر بزرگترین‬            ‫در طول جنگ جهانی دوم‪ ،‬اقلیتی از روشنفکران و‬               ‫تشکیل دادهاند‪ ،‬و تنها در شکلگیری یک دولت مقتدر این‬
‫و مهمترین آنها بود‪ .‬آن زمان‪ ،‬دوران احساس سرخوشی از‬        ‫متفکران عرب که به شدت با نازیسم و فاشیسم مخالفت‬           ‫نجاتبخشی میتواند تحقق پیدا کند‪ .‬در مرکز این نگرش‬
‫مفاهیم تودهای بود که بر اساس وحدت مطلق بین مردم‪،‬‬          ‫میکردند‪ ،‬یا متعلق به نسلهای قدیمیتر طرفدار انگلیس‬         ‫تاریخی‪ ،‬مشروعیتزدایی از واقعیت کنونی به نفع آیندهای‬
‫دولت‪ ،‬رهبر قهرمان و روشنفکران بنا شده بود و از آن به‬      ‫بودند یا کمونیستهای جوان‪ ،‬در مقابل هواداران آلمان‬         ‫به ظاهر غیرقابل اجتناب تاریخی که نه تنها واقعیت مشروع‬
‫عنوان دموکراسی تودهای واقعی یاد میشد‪ .‬در اینگونه‬          ‫نازی قرار گرفتند‪ .‬اما اغراق نیست اگر بگوییم اکثریت‬        ‫میتواند باشد بلکه پیشنیاز کنش انقلابی ناسیونالیسم‬
‫دولتها‪ ،‬بخش عمومی‪ ،‬سرمایهگذاریهای بزرگ دولتی‪،‬‬             ‫قاطع روشنفکران جهان عرب با آلمان و دولتهای محور‬           ‫رمانتیک بود‪ .‬در این ارتباط همه کسانی که از شرایط و‬
‫و اقتصاد تحت رهبری دولت‪ ،‬جوهره سوسیالیسم عربی‬             ‫همدردی کرده و همواره از طریق نفوذ خود بر مردم آنها‬        ‫ساختارهای آن زمان دفاع میکردند‪ ،‬بطور طبیعی به دشمن‬
‫را تشکیل میداند‪ .‬گویی تثلیث مقدسی شکل گرفت که‬             ‫را به همراهی با آلمان نازی تشویق میکردند‪ .‬شور سیاسی‬       ‫تاریخ رهاییبخشی و مانع اصلی بر سر راه تحقق آن تبدیل‬
‫پایههای آنرا وحدت عربی‪ ،‬عصبیت عربی‪ ،‬و چپگرایی‬             ‫ناظر بر آن زمان عمدتاً ضد انگلیسی‪ ،‬ضد فرانسوی و ضد‬        ‫میشوند‪ .‬برای از میان برداشتن این موانع‪ ،‬ضدیت با بریتانیا‬
‫تشکیل میداد‪ .‬سپس آرمان سیاسی بعث نیز به مرام دین‬          ‫یهودی و طرفدار بسیج انقلابی تودههای مردم بود‪ .‬بنابراین‪،‬‬   ‫و اشتیاق جهت نابودی یهودیت امری اجتنابناپذیر بود‪.‬‬
‫سیاسی سکولار جدید عرب تبدیل شد تا بتواند با تکوین‬         ‫ایدئولوژی در بهترین حالت ممکن نقش ثانویهای در این‬         ‫یهودستیزی با موضوعات مذهبی آمیخته است‪ ،‬و بنابراین‬
‫سه پایه پیشین آنها را به ستونهای محکمی برای آرمان‬         ‫جریانات داشت‪ .‬یعنی بطور مشخص معلوم نبود که آنها چه‬        ‫عامل مهمتری در گرایشهای سیاسی و احساسات همراه با‬
‫ناسیونالیسم عربی تبدیل سازد‪ .‬پروژههای عظیم مدرنسازی‬       ‫نوع ایدئولوژی را در مبارزات خود دنبال میکردند‪ .‬هرچه‬
‫پسااستعماری به شکل سرمایهگذاری سنگین در برنامههای‬         ‫بود فقط در ضدیت با انگلیس و انکار وجود یهودیان در‬                        ‫آن و تحولات منطقه به شمار میرفت‪.‬‬
‫سوادآموزی‪ ،‬آموزش رایگان‪ ،‬و آموزش عالی گستردهتر برای‬       ‫سراسر جهان عرب خلاصه میشد‪ .‬به همین دلیل است که‬            ‫بسیاری از عبارات یهودستیزانه و تئوریهای توطئه را که‬
‫ایجاد مهارتهای اداری مورد نیاز جهت بوروکراسیهای‬           ‫ویژگیهای هویت ایدئولوژیک که به چهرههای مشهور آن‬           ‫هنوز در فرهنگ عربی امروز یافت میشوند‪ ،‬میتوان در‬
‫عظیم دولتی و دستگاههای امنیتی دنبال شد‪ .‬مصادره‬            ‫دوره‪ ،‬مانند حاج امین الحسینی اضافه میشود‪ ،‬اغلب او را‬      ‫تحولات سیاسی قرن نوزدهم جستجو کرد‪ .‬نقش روشنفکران‬
‫اموال خارجی و یهودیان نیز سرمایه مورد نیاز بسیاری از این‬                                                            ‫یهودستیز در توسعه و گسترش این گرایشها و تحولات را‬
                                                                                                                    ‫نمیتوان نادیده گرفت‪ .‬یکی از شناخته شدن این روشنفکران‪،‬‬
                           ‫پروژهها را فراهم کرد‪.‬‬
     ‫البته استعمارزدایی و ملی شدن فقط داراییهای‬
   36   37   38   39   40   41   42   43   44   45   46