دوازدهم ژوئن روز جهانی مبارزه با کار کودکان است. شمار کودکان کار در ایران به دلیل مشکلات اقتصادی خانوارها رو به افزایش است. کار کودکان از یکسو سبب ترک تحصیل بسیاری از آنها شده و از سوی دیگر کودکان را با آسیب‌ها و تهدیدهای مختلف به علت کار در محیط بزرگسالان با حضور در خیابان روبرو می‌کند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد تعداد کودکان کار در ایران رو به افزایش است اما همچنان آمار دقیقی از این کودکان در دست نیست. پیشتر آمارهای مختلف تعداد کودکان در ایران را یک میلیون و ششصد هزار نفر تا ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر برآورد کرده بودند اما برخی تحلیلگران آمار کودکان کار معتقدند تعداد کودکان کار به ویژه طی چهار سال اخیر با افزایش روبرو بوده و تعداد این کودکان بیش از آمارهایی است که تا کنون اعلام شده است.
در خرداد ۱۳۹۸ مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرده بود در سال ۱۳۹۶ بیش از ۳۳۶ هزار کودک پسر و ۷۴ هزار کودک دختر بین سنین ۱۰ تا ۱۷ سال مشغول کار بوده و ۸۹ هزار کودک دنبال کار بوده‌اند؛ یعنی نسبت به سال ۹۵ و ۹۶ به ترتیب ۶ درصد و ۹/۶ درصد افزایش داشته است.
روزنامه «هم‌میهن» ۲۷ اردیبهشت امسال در گزارشی از وضعیت فقر در جامعه، با استناد به مطالعات دفتر رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نوشت: «درصد بالایی از کودکان در خانوارهایی زندگی می‌کنند که دچار فقر پولی، و ۳۸ درصد از کودکان زیر خط فقر هستند و حدود ۵۰ درصد از والدین، تحصیلات متوسطه دوم ندارند.»
کودکانی که در خانوارهای کم‌درآمد و در مناطق حاشیه‌ای زندگی می‌کنند بیش از دیگر کودکان در معرض کار اجباری برای کمک به تأمین هزینه‌های خانواده قرار دارند.
بر اساس آمارهای بهزیستی یک چهارم از کودکان کار در ایران دختر و سه چهارم پسر هستند. دختران البته قربانیان اصلی «کودک‌همسری» به عنوان یکی دیگر از نتایج فقر اقتصادی و فرهنگی نیز هستند.
حسن موسوی چلک معاون امور سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی با ارائه آماری گفته در میان کودکان کاری که در سال ۱۴۰۳ از سازمان بهزیستی خدمات دریافت کرده‌اند ۶۰ درصد ایرانی و ۴۰ درصد از اتباع افغانستانی بوده‌اند.
این مقام سازمان بهزیستی همچنین گفته «بسیاری گمان می‌کنند همه این کودکان، بی‌خانمان هستند، در حالی که طبق آمار سازمان، ۷۳ درصد با والدین‌شان، ۲۱ درصد با مادرشان، دو درصد با پدر و چهار درصد به صورت جداگانه زندگی می‌کنند.»
بر اساس اعلام موسوی‌چلک، در سال ۱۴۰۳، ۱۲ هزار و ۶۶۳ کودک دارای پرونده فعال در حوزه کودکان کار و خیابان، از خدمات بهزیستی استفاده کردند. از این تعداد ۲۴۶۶ کودک در مراکز شبانه‌روزی و ۹۸۹۷ نفر در مراکز روزانه تحت حمایت قرار گرفتند. ما تلاش می‌کنیم با توسعه مراکز روزانه، فرصت حضور کودکان در خیابان را کاهش دهیم.
معاون امور سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، میانگین سن کودکان کار و خیابان که در مراکز بهزیستی پذیرش می‌شوند را ۱۰ سال عنوان کرد و گفت: این کودکان حداقل سه خدمت را از سازمان دریافت می‌کند. میانگین سنی پرونده‌های فعال نیز ۱۳ سال است.
او همچنین گفته سه هزار و ۶۲۸ نفر از کودکان کار در مدرسه ثبت‌نام شدند و هزینه ثبت نام ۲ هزا رو ۵۲۸ کودک کار در مدرسه پرداخت شد و با توجه به سوء تغذیه در کودکان کار، ۱۹ هزار وعده غذای گرم نیز به آنها داده شد.
معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه ۱۵ درصد کودکان کار، زباله گرد هستند، افزوده که هرچند درباره علت حضور کودکان در خیابان، تنها یک عامل تعیین کننده نیست اما مهمترین عامل آن، فقر و اعتیاد است.
طاهره پژوهش مدیرعامل انجمن حمایت از کودکان در یادداشتی در روزنامه «پیام ما» نوشته در ایران هزاران کودک پناهنده که در اقتصاد زیرزمینی به‌ویژه در بدترین اشکال کار مشغول به کار بودند، دستگیر و رد مرز شده‌اند. با در دستور قرار دادن طرح‌های جمع‌آوری کودکان کار به‌شکل فیزیکی، صورت‌مسئله را تا حدودی پاک کرده‌اند، ولی آمار فزاینده ترک تحصیل در مدارس از پیوستن دانش‌آموزان به کودکان کار حکایت می‌کند. حضور هر روزه کودکان زباله‌گرد در هر کوی و برزن نشان از ناکارآمدی طرح‌های کارشناسی‌نشده و بی‌کفایتی مجریان این طرح‌ها دارد.
طاهره پژوهش افزوده در چنین شرایطی تنها با شناخت کارشناسی مسئله کار کودک، فهم مشترک از این مسئله برای همگان و اراده جدی مسئولان کشوری با استفاده از تجربیات بین‌المللی و سازمان‌های غیردولتی می‌توان بستری را برای کاهش کار کودک فراهم کرد.
اگرچه بخش قابل توجهی از کودکان کار را به ویژه کودکانی که به دستفروشی در چهارراه‌ها و پارک‌ها یا زباله‌گردی مشغول هستند، کودکان افغانستانی تشکیل می‌دهند اما همچنان آمار بالا در دست کودکان ایرانی است؛ کودکانی که بسیاری از آنها در سال‌های گذشته و در پی تشدید مشکلات اقتصادی ناچار شده‌اند مدرسه را رها کرده و به بازار کار غیررسمی وارد شده تا کمک خرجی برای خانواده باشند.
همه کودکان کار البته مدرسه را رها نمی‌کنند و بخشی نیز در کنار مدرسه، به مشاغل کاذب یا غیررسمی مشغول هستند. با اینهمه نتیجه نبود ساختار آموزشی کارآمد و کودکانی که ناچار به کار هستند را در یافته‌های آخرین پژوهش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی می‌توان دید.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد ۴۱ درصد از دانش‌آموزان در «سواد خواندن پایه چهارم» حتی به پایین‌ترین معیار جهانی که امتیاز ۴۰۰ است، نرسیدند؛ میانگین جهانی این شاخص تنها ۶ درصد است. به بیان دیگر، در دیگر کشورها تنها ۶ درصد از دانش‌آموزان پایه چهارم به این سطح حداقلی نرسیدند، اما در ایران ۴۱ درصد دانش‌آموزان نتوانستند پایین‌ترین سطح استاندارد جهانی سواد خواندن را کسب کنند!
کودکان کار جدا از ترک تحصیل یا برخورداری از تحصیل بی‌کیفیت، دچار انواع مخاطرات حضور در محیط کار بزرگسالان از جمله در کارگاه‌ها و خیابان‌ها هستند؛ کشیده شدن به سوی انواع بزهکاری، مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفتن و اعتیاد از جمله پیامدهای کار کودکان است.
