Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و هفتم ـ شماره ۲۹۴ (دوره جديد
P. 12
صفحه - Page 12 - 1۲شماره 1۷60
جمعه ۱9تا پنجشنبه 2۵دیماه ۱۳99خورشیدی
به مناسبت 1۷دی 1314؛ تاریخی واقعی آزادی پوشش زنان دو قرن فراز و نشیب مطبوعات در ایران ()۲0۲
در عصر رضاشاه پهلوی
اتفاق افتاد هم با آشوبگری ملایان مربوط به این یکییکی به برداشتن چادر مبادرت میکردند = از اواخر پادشاهی احمدشاه احمد احـرار ( کیهان لندن شماره ) 1383
قانون است .مسئله دیگری که در اسطورهسازی و در مجالس سخنرانی ،سایر بانوان را تشویق قاجار و دوره نخستوزیری
«کشف حجاب» از مسئله «آزادی پوشش زنان» به ترک کفن سیاه میکردند؛ بطوری که در هر سردار سپه ،عدهای از زنان ایران، مشیرالدوله میگوید این کار محظور قانونی از اقدامات زیرکانۀ سردار سپه در این ایام،
در وقایعنگاری عصر رضاشاه مطرح است ،رویداد نوبت از مجالس و اجتماعات کانون ،عده تازهای بیپوششسنتیدرمراکزآموزشی دارد و باید در اطراف آن مطالعه کرد .سردار نزدیک شدنش به مدرس بود .باوجود آن که
قیام خوانده شدهی مسجد گوهرشاد در مشهد از بانوان ،بدون چادر حضور مییافتند…»[]۱2 و اداری حاضر بودند و تا جایی که سپه میگوید بسیار خوب ،مطالعه کنند و در از قدرت و نفوذ اقلیت مجلس کاسته شده بود،
از اواخر پادشاهی احمدشاه قاجار و دوره امکان داشت و مزاحمتها را به رئیسالوزرا بهجای آن که لیدر اقلیت را تحقیر
است]۱۵[. نخستوزیری سردار سپه ،عدهای از زنان ایران، جان میخریدند ،در خیابانها و مجلس دیگر جواب بدهند. کند با او گرم گرفت و کوشید آثار کدورت را
آشوب در مشهد به بهانه بر سر گذاشتن کلاه بیپوشش سنتی در مراکز آموزشی و اداری مراکز فروش ،بدون حجاب ظاهر جلسۀ بعد در خانۀ حسین خان علاء بدون
پهلوی در زمان نماز بود که ریشه در مصوبه حاضر بودند و تا جایی که امکان داشت و میشدند .بنابراین ،در آن تاریخ، حضور سردار تشکیل میشود .اکثریت موافق از ذهنش بزداید.
دوره هفتم مجلس شورای ملی ( ۱4مهر۱۳۰۷ مزاحمتها را به جان میخریدند ،در خیابانها که به غلط از تصویب مجلس برای میشود با جواب منفی دادن ،و گفتن این سیروس غنی در «برآمدن رضاشاه و برافتادن
تا ۱4آبان )۱۳۰9در ۶دی ۱۳۰۷با عنوان و مراکز فروش ،بدون حجاب ظاهر میشدند. آزادی پوشش زنان سخن گفته جواب به سردار سپه در جلسۀ دیگر بهعهدۀ
«قانون متحدالشکل نمودن البسه ایران در داخله بنابراین ،در آن تاریخ ،که به غلط از تصویب شده است ،رضا شاه پهلوی در قاجار» مینویسد:
مجلس برای آزادی پوشش زنان سخن گفته برابر زنان آزاد از حجاب سنتی و مشیرالدوله مقرر میگردد. «پس از آبروریزی جمهوریت ،حالا یک
مملکت» به تصوب رسید]۱۶[. شده است ،رضا شاه پهلوی در برابر زنان آزاد بیانخواستههایحقوقاجتماعی- در مجلس دیگر مشیرالدوله با تمام قوت چیز برای رضاخان مسلم بود .میدانست که
***** از حجاب سنتی و بیان خواستههای حقوق اخلاقی ،ضمن تائید و تأکید بر قانوندانی به سردار سپه حالی میکند که ما برای فرمانروایی ،به اکثریت هرچه بیشتری
اجتماعی -اخلاقی ،ضمن تائید و تأکید بر خواسته زنان ،فرمان آزادی پوشش نمیتوانیم با خیال سلطنت شما موافقت کنیم در مجلس نیاز دارد و قهر و خشونت بیفایده
با این مقدمات اجتماعی و فرهنگی ،در تاریخ خواسته زنان ،فرمان آزادی پوشش را اعلام کرد. است .در اینجا بود که بیتأمل درصدد ربودن دل
۱۷دی ۱۳۱4رضاشاه پهلوی به همراه همسر هم در دوران پهلوی -که زنان به آزادی دست را اعلام کرد. به ملاحظۀ قانون اساسی. مدرس برآمد و با او به گفتگوی جدی پرداخت.
و دخترانش که پوشش جدید داشتند[]۱۷ یافتند -و هم در دوره جمهوری اسلامی -که سردار سپه از مذاکرات طولانی مشیرالدوله مرتب با مدرس دیدار میکرد .ملاقاتها بیشتر
در جشن دانشسرای مقدماتی دختران حضور زنان از تمامی آزادیها محروم شدند -از طرف علی اصغر حقدار -درخواست حقوق مدنی و کسل و افسرده میشود ولی بردباری خود را از در یکی از دو اقامتگاه رضاخان در تهران ،و
یافت و سخنرانی کرد ]۱۸[.در آن مراسم که مخالفان و موافقان آزادی زنان ،آن واقعه در شهروندیزنان،درنوشتههاو آثار مدرناندیشان دست نداده میگوید حالا که این کار را مخالف بیشتر قبل از بالاآمدن آفتاب صورت میگرفت.
عدهای از زنان متجدد چون صدیقه دولتآبادی هالهای از جعل ،تحریف و اظهارات بیپایه کلاسیک ایرانی به دوران پیشامشروطیت قانون میدانید من مقام خود را محکم نمیبینم مستخدم معتمدی میرفت و مدرس را میآورد.
شرکت داشتند ،رضاشاه پهلوی در سخنرانی میرسد؛ در دوران استقرار نخستین مجلس و ممکن است با یک دستخط شاه از اروپا ،همۀ رضاخان علاوه بر این ،در موارد دیگری هم ادب
خود گفت «تا کنون نصف جمعیت کشور به فرو رفت. شورای ملی و تدوین قانون اساسی نوین و زحمتهای من در امنیت مملکت باطل گردد. و احترام کافی مبذول میداشت .مثلا هر زمان
حساب نیامده و خانمها را از هرگونه حقی سپس تأسیس دادگستری جدید ،مسئله باز مجلس مشاوره بی حضور سردار تشکیل که مدرس میخواست به حومۀ شهر برود،
محروم کرده بودند… در صورتی که صرف ***** تساوی حقوقی زنان ،در آشفتگیهای سیاسی میشود و بالاخره از یکی از مواد قانون اساسی رضاخان به رئیس بلدیه (شهرداری) تهران
بیانات رضاشاه پهلوی در آزادی پوشش زنان و اجتماعی به حالت تعلیق درآمد ]۱[.اگرچه استنباط میکنند که مجلس شورای ملی میگفت وسائط نقلیۀ خصوصی در اختیارش
نظر از وظایف مادری ،آنها میتوانند دوشادوش در زمان دوره دهم مجلس شورای ملی بوده طرح هویت زن مدرن در ایران ،نخستین بار در میتواند به کسی ،در مقام ضرورت ،فرماندهی قرار دهند ...در این دیدارها رضاخان به وصف
مردها خدماتی را عهدهدار باشند». است؛ گشایش این دوره از مجلس شورای رفتار و اندیشه طاهره قرهالعین[ ]2و برخی از کل قوا را مستقیماً بدهد و این استنباط را اقدامات خود میپرداخت و میگفت امنیت را
ملی در پنجشنبه ۱۵خرداد ۶ /۱۳۱4ژوئن زنان نوگرای دوران آخر قاجاریه[ ]۳بیان شده دکتر محمدخان مصدقالسلطنه میکند که به کشور بازگردانده است ،نیروی نظامی بهوجود
در گزارش دیگری از آن مراسم آمده است 4 -۱9۳۵ربیعالاول ۱۳۵4قمری است .این بود ،اما دستیابی به حقوق مدنی و شهروندی آورده و سازمان داده که ضامن تداوم امنیت
«در روز ۱۷دی ماه ،ساعت سه و نیم پس از دوره از مجلس شورای ملی تا 22خرداد ۱۳۱۶ زنان ایران ،در عصر رضاشاه پهلوی و در میان دکتر محمد مصدقالسلطنه است ،عشایر سرکش را رام کرده ،مملکت را
نیمروز اعلیحضرت رضاشاه پهلوی به همراهی فعالیت داشت؛ میرزا حسن خان اسفندیاری وحدت بخشیده است و اکنون برنامههایی برای
علیاحضرت ملکه پهلوی ،والاحضرت شاهدخت (محتشم السلطنه) رئیس این دوره از مجلس پروژه نوسازی ایران نوین محقق شد. عالم حقوق است. تدوین قوانین در پیش دارد که بتواند رفاه و
شمس پهلوی و والاحضرت شاهدخت اشرف بود 9 .کمیسیون در این دوره از مجلس فعالیت تاریخنگاری رسمی ،احساسی ،دستوری و سردار سپه پس از اطمینان یافتن از هیأت سعادت جامعه را تأمین کند ،ایران را از نفوذ
پهلوی بدون حجاب به دانشسرای مقدماتی میکردند .کابینههای همدوره مجلس دهم را امنیتی[« ]4آزادی پوشش زنان» و تثبیت مشاوره که در مجلس نفوذ دارند به کارکنان خارجی برهاند و احترام همسایگان را برانگیزد.
تشریففرما شدند .در آیینی که بدین روی در محمدعلی فروغی از 2۷خرداد ۱۳۱4تا ۱۰ «زنیت مدرن در ایران»[ ]۵را با عنوان خویش در مجلس میسپارد چنین پیشنهادی اما همۀ این اقدامات را شاه میتواند بیاثر سازد
دانشسرای مقدماتی برپا شده بود شمار بسیاری آذر ۱۳۱4و محمود جم(مدیرالملک) از ۱۳ ساختگی «کشف حجاب» روایت کرده و و دائم مشغول توطئه است که دست او را از
از زنان فرهنگی و دیگر بانوان بدون چادر بودند. آذر ۱۳۱4تا 4آبان ۱۳۱۸تشکیل دادهاند .در واقعیت آن را در هیاهوهای ارزشی و سیاسی به مجلس بدهند و چنین قانونی بگذرانند.
اعلیحضرت رضاشاه پهلوی پس از بازدید از زمان اعلام آزادی پوشش زنان ( ۱۷دی )۱۳۱4 گرفتار کرده است .مدرناندیشان ایرانی سردار سپه بعد از بازگشتن از خوزستان و فرماندهی قوای نظامی و تأمینی کوتاه کند.
بخشهای گوناگون دانشسرا ،دیپلم دوشیزگانی در بیشتر مواقع مانند بیتوجهی به حقوق اطمینان یافتن از رفع مانع خارجی برای رسیدن رضاخان همچنین میگفت که دیگر نمیتواند
که در رشتههای پزشکی و مامایی فارغالتحصیل محمود جم نخستوزیر بوده است. دینی[ ،]۶حقوق قومیتی ،از کنار حقوق به مقصود خود ،به ولیعهد کمتر از پیش اعتنا با این شاه و ولیعهد کار کند چون اعتمادش
شده بودند را به آنها دادند و در سخنرانی خود مصوبات مجلس شورای ملی در دوره دهم جنسیتی زنان ایرانی هم گذشته است .تاریخ میکند .و جز بهقدر ضرورت ،آن هم چند دقیقه نسبت به آنها کاملا سلب شده است .خلاصه،
فرمودند :شما خواهران و دختران من ،حالا عبارتند از :جلد سوم قانون مدنی در ۱29 واقعی «آزادی پوشش زنان» برآمده از تبار آن بهطور رسمی ،او را نمیبیند و با او همصحبت رضاخان اطمینان و تعهد میخواست که مقامش
که وارد اجتماع شدهاید و برای سعادت خود ماده(اثبات دعوی) به تاریخ ۱۳مهر ۱۳۱4٫ در دوران پیش از تغییر سلطنت و معطوف بر نمیشود و بیشتر از پیش مراقب است که او محفوظ بماند و همان طور که به کشور امنیت
و میهناتان گام به پیش نهادهاید باید پیوسته تصویب ۱2۰مورد قانونی از قانون راجع به اسناد فعالیتهای سیاسی و فرهنگی[ ]۷و چه میکند و با چه اشخاصی خلوت مینماید، داده است امنیت خودش نیز تضمین شود.
در راه پیشرفت وطن تلاش کنید ،چه سعادت اندیشههای زنان و مردان ایرانی است که در بلکه در میان پیشخدمتهای ولیعهد خبرچین از کودتای سوم اسفند بهبعد ،رضاخان پای
کشور و آینده ملت در دست شماست ،زیرا حمل و نقل و… نهایت منجر به «اعلان رفع حجاب» توسط دارد که از جزئیات کارهای او ،وی را خبردار مکتوبات نظامی را بهعنوان فرمانده کل قوا امضا
که تربیت کننده نسل آینده این آب و خاک مجلسدهم ۳قانونمرتبطبازنانهممصوب رضاشاه پهلوی در ۱۷دیماه ۱۳۱4گردید؛ میکرد و این با قانون اساسی مغایرت داشت.
هستید… شرکت همسران و دختران من در داشته است به این ترتیب -۱ :ازدواج دختری میدانیم که پیش از آن آموزش و پرورش میسازند. معهذا مسکوت مانده بود .اکثر ناظران ،ازجمله
جشن دانشسرای مقدماتی بدون حجاب ،باید که تحت قیمومیت است ،مصوب جلسه ۱۳در دختران[ ]۸اگر مدارسی که میسیونرهای در مجلس شورای ملی ،کارکنان سردار سپه لورین ،عقیده داشتند که این یکی از دلایل عمدۀ
سرمشق همه زنان و دختران ایرانی ،مخصوصا تاریخ ۵مرداد -2 ۱۳۱4٫زنی که هم قیم و خارجی در ایران تأسیس کردند را هم لحاظ بیافاته وقت ،پیشنهاد خود را بهریاست مجلس بدگمانی شاه نسبت به مقاصد پنهان رضاخان
خانمهای شما وزرای مملکت باشد… ممکن هم شوهر داشته باشد ،مصوب جلسه ۱۳در کنیم ]9[،سابقه حضور دختران و زنان ایرانی میدهند و مقرر میشود دستجات سیاسی و علت ادامۀ اقامت طولانی او در اروپاست.
است اقداماتی علیه این کار صورت بگیرد و تاریخ ۵مرداد -۳ ۱۳۱4٫جهیزیه و هدایای در عرصههای آموزشی به دوران محمدشاه جلسات خود را دائر کنند .منفردین هم همه مد ّرس نقطهضعف عمدهاش تک ّبر بود
مسئله عفت و نجابت زن را پیش بکشند .اما شوهر به زن ،مصوب جلسه ۱۸در تاریخ ۸ قاجار میرسد؛ فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی با هم جلسه داشته باشند ،تبادل افکار کنند و و نتوانست از وسوسۀ قدرت ،که بر اثر
نجابت و عفت به چادر مربوط نیست .مگر آبان ]۱۳[۱۳۱4٫با مراجعه به صورت مذاکرات زنان و آزادی پوشش زنان در ایران هم از اواخر بهتوسط یکی دو نفر رابط از نظریات دستجات معاشرت با رضاخان فراهم آمده بود ،حذر
میلیونها زن بیحجاب که در ممالک خارجه دوره دهم مجلس شورای ملی معلوم میشود که دوران قاجاریه جریان داشت؛ نعیمه دوستدار مستحضر گردند .وقتی خوب اطراف موضوع کند .او میخواست پیوسته مشاور پادشاهان،
هستند نانجیباند؟ از این گذشته همسر من و در روز ۱۷دی ۱۳۱4اصلا جلسهای تشکیل مینویسد «شعر مشروطه که در جریان مطالعه و مباحثه شد در مجلس علنی مطرح شاهزادگان و نخستوزیران باشد ،بنابراین
دختران من در این کار پیشقدم هستند… تا نشده است؛ حتا روزهای بعد همان سال و در انقلاب و پس از آن نقش مهمی در تجدد و امضاکنندۀ اصلی لایحهای شد که مقام
کنون نصف جمعیت کشور به حساب نیامده و ۱۷دی ( ۱۳۱۵اولین سالگرد اعلام آزادی آزادیخواهی داشت ،مضامین نوین سیاسی و شده رأی گرفته شود. فرماندهی کل قوا را رسماً به رضاخان میداد»...
خانمها از هرگونه حقی محروم بودهاند…در پوشش زنان توسط رضاشاه پهلوی) در مذاکرات اجتماعی مانند حمایت از انقلاب و مجلس سلیمان بهبودی نیز در یادداشتهای روزانۀ
صورتی که صرف نظر از وظایف مادری میتوانند این دوره مجلس سخنی از تصویب و یا عدم شورا ،مبارزه با استبداد ،میهنپرستی ،تقبیح ریاست موقتی انجمن (فراکسیون) منفردین
دوشادوش مردها خدماتی را عهدهدار باشند…» تصویب قانونی آزادی پوشش زنان نیست؛ با خرافات ،تعصبات ،دفاع از آزادی و قانون… در با میرزا حسن خان مستوفیالممالک میشود خود مینویسد:
علی اصغر حکمت وزیر معارف وقت در توجه به اقتدار رضاشاه در آن دوران میتوان اشعار این دوره دیده میشد و همزمان ،نقش و نیابت ریاست بهعهدۀ نگارنده مقرر میگردد. ۱2دلو (بهمن) ۱۳۰۳
یادآوری مقدمات برنامه اعلام رسمی آزادی اعلام آزادی پوشش زنان را به صورت «امر سنتی زن در شعر فارسی هم تغییر میکرد. روز دوم است که به این ترتیب مجلس کار ...حضرت اشرف فرمودند به مصدقالسلطنه
پوشش زنان ،از سفر رضاشاه در بازگشت از پادشاهی» تلقی کرد که با زمینههای تاریخی معشوق تبدیل به انسانی شد که حق و حقوقی میکند .طرف صبح انجمن منفردین بایستی بگویم که منتظر خبر ایشان هستند .به ایشان
مازندران یاد کرده و مینویسد «… نزدیک به و رواج آزادی زنان در اجتماع ،آموزش و پرورش دارد و به دنبال آن ،انتقاد از بی هنری زنان، شروع به کار بکند .رئیس حاضر نیست .نگارنده که گفتم اظهار داشت الساعه در منزل علائی
غروب بود که شاه از اتومبیل پیاده شد .بعد از و فعالیتهای فرهنگی زنان ،در جامعه و فرهنگ عزلتنشینی و محبوس بودنشان در خانه و مشغول اداره کردن مجلس است .رئیس (حسین علاء) راجع به همان مسأله (قانون
تعارفات پرسید« :فلانی در باب رفع حجاب چه حجاب مطرح شد .میرزاده عشقی (-۱2۷2 وارد شده در کنار نگارنده روی کرسی خود واگذاری فرماندهی کل قوا به سردار سپه)
ایران تثبیت شد. ،)۱۳۰۳عارف قزوینی ( ،)۱۳۱2-۱2۸۵ایرج مینشیند .من بهاحترام رئیس زنگ را پیش مشغول هستیم و ممکن است فردا ،یک ساعت
کردید؟…»[]۱9 ***** میرزا ( )۱۳۰4-۱2۵۰و محمد تقی بهار روی او میگذارم .مستوفیالممالک زنگ را از شب گذشته شرفیاب شوم .بهعرض رساندم...
محمود جم هم در بخشی از خاطرات خود در بخش دیگری از بیمبالاتی راجع به ( )۱۳۳۰-۱2۶۶از جمله شاعرانی هستند که دوباره نزد من گذارده روی کاغذ کوچکی
درباره کشف حجاب آورده است که روز ۱۱ تاریخ واقعی آزادی پوشش زنان ،به « قانون اشعاری در مذمت حجاب و ضرورت برداشتن مینویسد هرچه زودتر جلسه را ختم کنید و ۱۳دلو ۱۳۰۳
آذر کابینه فروغی مستعفی شد که من هم وزیر متحدالشکل نمودن البسه ایران در داخله چادر و روبنده سرودند .عشقی ،منظومه «کفن یا تنفس بدهید .بعد از یکی دو دقیقه تنفس ۵بعدازظهر مصدقالسلطنه عرض کرد آقایان
کشور بودم ،با همکارانم خداحافظی کرده و به مملکت» استناد میشود؛ این قانون در دوره سیاه» را سرود[ ]۱۰و این ترکیب چنان داده میشود .مستوفیالممالک خطی از الساعه اینجا هستند ،هنوز مذاکره خاتمه نیافته
منزلم در قلهک رفتم ،در حدود ساعت سه بعد هفتم مجلس شورای ملی در تاریخ 4دی۱۳۰۷ مورد استقبال قرار گرفت که در اعلامیهها و رئیس مجلس نشان میدهد که به او نوشته است ،تا نیم ساعت دیگر شرفیاب میشویم.
از ظهر بود .مستخدم نفسزنان خود را به من تصویب و برای اجرا ابلاغ شده است؛[ ]۱4با سخنرانیهای مخالف حجاب ،بانوان را «تشویق است والاحضرت اقدس ولیعهد شش نفر از بهعرض حضرت اشرف رساندم .در انتظار ماندند.
رسانید و گفت که از دربار تلفن کردهاند و شما مراجعه به متن این مصوبه ،هیچ نشانی از مسئله به ترک کفن سیاه میکردند» .ایرج میرزا نمایندگان مجلس را بهفوریت احضار فرمودهاند،
را میخواهند .من فوراً با دربار تماس گرفتم پوشش زنان در آن دیده نمیشود .رویداد مسجد که«عارفنامه» را سروده بود ،مورد استقبال شمائید و پنج نفر دیگر .زان پس نام پنج نفر ۱4دلو ۱۳۰۳
که گفتند اعلیحضرت شما را احضار کردهاند. گوهرشاد مشهد که در تاریخ 22تیر ۱۳۱4 گرم ادبا ،شعرا و مردم عادی تهران قرار گرفت؛ را نوشته و درآخر مکتوب تأکید کرده است احضار و دستور فرمودند به مد ّرس بگویم
ادامه در صفحه ۱۷ «بخصوص بانوان به نام سپاسگزاری از شهامت بیدرنگ به دربار رفته ببینید چه فرمایش دارند. مذاکرات را بهطور جدی تلقی نکنید تا روز
فوقالعادهای که شاعر در مسئله رفع حجاب این شش نفر همان نمایندگان هستند پنجشنبهکههمدیگرراملاقاتمیکنیم.بهمد ّرس
و آزادی زنان به خرج داده بود ،با شوق فراوان که در هیأت مشاورۀ خصوصی سردار سپه گفتم ،پیغام داد که حضرت اشرف هم فکر کنند.
به استقبالش شتافتند و گلدان گل و قوطی عضو میباشند و همه از منفردین هستند. لازم است توضیح بدهم که من واسطۀ مد ّرس
سیگار نقره و قطعه شعری به وی هدیه کردند» مستوفیالممالک میرود به منزل خود و به بودم و برای ابلاغ اوامری که لازم بود به منزل
(آرین پور ،یحیی ،از صبا تا نیما ،جلد دوم، نگارندهمیگویدپسازتنفسدوسهدقیقهجلسه او میرفتم .هروقت هم قرار شرفیابی داشت،
را دایر کرده بهبهانهای ختم کنید و خود با چهار ساعت معین کالسکه مخصوص میبردم و او
ص]۱۱[.)۳۸9 نفر دیگر ،یعنی مشیرالدوله و مصدقالسلطنه را میآوردم .ساعات شرفیابی او همیشه قبل از
از جمله این فعالیتهای فرهنگی ،تأسیس و تقیزاده و میرزا حسین خان علاء بیائید نزد آفتاب بود و موقعی هم که اشخاص را از ملاقات
«کانون بانون ایران» در عصر محمدرضاشاه من تا با هم به دربار بهحضور ولیعهد برویم» ... با او منع کرده بودند ،بطوری که مأمورین متوجه
پهلوی است؛ بدرالملوک بامداد درباره هدف نمیشدند من مد ّرس را ملاقات میکردم و
اصلی کانون بانوان ،مینویسد «ضمن سایر رئیس نظمیه نمیتوانست بداند کی واسطه است.
اقدامات ،منظور اصلی یعنی ترک چادر سیاه دربارۀ مذاکراتی که بدان اشاره رفت ،حاج
متدرجاً پیشرفت میکرد .به این طریق که زنان میرزا یحیی دولتآبادی در «حیات یحیی»
عضو جمعیت ،با راضی کردن خانوادههای خود
چنین مینگارد:
«سردار سپه پس از بازگشت از سفر
خوزستان در جلسۀ شورای خصوصی خود
میگوید من با این دو برادر ،یعنی احمدشاه
و ولیعهد نمیتوانم کار کنم .حاضرین از روی
حیرت به هم نگاه میکنند .سردار سپه سخن
خود را تکرار میکند و جواب میخواهد.
