Page 22 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۳۹۳ (دوره جديد
P. 22
ساختارهای فکری و اجتماعی سیاسی خود را با نگرشهای احساسی سرشار از استعدادها و ویژگیهای خود تمایلی صفحه۲۲شماره1۸۵۹
نوینی مانند نیاز به احترام و پیشبرد حقوق بشر و قواعد طبیعی را برای برقراری رابطهای فرنودین با گروههای جمعه ۲تا 1۵دیماه 1401خورشیدی
دمکراتیک مجهز میسازند .در اینجا ارزیابیها و قضاوتها دیگر از خود نشان میدهد .اما این استعداد در گروههایی
با این مواضع نوین ابعاد برجستهتری به خود میگیرند، میتواند به حقیقت نزدیک شود که از یکسو مایل به مزایای عادی و معمول شهروندی را در درجه دوم
استراتژیهای متناسب با نیازها شکل میگیرند ،در عین برقراری همگرایی با گروه مقابل برای رسیدن به نوعی اهمیت قرار داد.
حال خطوط رقابتجویی وارد مرحله دشمنی غیرقابل تفاهم همپوش داشته باشند .از دیگرسو ،گروه مقابل نیز
تمایل خود را به برقراری چنین همگرایی نشان دهد .اما دفاع از مرزهای گروه در قبال دسیسهها و تجاوز گروههای
سازش و آشتی میشود. اغلب تعارضات ناشی از عدم همخوانی نقطه نظرات و رقیبی که به مشارکت در حل اختلافات تمایلی ندارند ،با
برای یک نتیجهگیری ساده ،نظریه هویت اجتماعی به ارزشهای مورد نظر گروه که با اغراض سیاسی و محاسبه احساس هویت گروهی میآمیزد و فرد را به عنوان صاحب
عنوان یکی از نظریههای کلاسیک توضیح دهنده فرآیند منابع نیز همراه میشود ،راه چنین همگرایی را مسدود حق و مسئولیت گروهی با هویت گروه اجتماعی در پیوندی
شکلگیری اختلافات و تعارضات و تعریف ساز و کارهای میسازد .به همین دلیل گروه ممکن است از طریق
اجرای مواضع گروههای رقیب ،میتواند برای توضیح علمی مقایسه خود با دیگران ،چشماندازها و مواضع آنان را به متقابل ًا پیشبرنده قرار میدهد.
شرایط امروز نیز مورد استفاده قرار گیرد .درواقع ،از آنجا عنوان تهدیدات گروهی برای خود تفسیر کند .در اینجا محافظت از ارزشهای حیاتی که گروه خود را با آن
که هویت اجتماعی بر اساس معیارهای خودانگاشتی رابطه درون گروهی -برون گروهی به سوی تضادها تعریف میکند ،تبدیل به بخشی از ارزشهایی میشود که
تفسیر میشود ،و حفاظت از مرزهای آن نیز ماهیتی کشیده میشود .در حالی که روابط درون گروهی آنرا به
خودپندار به خود میگیرد ،احساس هر نوع تهدیدی به این عنوان ضرورت برای رقابتجویی در جهت حفاظت از فرد خویشتن خویش را در آن جستجو کرده و مییابد.
خودانگاشتیها گروه را به سوی مواضع مبتنی بر دشمنی با مرزهای هویت خود توصیف میکند ،ابعاد برون گروهی حفظ یکپارچگی هویت فردی با یکپارچگی گروه میآمیزد.
گروه مقابل وا میدارد .ذات خودپندار دشمنیهای هویتی راه خود را به سوی تعارض و حتی تنفر و دشمنی باز این آمیختگی از یکسو موجبات تبلور اجتماعی فرد را فراهم
به دلیل ناسازگاری با معیارهای نوین زندگی ،و یا به عبارت میکند .این فرآیند هویتسازی و امکان تبدیل آن به میآورد ،و از دیگرسو گروه را به عنوان جایگاهی که در آن
بهتر به دلیل نفرت نسبت به آن معیارهای مدرن ،راه رقابتجویی ناسالم و تفرقهانگیز با طبقهبندی دیدگاهها
خودکامگی در پیش میگیرد و به هر وسیلهای میکوشد و تمایل به برقراری مواضع برتریطلبانه نسبت به دیگری فرد خویشتن خویش را مییابد ارتقا میبخشد.
گروه رقیب را از سر راه بردارد .حکومت اسلامی نمونه آغاز میشود .این رقابتجویی در ناخودآگاه گروه ریشه در مسیر توسعه هویت اجتماعی ،هر نوع تهدید برای
روشن این خودپنداری است که همواره با تلاش برای مجهز دوانده و همزمان با تحولات گروهی عمیقتر میشود .این گروه به عنوان یک کل ،به عنوان تهدیدی برای فرد تلقی
ساختن خود با اعتقادات مذهبی ،هر روز بیشتر و بیشتر ناخودآگاهی با نیازهای هویتی گروه میآمیزد و هر روز
از معیارهای زندگی نوین فاصله میگیرد و موضع دفاعی ابعاد نوینی به آن اضافه میشود به گونهای که هویت میشود ،حتی اگر خطری برای خود فرد ایجاد نشود.
و حق به جانب خود را عیانتر میسازد .این در حالیست گروه را نمیتوان از آن جدا ساخت .این جداییهای هویتی دلبستگی به گروه به عنوان یک ارزش هنجاری به حساب
که این حکومت از آغاز و اساسا بر پایه تو ّهمات به شدت هرگز نمیتواند راهی به سوی اصلاح امور و همگرایی و میآید که هر نوع آسیب به آن موجبات صدمه به هویت
عقب مانده و متضاد با مفاهیم انسانی شکل گرفت .این تفاهم همپوش میان دو گروه باز کند .نمونه روشن این
تو ّهمات که به دلیل رسوخ تاریخی اعتقادات مذهبی در عدم امکان اصلاحات در شرایط کنونی ایران را میتوان در کل گروه را باعث میشود.
روح و روان مردم ،توانسته بود حکومت مذهبی را به عنوان درک نادرست اصلاحطلبانی جستجو کرد که تصور میکنند اینگونه ارزشها در نمادهایی و سمبلهایی تجسم پیدا
بدیلی برای زندگی بهتر بشناساند ،امروزه توسط مردم به با حفظ دیدگاهها و منافع گروهی خود با نظام حاضر میکنند و گروه آرزوها و آمال خود را از طریق آنها به نمایش
چالش کشیده شده است .مردم نیز با ناامیدی از انجام هر میگذارند .به عنوان مثال شیروخورشید بر روی پرچم ایران
نوع اندیشه اصلاحی به این نتیجه رسیدهاند که راهی جز تغییراتی در شرایط کنونی به وجود آوردهاند. نماد هویت تاریخی ایرانیان خواه به عنوان افرادیست که به
خروج از عدم بلوغ خودتحمیلی ندارند و این خروج با رقابتجویی و دشمنی با یکدیگر ،صرف نظر از ایرانی بودن خود افتخار میکنند ،و خواه به عنوان یک ملت
تلاش گسترده و پایدار برای به پایان رساندن توهم حکومت اینکه کدام گروه در موضع درست قرار دارد ،به تدریج
مذهبی امکانپذیر میشود .به همین دلیل قیام مردم و ریشههای خود را از درون ناخودآگاه گروه به قضاوتها که از فراز و نشیبها عبور کرده است.
خشم آنان را میتوان در امتداد ادراک هویت اصیل خویش و سیاستگذاریهای آگاهانه میکشند .در اینجا گروه با اینگونه ارزشها و نمادها مشروعیت گروه را توضیح داده
در مقابله با هویت کاذب و حق به جانب حاکمان توضیح قطعی پنداشتن دشمنی و خطر گروه مقابل احساس میکند و از طریق آن روایات تاریخی هویت خود را بیان میدارند.
که تنها راه ممکن برای حفاظت از خود تعریف مواضعی این ویژگیهای هویتی به آسانی ادراک گروه از خود و
داد. است که با ابعاد هویتی گروه آمیخته است .به عنوان مثال، اعضای آنرا با ویژگی گروههای دیگر و اعضای آن مقایسه
[ ]۱این نویسنده با بحث همهپرسی موافق نیست زیرا حکومت اسلامی با دشمن پنداشتن مردم و منتصب ساختن میکند .در اینجاست که مرزهای هویتی با ابعاد تاریخی
آنرا به منزله ُمهر تاییدی بر موجودیت حکومت اسلامی آنها با عوامل خارجی ،هویت خود را با ارزشهای مذهبی و فرهنگی میآمیزد و هرگاه در پهنه ملی قرار گیرد ،خود
میداند .این حکومت باید برای همیشه از سرزمین ما و اسطورههای آن پیوند میزند تا بتواند از این طریق از را از ملتهای دیگر متفاوت میسازد .گروه و اعضای آن
و همه حکومتهای مشابه از دیگر جوامع نیز حذف مواضع خود ،و به عبارت بهتر از منافع خود ،دفاع به عمل ویژگیهان منحصر به فرد خود را مستندات اصالتهای
شوند تا مردم بتوانند بر اساس قواعد دمکراتیک نوع آورد .این موضوعات هویتی مرزهای گروه را هرچه بیشتر تاریخی خود میشناسند و برای حفاظت از آن تا پای جان با
در معرض تضادها و تصادمها خشونتبار گریزناپذیر قرار افتخار میکوشند .در این تفاهم و همگرایی درونی -برونی
نظام سیاسی مورد نظر خود را انتخاب نمایند. میدهد .بنابراین ،آن عداوتهای اولیه که ریشههایی در شکلگیری هویت ،اصالتها برجستهتر میشود ،در حالی
ناخودآگاه مردم دوانده بود ،به شرایطی کشیده میشود که که فرآیند شکلگیری هویت در همه گروهها به شیوهای
]۲[ Tajfel, H. )۲۰۱۰(. Social Identity and به موجب آن گویی گروه هویت خود را به دلیل احساس یکسان راه خود را دنبال میکند .عاملیت فردی مشروعیت
Intergroup Relations. Cambridge University خطر نسبت به آنچه برای آن اهمیتی نمادین و در عین حال گروه را تامین میکند و گروه فرد را برای یافتن خویش و
Press. ارزشی دارد ،ناگزیر به دفاع از خود بر میخیزد ،هرچند این اصالتهای آن یاری میبخشد .در اینجا آگاهیهای گروهی
]۳[ See: Hegel, H. )۱۹۹۸/۱۸۰۷(. Phenomenology دفاع ممکن است عاری و خالی از حقیقت باشد .گروهها شکل میگیرد و در درون خود احساس تعلق خاطر را بر
of Spirit. Inwood, M. )Trans.(. Oxford بطور متقابل مواضع خود را روشنتر بنا نموده و ساختارهای میانگیزد .این تعلق خاطر هویتی ابزارهای انسجام اجتماعی
University Press, pp. ۹۵-۷۲. خود را بر اساس مرزهای رقابتجویی و تعارضات تعریف و درون گروهی برای معرفی گروه را تعریف میکند تا بتواند
]۴[ See: Herder, J.G. )۱۹۶۹(. Yet another میکنند .اینگونه ساختارها ممکن است خود را با باورهای زمینههای تحقق آرزوها ،اهداف ،و آمال گروه را فراهم
History of Philosophy, Barnard, M.F. )Trans.(. مذهبی کاذب (آنگونه که از سوی حکومت اسلامی دیده آورد .بنا بر همین دلایل است که احساس خویشتن خویش
Cambridge: Cambridge University Press, p. میشود) مجهز سازند و از آنها به عنوان ابزاری برای ناگزیر با همان مشخصههای تاریخی و فرهنگی ملازمه پیدا
۱۸۸. پیشبرد اهداف خود استفاده کنند .گروه دیگر نیز ،مانند کرده و فرد را با گروه میآمیزد و به موجب آن «من» در
]۵[]۵[ Subjective مردم و قیام آنها علیه هویت کاذب حکومت مذهبی، «ما»ی جمعی و گروه تبلور مییابد ،و «ما» بازتاب همان
]۶[ Dialectical relationship «من» و اصالتهای منحصر به فرد آن میشود .این رابطه
سیمای مرکزی هویت فرهنگی گروه و ارزشهای آن را ترسیم
میکند ،در حالی که ویژگی فرنودین[ ]۶آن رابطه عاملیت
مستقل بازیگران و اعضای گروه را نیز تضمین مینماید.
رقابتها و تعارضات گروهی
هنری تاجفل نقطه شروع تحلیل خود از تعارضات
و درگیریها را در امتداد شکلگیری هویت اجتماعی
و مرزهای آن مستقر میسازد .هویتهای گروهی با
